زندگینامه ابوسعید ابوالخیر و آشنایی بیشتر با آثار وی

ابوسعید فضل الله بن احمد بن محمد بن ابراهیم میهنی مشهور به (شیخ ابوسعید ابوالخیر) از 357 تا 440 قمری شاعر و عارف نامدار ایرانی قرن چهار و پنج بود که در میان عارفان مقامی بسیار برجسته و ویژه ای داشت نامش را با عرفان و شعر آمیختگی عمیقی یافته اند. با این وجود که در بخش مهمی از شعر پارسی چهره او هم تراز با خیام و مولوی قرار می گیرد بدون این که شعر چندانی سروده باشد. او در تاریخ و اندیشه های عرفانی اش در مقامی بالاتر از سطح اندیشمندان گستره پهناور در کنار بایزید بسطامی و ابوالحسن خرقانی و حلاج قرار گرفته است. همه افرادی که در سهروردی شهری در زنجان ادامه دهنده فلسفه باستان و حکمت خسروانی می خواندند از بلوغ و کودکی با استعداد ایشان با خبر بودند. در ادامه همراه مجله آرگا باشید تا بیشتر درباره زندگینامه ابوسعید ابوالخیر بدانید.

آشنایی با زندگینامه ابوسعید ابوالخیر

ابوسعید فضل الله بن ابوالخیر احمد از عارفان بزرگ و مشهور اواخر قرن چهار و اوایل قرن پنجم هجری می باشد که در اول محرم سال 357 قمری میهنه متولد شد و در چهار شعبان شب جمعه روز پنجشنبه سال 440 در زادگاهش چشم از جهان فرو بست. کودکی وی با قرائت قرآن نزد ابومحمد عنازی شروع شد و سپس به سفارش پدرش نزد مفتی و ادیب مشهور عصر استاد ابوسعید عنازی به آموختن لغت و ادب پرداخت.

در همین اوضاع که گاهی بشر یاسین را ملاقات می کرد دیدار او برایش جاذبه ای خاص و بی همتا داشت. شیخ ابوالخیر اولین تعلیمات صوفیانه را در اوایل کودکی و در نوجوانی دید که توسط بشر یاسین فراگرفت که به گفته خودش مسلمانی را از بشر یاسین آموخته و حاکی از تاثیر پذیرترین و عمیق ترین سخنان تعلیمات اوست. از زندگینامه ابوسعید ابوالخیر چنین برداشت می شود که او تا بعد از هفده سالگی در میهنه بوده و بعد از درگذشت بشر یاسین در سال 380 قمری به گورستان بر سرمزار او می رفته است.

نخستین بار در شعر های او کنایه هایی از اشعار عارفانه به کار رفته که تشبیه هایی از عشق زمینی و جسمانی در مورد عشق الهی ذکر شد و این به دین معناست که از ساقی بزم و شمع شعله ور سخن رفته و سالک راه خدا را عاشق حیران و جویان و می گسار مست و پروانه دور شمع نامیده که خود را به آتش عشق می افکند. ایشان در میان عارفان مقامی بالا و ممتاز و ویژه ای دارد که نام او با عارفان و شعر آمیختگی عمیقی جهت یافته است.

زندگی و آرامگاه ابوسعید فضل الله بن ابوالخیر

زندگینامه و زادگاه و محل دفن ابوسعید ابوالخیر میهنه است که در ناحیه ای بین سرخس و ابیورد بوده و در حال حاضر شهرکی در خاک ترکمنستان در فاصله 135 کیلومتری جنوب شرقی عشق آباد مقابل چهچهه در خاک ایران است. او سال های زیادی را در سرخس و مرو فقه و حدیث آموخت تا در یک حادثه مهم در زندگی اش درس را رها کرد و به جمع صوفیان پیوست و به مسیر عرفا و عارفان روی آورد. وی پس از گرفتن تصوف (اخذ طریقه درویشی و صوفیگری) در نزد شیخ ابوالعباس آملی و ابوالفضل سرخسی به دیار خود میهنه بازگشت و حدود 87 سال به ریاضت پرداخت و در سن چهل سالگی به نیشابور رفت. در این سفری که داشت بزرگان و عالمان شرعی با او به مخالفت برخاستند ولی بعد چند وقت مخالفت آن ها با موافقت جابجا شد و مخالفان وی تسلیم شدند.

ابوسعید فضل الله بن احمد بن محمد بن ابراهیم تمام عمر خودش را در تربیت مریدانش سپری کرد که نوه ایشان به نام محمد منور در سال 599 کتابی به نام اسرار التوحید درباره ی زندگی و احوالات شیخ نوشته است. عاقبت ابوسعید در میهنه شب 4 آدینه شعبان سال 440 قمری درگذشت. چهره ابوسعید ابوالخیر در بخش مهمی از شعر پارسی در کنار خیام و مولوی قرار می گیرد بی آن که خودش شعر چندانی سروده باشد. در تاریخ اندیشه های عرفانی در صدر متفکران این قلمرو پهناور در کنار ابوالحسن خرقانی و بایزید بسطامی و حلاج قرار گرفته است.

دیدار ابوسعید با ابن سینا و دیدگاه هایی نسبت به آن

داستان دیدار او با ابن سینا که به صورت کامل در کتاب اسرار التوحید آمده و بسیار شهرت گرفته است به صورت که خواجه بوعلی سینا با شیخ در خانه شدند و در خانه فراز داشتند که 3 شبانه روز با یکدیگر بودند و به خلوت سخن می گفتند که کسی نشنود پس از 3 شبانه روز خواجه بوعلی رفت. شاگردانش از خواجه بوعلی پرسیدند که شیخ را چگونه یافتی؟ گفت: هر چه را که می می دانم او می بیند و مریدان شیخ چون به نزدیک شیخ رفتند از او پرسیدند که ای شیخ بوعلی را چگونه یافتی؟ گفت: هر چه را که ما می بینیم او می داند.

هرمان اته خاورشناس نامی آلمانی درباره شیخ ابوسعید ابوالخیر می‌ نویسد: شیخ نه تنها استاد دیرین شعر صوفیانه به شمار می رود بلکه صرف نظر از هم دوره هایش می توان او را از نواوران رباعی که زاییده طبع است دانست. نوآوری او در این جا 2 جایگاه دارد اول آن که وی نخستین شاعری است که شعر خود را فقط به شکل رباعی خوانده و دوم آن که رباعی بر خلاف پیشینیان خود نقشی از نو زده که جاودانه مانده است. در اشعار وی اولین بار کنایات و اشعارات عارفانه به کار رفته که تشبیهاتی از عشق جسمانی و زمینی در مورد عشق الهی ذکر شده است.

آثار و اشعار ابوسعید ابوالخیر

برخلاف این که ایشان در معارف صوفیه اثر مهمی تالیف نکرده است ولی از شواهد و قرائن برجسته برمی آید که در ذهن ابوسعید یک جهان بین عرفانی به صورت کل و منظم شکل یافته است که در همه جا نام و سخن او هست. چندین کتاب از بیانات او به وسیله دیگران تحریر شده و چند نامه سودمند به ابن سینا فیلسوف نامدار زمان خودش نوشته است. که تکه از اشعار او برجا مانده به شرح زیر است:

جسمم همه اشک گشت و چشمم بگریست    در عشق تو بی جسم همی باید گریست

از من اثری نماند این عشق از چیست       چون من همه معشوق شدم عاشق کیست

سر تا سر دشت خاوران سنی نیست        کز خون دل و دیده بر آن رنگی نیست

در هیچ زمین و هیچ فرسنگی نیست       کز دست غمت نشسته دلتنگی نیست

کارم بیکی طرفه نگار افتادا                 وا فریادا ز عشق وا فریادا

خلقی بهزار دیده بر من بگریست           دیروز که چشم تو بمن در نگریست

گفتم: جگرم، گفت: پر آهش میدار          گفتم: چشمم، گفت: براهش میدار

از شرم گنه فگنده‌ام سر در پیش           دارم گنهان ز قطره باران بیش

من دل ندهم به کس برای دل تو            وی لعل لبت گره گشای دل من

سنگی چوبی گزی خدنگی تیری          این زاغوشان بسی پریدند بلند

وز شخص احد به ظاهر آمد احمد        بی شک الفست احد، ازو جوی مدد

چون خاک شدی پاک شدی لاجرما      چون نیست شدی هست ببودی صنما

کتاب هایی که براساس سخنان وی تالیف شده از قبیل؛

1. اسرار توحید فی مقامات شیخ ابی سعید تالیف محمد بن منور
2. مقامات اربعین یا چهل مقام
3. رساله حالات و سخنان شیخ ابوسعید ابوالخیر گردآورنده: ابوروح لطف الله نوه ابوسعید
4. سخنان مظنوم ابوسعید