تشخیص ناباروری در مردان (۱)

دکتر محمد رضا صفری نژاد

آزمایش تجزیه منی

وقتی زوجی با شکایت ناباروری به پیش ما مراجعه می‌کند، بررسی معمولا با زوج مرد شروع می‌شود چون آن هم ساده و کم عارضه است و هم اینکه کم هزینه می‌باشد. در شروع بررسی مرد پس از معاینه و اخذ شرح حال نیاز به بررسی‌های پاراکلینیکی است. معاینه و اخذ شرح حال به ما کمک می‌کند که چه بررسی‌هائی انجام شوند.

بررسی با آزمایش تجزیه منی شروع می‌شود. این آزمایش اگر بدرستی انجام نشود و بدرستی تفسیر نشود، سبب خطا شده و در نتیجه پزشک و بیمار به بیراهه خواهند رفت. در آزمایش تجزیه منی کیفیت و کمیت مایع منی و اسپرم مرد مورد بررسی قرار می‌گیرند. این آزمایش را به اشتباه عامه مردم آزمایش اسپرم می‌گویند. برای اینکه نتیجه آزمایش تجزیه منی دقیق باشد رعایت نکاتی چند لازم است:

روش تهیه نمونه

نمونه را می‌توان هم در آزمایشگاه و هم در منزل تهیه کرد. برای اینکار آزمایشگاه ظرفی را در اختیار بیمار قرار می‌دهد. اگر نمونه در منزل تهیه می‌شود، باید فاصله طوری باشد که حداکثر ظرف 30 دقیقه نمونه به آزمایشگاه رسانده شود، و مطمئن شویم که آزمایشگاه ظرف 30 دقیقه بعدی، آزمایش تجزیه منی را انجام خواهد داد.

چون اگر منی تا یک ساعت پس از جمع آوری آزمایش نشود، پاسخ اشتباه خواهد بود. هر قدر نمونه زودتر آزمایش شود، نتیجه دقیق تر است. در آزمایشگاههائی که شلوغ هستند، گاها نمونه به یک گوشه ای انداخته شده و پس از یک ساعت آزمایش می‌شود.

در آزمایش تجزیه منی موارد زیر بررسی می‌شوند

 مایع منی هنگام انزال به شکل لخته است باید زمان آب شدن لخته کیفیت آن بررسی شود. میزان قند و pH مایع منی  میزان غلظت (ویسکوزیته) مایع منی  تعداد اسپرم در یک میلی‌لیتر مایع منی کیفیت حرکت اسپرم‌ها  تعداد اسپرم‌های با شکل طبیعی حجم مایع منی تعداد اسپرم‌های زنده  تعداد گلبول‌های سفید

چگونه برای تست خودتان را آماده کنید؟

باید سه روز قبل از انجام آزمایش تجزیه منی شما انزال نداشته باشید. کمتر و بیشتر از آن سبب اختلال در جواب آزمایش می‌شود. مطلب مهم تفسیر نتیجه آزمایش تجزیه منی است. برای اظهار نظر در مورد طبیعی یا غیر طبیعی بودن هر یک از پارامترهای آزمایش تجزیه منی، از معیارهای سازمان بهداشت جهانی استفاده می‌شود.

سازمان بهداشت جهانی در سال‌های 1992، 1999 و 2010 تعاریفی را برای یک آزمایش تجزیه منی طبیعی قائل شده است. تعاریف سال 2010 با دو تعریف قبلی تفاوت‌های عمده‌ای دارد.

طبق معیارهای سازمان بهداشت جهانی در سال 2010، یک آزمایش تجزیه منی طبیعی باید دارای خصوصیات زیر باشد:  حداقل حجم آن 5/1 میلی‌لیتر باشد.

 ظرف 60 دقیقه پس از انزال از حالت انعقادی خارج شود.  pH آن مساوی یا بیش از 2/7 باشد.  تعداد اسپرم‌ها مساوی یا بیش از 15 میلیون در میلی‌لیتر باشد.  تعداد کل اسپرم‌ها بیش از 39 میلیون در یک بار انزال باشد. 

ظرف 60 دقیقه پس از انزال 40 درصد اسپرم‌ها حرکت داشته باشند.  حداقل 32 درصد اسپرم‌ها حرکت سریع رو به جلو داشته باشند.  58 درصد اسپرم‌ها زنده باشند.

 بیش از 4 درصد اسپرم‌ها طبق معیار کروگر (Kruger) شکل طبیعی داشته باشند.

 تعداد گلبولهای سفید در مایع منی کمتر از یک میلیون در یک میلی‌لیتر باشد. در تعریف جدید برای شکل طبیعی اسپرم از معیار کروگر استفاده می‌کنند ولی بنده تا آنجائی که اطلاع دارم هنوز آزمایشگاهی را در داخل کشور ندیده‌ام که شکل طبیعی اسپرم را بر حسب معیارهای کروگر گزارش کند. اینکار نیاز به آموزش دقیق دارد.

علاوه از آن آزمایش تجزیه منی به دو روش انجام می‌شود، یکی روش دستی است که در آن تکنسین آزمایشگاه و یا فرد دیگری آزمایش تجزیه منی را انجام می‌دهد، این روش توام با خطا است چون فردی که اینکار را انجام می‌دهد مشاهدات خود را گزارش می‌کند و اگر وی خبره نبوده و آموزش کافی ندیده باشد، احتمال خطا زیاد است.

ولی اخیرا آزمایش تجزیه منی توسط کامپیوتر و با نرم افزار بخصوصی انجام می‌شود که در آن دیگر خطای انسانی وجود ندارد. بر خلاف تصور عامه مردم تنها تعداد اسپرم به هیچ وجه بیانگر چگونگی باروری یک مرد نمی‌باشد. اگر مردی 100 میلیون اسپرم فاقد حرکت داشته باشد، نابارور خواهد بود.

در حقیقت کیفیت حرکت اسپرم و تعداد اسپرم‌های با شکل طبیعی از تعداد مطلق اسپرم‌ها اهمیت بیشتری دارند. یک مرد ممکن است فقط در تعداد اسپرم‌ها مشکل داشته باشد و یا اینکه هم در تعداد اسپرم، هم در حرکت اسپرم و هم در شکل طبیعی اسپرم مشکل داشته باشد.

بنابراین مردان نابارور از نظر اختلال در آزمایش تجزیه منی دارای یک طیف وسیعی هستند، و مشکل می‌تواند از خیلی اندک تا بسیار شدید متغیر باشد. از روی نتیجه آزمایش تجزیه منی است که ما می‌توانیم قضاوت کنیم که شانس یک مرد در بچه‌دارشدن چقدر است که در اصطلاح به آن پیش آگهی گفته می‌شود.

موارد استفاده آزمایش تجزیه منی در پزشکی معمولا سه مورد زیر است

بررسی زوج مرد یک زوج نابارور  پس از انجام وازکتومی (بستن لوله‌های منی برای جلوگیری از حاملگی) جهت اطمینان از اینکه تعداد اسپرم‌ها صفر شده باشند.  پس از انجام عمل جراحی برگرداندن وازکتومی (باز کردن لوله‌های منی بسته شده) برای پی بردن به نتیجه عمل جراحی.

نتیجه آزمایش تجزیه منی بسیار متغیر است، در نتیجه برای قضاوت در مورد چگونگی باروری یک مرد حداقل دو نوبت آزمایش تجزیه منی به فاصله چهار هفته لازم است. موارد زیر نتیجه آزمایش تجزیه منی را می‌توانند تحت تاثیر قرار دهند: مصرف بعضی از داروها مثل سایمتیدین، سولفا سالازین و نیتروفورانتوئین  مصرف الکل، ماری جوانا، کافئین، کوکائین و کشیدن سیگار

 هوای بسیار سرد که سبب شود نمونه منی بسرعت سرد شود. باید نمونه تهیه شده دور از نور آفتاب باشد و در دمای درجه حرارت بدن (37 درجه سانتیگراد) نگهداری شود. گرم شدن و یا سرد شدن مایع منی در نتیجه آن تاثیر می‌گذارد.  نمونه منی ناکامل باشد.  بیمار بیش از سه روز قبل از آزمایش نزدیکی نداشته باشد...

برای خواندن بخش دوم- تشخیص ناباروری مردان- اینجا کلیک کنید.