نارساخوانی یکی از اختلالاتی است که در خواندن یک متن برای هرکسی ممکن است به وجود آید. نارساخوان به کسی گفته می‌شود که با هوش متوسط یا حتی بالاتر، دشواری‌هایی در خواندن پیدا می‌کند و قادر به خواندن به روش‌های معمول نیست.
الف)- اختلال خواندن : ناتوانی در خواندن یا نارساخوانی
خواندن، یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که کودکان در مقطع ابتدایی به دست می‌آورند. درست خواندن و درک متن، در گرو این است که شخص دارای توانایی‌هایی چون ادراک شنیداری، حافظه شنیداری، ادراک دیداری و حافظه دیداری باشد. حافظه دیداری و مهارت خواندن بایکدیگر همبستگی دارند و حافظه دیداری یکی از متغیرهای اساسی در تعیین مهارت خواندن است. آگاهی واج شناختی نیز یکی دیگر از این مهارت‌هاست و با یادگیری خواندن ارتباط دارد.
افراد نارساخوان به دلیل اختلال خواندن در بیشتر درس‌های خود با مشکل روبه‌رو می‌شوند. این گروه با آنکه بیشترشان از هوش طبیعی برخوردارند، نمی‌توانند پیشرفت تحصیلی بهنجار و مطلوبی داشته باشند و یا ترک تحصیل می‌کنند که این خود صدمات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و عاطفی- روانی بسیار برای آنها و جامعه در پی دارد.
مشکلات این دانش‌آموزان در هنگام خواندن به صورت جزیی در زیر آمده است:
– صدای حروف را فراموش می‌کند
– کلمه ابتدای جمله را که خوانده است فراموش می‌کند
– بخش اول کلمه‌ای که خوانده است فراموش می‌کند
– صدای اول هر کلمه را بخش می‌کند
– مفهوم مطالبی را که خوانده است فراموش می‌کند
وجود مشکلاتی در حافظه شنیداری و توالی شنیداری و پایین بودن دقت، توجه و تمرکز، می‌تواند زمینه‌ساز بروز این مشکل شود. اختلال خواندن جزو مهم‌ترین اختلالات یادگیری است؛ زیراکه این اختلال در ادراک کودک از ریاضی و در نوشتن یا دیکته‌نویسی بسیار مؤثر است. علاوه بر مشکلات یادشده، دانش‌آموز مبتلا می‌تواند در زمینه‌های زیر به صورت اختصاصی‌تر مشکل داشته باشد:
- اشکال در تشخیص دیداری حروفی که ظاهری مشابه دارند، مانند: ط ظ – ک گ – ص ض -ب پ و …
- اشکال در تشخیص دیداری کلماتی که ظاهری مشابه دارند: «ظاهر» را می‌خواند «طاهر»
- افزودن برخی صداها به کلمه
- حذف بخشی از کلمه: در جمله علی به مدرسه رفت ، «مدرسه» را جا می‌اندازد
- حذف بخشی از کلمه: کلمه «بیابان» را می‌خواند «بیان»
- درست ندیدن کلمه: «موش و مار» را می‌خواند «مور و ماش»
- تغییر افعال در جمله به میل خویش: «خورد» به‌جای «خرید» «رسیدیم» به جای «رسیدم»
- حدس زدن یک کلمه به کمک کلمات قبل و بعد، بدون خواندن آن (در حقیقت، جملات را حفظ می‌کند)
- خواند طوطی‌وار، بدون توانایی تشخیص حروف آن (شکل کل کلمه را حفظ می‌کند)
- ندیدن مستقل کلمات و خواندن ادغامی بخش‌های کلمات مجزا
- اضافه کردن پسوند نادرست به کلمه: «دوست تازه» را می‌خواند «دوست تازه‌ای» و «مطمئن باش که دیگر» را، می‌خواند«مطمئن باش که دیگران»
- تغییر توالی حروف: «صبح» را می‌خواند «صحب»
- معکوس کردن کلمه: «زود» را می‌خواند «دوز» و «روز» را می‌خواند «زو»
- دو تایی دیدن کلمه: (که مسئله فیزیولوزیکی است و باید با چشم‌پزشک مشورت شود)
- مکث و توقف زیاد بین کلمات
- تکرار برخی کلمات: حسن مهربان مهربان مهربان بود
- خواندن با سرعت تند و بی‌دقت (مهارت‌ها و راهبردها را به یاد نمی‌آورد)
- کم‌کردن کلمات یک سطر: (ضعف ادراکی- حرکتی، پایین‌بودن دقت و توجه)
- گم‌کردن سطرها
ب)- اختلال در نوشتن: نارسانویسی- اختلال دیکته‌نویسی
این اختلال ارتباط نزدیکی با ناتوانی‌های خواندن و نقایص زبان دارد. این اختلال معمولا به صورت نارسانویسی، قرینه‌نویسی، وارونه‌نویسی و یا مشکلاتی در املا و مشکلات در زبان نوشتاری (انشا) دیده می‌شود.
در زمینه نارسانویسی هفت اختلال اصلی مورد توجه است:
- فشار بیش از حد بر کاغذ
- درهم‌ریختگی سازمان فضایی نوشتار یا درهم فروریختن کلمات و سطرها و فواصل نامتناسب آنها با یکدیگر
- اصلاح کردن مداوم حروفی که قبلا نوشته شده و تجاوز از مسیر حروف
- کندی در نوشتن که شاید از پیامدهای فشار زیاد باشد
- کوچک نویسی و نوشتار محو و مات
- کج‌نویسی بیش از حد. نامرتب‌نویسی بیش از حد
- فاصله‌گذاری بیش از اندازه بین کلمات
نوشتن به ادراک صحیح الگوهای نمادی ترسیمی نیاز دارد و مستلزم مهارت‌های دیداری‌ـ حرکتی بسیار گسترده‌ای است که نیاز به دیدن دقیق با چشم، هماهنگی حرکات چشم، هماهنگی حرکات ظریف چشم با دست، مهارت عضلات بازو و دست و انگشتان و داشتن حافظه دقیق دیداری و حرکتی از حروف و واژه‌های نوشتاری دارد.
عمده‌ترین عللی که برای نارسانویسی و دشواری در نوشتن املای کلمات ذکر می‌شود عبارتند از:
- بی‌توجهی و بی‌دقتی
- ضعف مهارت‌های حرکتی
- اختلال در ادراک بینایی حروف و کلمات
- ضعف حافظه دیداری و شنیداری
- دشواری در انتقال اطلاعات از یک کانال حسی به کانال حسی دیگر یا در پیوندهای حسی
- انتزاعی بودن مطالب
اختلال دیکته‌نویسی
بسیاری از دانش‌آموزان در درس دیکته دچار مشکل هستند و نمرات کمی کسب می‌کنند. این دانش‌آموزان در زمینه‌های زیر مشکل دارند:
- عدم تشخیص حروفی که صدای یکسان ولی نوشتاری متفاوت دارند
- جابه‌جانویسی حروف یک کلمه
- جا انداختن آخرین حرف یک کلمه
- جابه‌جانویسی حروف هم مخرج
- کم و زیاد گذاشتن دندانه، نقطه و یا نگذاشتن سرکش
- سرهم نوشتن یا جدا نوشتن کلمات
- تشخیص ندادن حروف استثنا
تقویت حواس پنج‌گانه در افزایش یادگیری دانش‌آموزان اثر بسزایی دارد. همچنین افزایش حجم حافظه دیداری، شنیداری، کاهش اضطراب کودک و افزایش دقت و تمرکز او و اصلاح شیوه آموزشی معلم باعث رفع مشکلات کودک خواهد شد.
اختلال ریاضی:
این دانش‌آموزان در ادراک مفاهیم ریاضی با مشکلات زیر روبه‌رو هستند:
- شمارش طوطی‌وار اعداد: کودک در شمارش اعداد مشکل دارد
- مفهوم عدد: کودک مفهوم عدد 3 را نمی‌داند
- ارزش عدد: کودک نمی‌داند 3 از 2 بزرگتر است و بر عکس
- خواندن عدد: ممکن است در خواندن عدد و یا خواندن اعداد شبیه به هم اشتباه کند
- کپی عدد: هنگام رونویسی عدد مشکل دارد. البته این موضوع ارتباط مستقیمی با اختلال در نوشتن دارد
عملیات ریاضی
- علامت‌ها را نمی‌شناسد: کودک نمی‌داند + یعنی جمع
- مفهوم عملیات را نمی‌داند: کودک، مفهوم جمع یعنی اضافه شدن و منها یعنی کم‌شدن را نمی‌داند
- اشکال در درک ارزش مکانی: کودک یکان و دهگان را تشخیص نمی‌دهد
- حل مسئله: با آنکه کودک عملیات ریاضی را بلد است، گاه در درک مسائل ریاضی مشکل دارد و نمی‌تواند روابط بین اجزای مسئله را درک کند.
در اینجا برخلاف دیدگاه نادرست بیشتر مردم که به بی‌استعدادی فرد در درس ریاضی تکیه دارد، علت واقعی، نقص در یادگیری مهارت‌های مربوط به ریاضی است که با نام اختلال در محاسبه مشخص می‌شود و با مداخله‌های درمانی و پرهیز از تحت فشار قرار دادن کودک، قابل برطرف شدن است.
نکاتی که پدر و مادرها باید به آن توجه کنند
هرچند بروز اختلال یادگیری در حیطه آموزشی کودک است، اما درمان قطعی آن تنها از طریق تکرار آموزش و گرفتن معلم خصوصی و افزایش ساعات مطالعه دانش‌آموز امکان‌پذیر نیست و نیازمند مراجعه شما به مراکز متخصصان اختلالات یادگیری است.
- افزایش ساعات مطالعه دانش‌آموز، زمانی که درمان صورت نگرفته است، تنها تثبیت فرایند شکست و ناامیدی و افزایش اضطراب و دلزدگی کودک است.
- برطرف‌شدن نقاط ضعف کودک مبتلا به اختلال یادگیری، او را علاقه‌مندتر و باانگیزه‌تر خواهد کرد.
- مضطرب‌شدن پدر و مادرها، تنها باعث به‌هم‌ریختگی کودک خواهد شد و تأثیری در پیشرفت دانش‌آموز نخواهد داشت.
- تمرکز بر نقاط مثبت کودک و پیگیری فرایند درمان، بهترین روش برای بهبود کودک مبتلا به اختلالات یادگیری است.
