سارا بیگ‌رضایی - دانشجوی دکترای تغذیه
نوشین عبداللهی : دانشجوی کارشناسی ارشد- علوم بهداشتی در تغذیه
تحریریه زندگی آنلاین : رژیم کتوژنیک یک رژیم غذایی کم‌کربوهیدرات و پر‌چرب است که شباهت‌های زیادی با رژیم‌های اتکینز و رژیم کم‌کربوهیدرات دارد. پایه این رژیم کاهش شدید کربوهیدرات و جایگزینی آن با چربی است. این کاهش شدید کربوهیدرات بدن را در وضعیت متابولیکی به نام کتوز قرار می‌دهد. وقتی این اتفاق بیفتد، بدن در سوزاندن چربی برای تأمین انرژی، فوق‌العاده کارآمد می‌شود. همچنین چربی را در کبد به ترکیباتی به نام کتون تبدیل می‌کند که می‌تواند انرژی مغزی را تأمین کند. رژیم‌های غذایی کتوژنیک می‌توانند باعث کاهش شدید قند خون و انسولین شوند، البته این رژیم‌ها همراه با افزایش کتون‌ها، اگر در جای خود استفاده شوند، مزایایی هم دارند.
انواع رژیم کتوژنیک
چندین نوع رژیم کتوژنیک وجود دارد که عبارتند از:
رژیم کتوژنیک استاندارد: این رژیم بسیار کم‌کربوهیدرات، با پروتئین متوسط و چربی بالا است. به‌طور معمول شامل 75 درصد چربی،
20 درصد پروتئین و فقط 5 درصد کربوهیدرات می‌باشد.
رژیم کتوژنیک دوره‌ای: این رژیم شامل دوره‌هایی از مصرف کم‌کربوهیدرات است، به‌طوری که 5 روز رژیم کتوژنیک با
دو روز رژیم با کـــــربوهیدرات بالا ادامه می‌یابد.
رژیم کتوژنیک هدفمند: این رژیم به فرد این امکان را می‌دهد که کربوهیدرات‌ها را در دوره‌های تمرینی اضافه کند، البته این نوع رژیم بیشتر در ورزشکارانی که تمرین بدنسازی انجام می‌دهند، استفاده می‌شود.
رژیم کتوژنیک پرپروتئین: این رژیم مشابه رژیم کتوژنیک استاندارد، اما با مقدار پروتئین بیشتر است؛ 60 درصد چربی، 35 درصد پروتئین و 5 درصد کربوهیدرات.
بیشتر بخوانید:
فواید رژیم کتوژنیک
رژیم کتوژنیک می‌تواند به‌طور موثری باعث کاهش تشنج در کودکان مبتلا به صرع شود. همچنین رژیم غذایی کتوژنیک می‌تواند به مصرف کمتر غذاهای فرآوری شده و شیرین شده و در نتیجه کاهش سطوح انسولین کمک کند که همه اینها می‌توانند به بهبود بسیاری از بیماری‌ها از جمله سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، آکنه، انواع سرطان‌ها، و آلزایمر کمک کنند.
عوارض رژیم کتوژنیک
اما رژیم کتوژنیک دارای برخی عوارض است که به خوبی شناخته شده‌اند و هر فرد مشتاق این رژیم باید برای آنها آماده شود:
آنفولانزای کتو
کاهش مصرف کربوهیدرات بدن را مجبور می‌کند که به جای گلوکز، کتون‌ها را برای انرژی بسوزاند. هنگامی که بدن وارد کتوز می‌شود – چربی‌سوزی به جای گلوکز - رژیم کتو شروع به کار می‌کند. در ابتدا ممکن است احساس خیلی خوشایندی به فرد دست ندهد که اصطلاحاً به آن آنفولانزای کتو می‌گویند. علائم آنفولانزای کتو می‌تواند شامل سردرد، ضعف و تحریک‌پذیری، یبوست، حالت تهوع و استفراغ باشد.
در فرآیند تجزیه چربی، بدن کتون تولید می‌کند که از طریق ادرار مکرر و زیاد از بدن خارج می‌شود. این ممکن است منجر به کم‌آبی و علائم شبه آنفولانزا مانند خستگی، سرگیجه، تحریک‌پذیری، حالت تهوع و درد عضلات شود.
با دفع ادرار مکرر، افت اجتناب‌ناپذیر الکترولیت‌ها نیز وجود دارد که می‌تواند این علائم را تشدید کند. علاوه بر این، از آنجا که کربوهیدرات‌ها منبع انرژی هستند، از بین بردن این منبع انرژی منجر به افزایش میل شکر، مه مغزی، و مشکل در تمرکز خواهد شد. برای بیشتر افراد، آنفولانزای کتو حدود یک هفته ادامه دارد.
بیشتر بخوانید:
آسیب کلیوی و قلبی
افزایش ادرار منجر به از بین رفتن الکترولیت‌ها از جمله سدیم، منیزیم و پتاسیم می‌شود که می‌تواند افراد را مستعد آسیب حاد کلیه کند. کم‌آبی بدن امری جدی است و ممکن است منجر به سبکی در سر، آسیب کلیه یا سنگ کلیه شود. این رژیم ممکن است باعث ایجاد آریتمی قلبی شود، زیرا الکترولیت‌ها برای ضربان طبیعی قلب لازم هستند.
تأثیرات دیگر
سایر عوارض جانبی می‌تواند شامل بوی بد دهان، خستگی، یبوست، چرخه قاعدگی نامنظم، کاهش تراکم استخوان، پوکی‌استخوان و مشکلات خواب باشد. دریافت بعضی از میوه‌ها، سبزیجات، غلات و حبوبات در رژیم کتو بسیار کم است، بنابراین افراد فیبر، ویتامین‌ها، مواد معدنی و فیتوشیمیایی که فقط در این غذاها وجود دارند را از دست می‌دهند. این امر باعث عوارض قابل‌توجهی مانند آسیب استخوان و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن در درازمدت می‌شود. صدها مطالعه نشان می‌دهد که رژیم‌های غذایی سرشار از غذاهای گیاهی کامل با سطوح قابل‌توجهی پایین از بیماری‌هایی مانند پوکی‌استخوان، بیماری آلزایمر، بیماری قلبی، سرطان و دیابت نوع 2 مرتبط هستند، بنابراین آیا مردم می‌خواهند سلامتی طولانی‌مدت خود را برای از دست دادن سریع‌تر وزن به خطر بیندازند؟
بیشتر بخوانید:
آیا رژیم کتو برای همه است؟
همه بیماران کاندیدای مناسبی برای رژیم کتو نیستند، به ویژه افرادی که دارای شرایط مزمن مانند فشار خون بالا، دیابت یا سایر شرایطی هستند که ممکن است نتیجه رژیم قبلی باشد. به دلیل وجود محدودیت در رژیم غذایی، بیماران هنگام شروع رژیم کتو باید توسط پزشک مورد ارزیابی و نظارت قرار گیرند. ممکن است آنها نیاز به شروع مکمل الکترولیت یا تغییر دوزهای دارویی روزانه خود داشته باشند. رژیم کتو با اینکه می‌تواند در کاهش وزن تا حدی موفق باشد، اما می‌تواند باعث بروز مشکلاتی از قبیل افزایش سطوح چربی‌های خون گردد که خود زمینه بیماری‌های قلبی عروقی و سکته‌ها را فراهم می‌نماید. شاید بتوان گفت هیچ راهی برای کاهش وزن بهتر از مصرف متعادل و کمی کاهش یافته انرژی و در عین حال رعایت تنوع در دریافت غذایی نمی‌باشد.