آسم

دکتر عاطفه قدوسی

آسم شایع‌ترین بیماری مزمن دوران کودکی و عامل بخش مهم روزهای غیبت از مدرسه می‌باشد. همچنین آسم شایع‌ترین علت بستری کودکان در بیمارستان می‌باشد. قبل از بلوغ، ابتلای پسرها دو برابر دخترها و پس از آن بروز بیماری در هر دو جنس مساوی می‌باشد. با درمان صحیح، تقریبا همیشه می‌توان علائم بیماری را در حد رضایت‌بخشی کنترل نمود. آسم ناشی از انسداد مجاری تنفسی به طور منتشر و به علت افزایش تحریک‌پذیری نسبت به محرک‌های مختلف مانند گرد و خاک و گرده گیاهان یا اجزای حیوانات، دود سیگار، عوامل هیجانی و عوامل ویروسیمانند ویروس پاراآنفلوانزا، سرما و لرزش می‌باشد. انسداد مجاری به احتمال زیاد به صورت خود به خود یا به دنبال درمان از بین خواهد رفت. 

با ابتلای یکی از والدین، احتمال درگیر شدن کودک به آسم 25 درصد و در صورت ابتلای پدر و مادر، احتمال دچار شدن کودک به آسم به حدود 50 درصد می‌رسد. آسم در هر سنی بروز می‌کند. 30 درصد بیماران تا سن 1 سالگی و 90-80 درصد اولین علائم را قبل از 5-4 سالگی خواهند داشت. به سختی می‌توان سیر بیماری و شدت آن را پیش‌بینی نمود. بیشتر کودکان مبتلا، فقط حملات گاه به گاه خفیف تا متوسط دارند که نسبتا براحتی درمان می‌شود، تعداد کمتری، حملات شدید و غیرقابل درمان دارند که از حضور منظم کودک در مدرسه، بازی و فعالیت روزانه بیمار جلوگیری می‌نمایند. پیش آگهی برای کودکان کم سن مبتلا به آسم غالبا خوب است. فروکش نهایی بیماری تا حدی به افزایش قطر سطح مقطع مجاری هوایی بستگی دارد. مطالعات نشان می‌دهند که حدود 50 درصد از تمام کودکان ظرف 20-10 سال واقعا بدون علامت می‌شوند ولی عود بیماری در سنین بزرگسالی شایع است. 

تظاهرات بالینی 

انسداد سریع مجاری هوایی غالبا ناشی از اسپاسم عضلات صاف مجاری هوایی بزرگ است که معمولا بر اثر محرک‌هایی مانند هوای سرد و بوهایی مانند (دود، رنگ تازه) و... ایجاد می‌شود. عود ناشی از عفونت‌های ویروسی تنفسی، در شروع آهسته‌تر بوده و شدت و تعداد سرفه و خس‌خس بتدریج ظرف چند روز افزایش می‌یابد. از آنجا که میزان باز بودن مجاری هوایی در شب‌ها کم می‌شود بسیاری از کودکان در این زمان دچار حمله می‌شوند. علائم آسم عبارت‌اند از: سرفه که خش است و در ابتدای سیر بیماری بدون خلط می‌باشد؛ خس‌خس، افزایش تعداد حرکات تنفسی و تنگی نفس همراه با بازدم طولانی، (وقتی که بیمار تنگی نفس شدید داشته باشد علامت خس‌خس از بین می‌رود) پرهوایی قفسه سینه و افزایش تعداد نبض. درد شکم بخصوص در کودکان کم سن شایع است. استفراغ نیز شایع بوده و ممکن است به دنبال آن بهبودی موقت علائم دیده شود. از علائم دیگر می‌توان به تعریق شدید، تب خفیف و خستگی شدید اشاره نمود. 

تشخیص

حملات مکرر سرفه و خس‌خس بخصوص اگر با عواملی مانند ورزش، عفونت ویروسی یا استنشاق آلرژن‌‌ها دامن زده شود، بسیار به نفع تشخیص آسم می‌باشد. ممکن است علائم به اشتباه سرفه آلرژیک یا برونشیت مزمن تشخیص داده شوند. تشخیص قطعی با آزمون کارکرد تنفسی توسط پزشک انجام می‌شود. 

درمان 

درمان آسم مبنی بر اصول اساسی پرهیز از آلرژن‌‌ها، افزایش اتساع برونش‌ها و کاهش التهاب می‌باشد و بسته به شدت حمله؛ داروهای استنشاقی موضعی یا عمومی مصرف می‌شود. از جمله عوامل محرک می‌توان به دود توتون، دود اجاق‌های چوب‌سوز و گازسوز، بخاری‌های نفتی و بوهای غلیظ مانند رنگ تازه و ضدعفونی‌کننده‌ها اشاره نمود. پرهیز از نوشابه‌های سرد و تغییرات سریع درجه حرارت و رطوبت مهم می‌باشد. مرطوب نگهداشتن هوا در فصل سرد و خشک زمستان نیز اهمیت به سزایی دارد، ولی رطوبت نباید از 50 درصد بیشتر شود زیرا میوه‌های موجود در گرد و خاک خانه، رشد بهتری در هوای خیلی مرطوب دارند. درمان آسم حاد بسته به شدت آن، در منزل یا بیمارستان انجام می‌شود. در مجموع 70 درصد کودکانی که در اورژانس درمان شده‌اند در خانه حال خوبی دارند، هر چند که در 20-10 درصد موارد بیماری ظرف 10 روز عود می‌کند و 20-15 درصد در بیمارستان بستری می‌شوند.