دکتر احمد ساعدی
امروزه علم پزشکی پیشرفت فراوانی نموده و هر روز شاهد هستیم که اخبار مختلفی از شاخه‌های علم پزشکی از رسانه‌های ارتباط جمعی منتشر می‌شود. پیشرفت سرسام‌آور علم پزشکی با تولید روز افزون داروها و روش‌های نوین کمکی برای کمک به بیماری‌های مختلف همراه است.
آنگونه که برای یک بیماری خاص چندین دارو یا روش درمانی توصیه می‌شود که ارجحیت این روش‌ها توسط متخصصین علوم پزشکی قابل تشخیص است. علم تغذیه علمی است که سرنوشت غذاها را در بدن بررسی می‌کند. اینکه چگونه غذاهای مختلف می‌توانند تاثیرات مختلفی را در بدن افراد سالم و نیز در بیماری‌های خاص ایفا نمایند، اساس علم تغذیه است. با گذر زمان در جوامع مختلف، تمایل به داشتن سلامت تغذیه‌ای یکی از اهداف افراد و سیستم‌های بهداشتی کشورهای مختلف می‌باشد.
با این حال با گذر زمان شاهد بروز بسیار بالای بیماری‌هایی هستیم که منشأ تغذیه‌ای دارند. می‌توان به بیماری‌هایی مانند چاقی، اضافه وزن، دیابت، بیماری‌های قلبی عروقی و سرطان‌های مختلف اشاره نمود. این چند بیماری به تنهایی می‌توانند بار بسیار سنگینی را بر سیستم بهداشتیِ حتی کشورهای توسعه یافته تحمیل نمایند.
داروها تا چه حد قابل اعتماد هستند؟
طبیعی است که افراد، علاقمند به داشتن سلامت جسمی بوده و ممکن است هزینه‌های فراوانی را به منظور داشتن بدنی سالم متحمل شوند. همین امر دلیل تجارت میلیاردی داروها، مکمل‌ها و خدمات تغذیه‌ای است که با رقابت بسیار فراوان در بازارهای بین‌المللی هر روز راه خود را به خانه‌های بیشتری باز می‌کنند.
برای مثال تنها در کشور آمریکا سالانه مکمل‌ها و داروهای کمک کننده به کاهش وزن، بازاری بیش از 120 میلیون دلار را به خود اختصاص داده است.
سلامت اینگونه داروها، مکمل‌ها و خدمات بهداشتی توسط سازمان‌های ذیربط در هر کشوری کنترل می‌شود. علاوه بر ادارات استاندارد، آزمایشگاه‌های تشخیص سلامت داروهای وزارت بهداشت، گمرک‌های کشور به همراه وزارت صنایع در ایران مسوول کنترل سلامت محصولاتی هستند که بصورت قانونی در کشور تولید شده و یا از خارج کشور وارد می‌شوند، بنابراین محصولاتی که در قفسه داروخانه‌ها قرار دارند، تا حدود زیادی قابل اعتماد هستند.
بازاریابی ماهواره‌ای
در چند سال اخیر پدیده نامیمونی بنام بازاریابی ماهواره‌ای به یکی از ابزارهای کارا جهت جلب مشتری‌های بی‌اطلاع برای محصولات پزشکی بوجود آمده است. کانال‌های ماهواره‌ای در ساعات پربیننده خود محصولاتی را که عمدتاً کاربرد پزشکی، بهداشتی و یا سلامتی دارند تبلیغ نموده و گاه اثرات محصولاتشان را اغراق‌آمیز و گاه اطلاعات نادرست به مشتری می‌دهند.
این نوع محصولات معمولاً عبارتند از داروها و یا مکمل‌های لاغر کننده، زیبا کننده پوست، لاغر کننده‌های موضعی، افزایش دهنده میل جنسی، ترک اعتیاد، افزایش دهنده طول قد و مانند اینها. سلامت بسیاری از این قبیل محصولات توسط هیچ مرجع ذی‌صلاحی تایید نشده است.
در این تبلیغات معمولا از کلمات فریبنده «تحت لیسانس» یا «تایید شده توسط انجمن...» استفاده می‌شود که در خیلی از موارد وجود خارجی ندارند. به علاوه در این تبلیغات معمولا شماره تلفن‌هایی ارائه می‌شود که در صورت تماس هیچ اطلاعات درستی از محصول از نقطه نظر پزشکی یا بهداشتی دریافت نخواهد شد.
این افراد عمدتا علاقه‌مند به فروش محصول و دریافت هزینه آن (که معمولاً چندین برابر محصولات معمول در بازار می‌باشند) می‌باشند. علاوه بر اینکه در تبلیغات این محصولات، عنوان می‌شود که این محصول توسط لابراتوارهای بسیار پیشرفته در یک کشور پیشرفته تولید شده است.
مکمل‌های کاهش وزن و داروهای گیاهی کاهنده قند خون
مکمل‌های کاهش وزن که توسط این شبکه‌ها تبلیغ می‌شوند هیچگونه اطلاعاتی از محتویات آن ندارند و فقط در برچسب‌های آنها به عباراتی مانند «گیاهی» یا «طبیعی» بسنده شده است.
نشریه سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران در گزارش خود اعلام کرده است که بیشتر مکمل‌های کاهنده وزن با برچسب «طبیعی» یا «گیاهی» عمدتاً دارای داروی سیبوترامین (Sibutramin) می‌باشند که داروی کاهنده اشتها بوده و در سال جاری توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) غیر مجاز شناخته شده و از تمام کشورها از جمله ایران جمع‌آوری شده است. جالب توجه است که در برچسب‌های اینگونه محصولات کاهنده وزن نامی از این دارو برده نشده است.
از محصولات دیگری که توسط این شبکه‌ها تبلیغ می‌شوند، «داروهای گیاهی کاهنده قند خون» می‌باشد که با عنایت به شیوع بالای دیابت و پره دیابت در کشور مشتریان بی‌شماری دارد. این محصولات نیز که با نام «گیاهی» یا «طبیعی» تبلیغ می‌شوند، عمدتاً حاوی پودر متفورمین (داروی کاهنده قند خون برای بیماران دیابتیک) می‌باشند.
البته داروی متفورمین، داروی بی‌خطری برای بیماران دیابتی می‌باشد، ولی باید در نظر گرفت که بیمارانی که با تجویز پزشک معالجشان داروی متفورمین دریافت می‌نمایند، با استفاده از این داروهای به اصطلاح گیاهی حاوی متفورمین دوز دارویی آنها بسیار بالا رفته و بیماران را در معرض افت قند خون یا هیپوگلیسمی قرار می‌دهند که در بسیاری از موارد ممکن است برای بیماران دیابتیک خطرناک باشند.
جمع‌بندی
همه روزه طیف وسیع‌تری از این داروهای غیرمجاز که بدون کنترل وارد بازار مصرف می‌شوند از طریق شبکه‌های ماهواره‌ای تبلیغ می‌شوند که سلامت افراد را به خطر می‌اندازند. مهم‌تر اینکه به دلیل مشکلات قانونی استفاده از ماهواره در ایران، افراد معمولاً پس از مشاهده آثار سوء اینگونه داروها و محصولات، تمایلی به شکایت از شرکت تبلیغ کننده یا توزیع کننده ندارند. به نظر می‌رسد که تاکنون راهکار قانونی محکمی برای جلوگیری از اینگونه سودجویی‌ها در کشور وجود ندارد.
