به قلم : د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کتر سید مهد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی میرغضنفری ؛ پزشک، د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کتری تخصصی (PhD) فیزیولوژی پزشکی، پژوهشگر طب سنتی ایرانی - عضو هیات علمی و معاون پژوهشی د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌انشکد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ه پزشکی د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌انشگاه علوم پزشکی ارتش
تنظیم و گردآوری : مریم قره گزلو
تحریریه زندگی آنلاین : امروزه علم پزشکی رایج، این نکته را که حکمای طب سنتی، قرن‌ها قبل، در نوشته‌های طبی خود به آن تأکید کرده‌اند، دریافته است که برای سالم ماندن یا کمتر بیمار شدن، جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های شدید و درمان مؤثرتر و سریع‌تر امراض، باید اصل را بر سبک زندگی (Life Style) سالم و صحیح گذاشت و نباید دارو و تجهیزات تکنولوژیک پزشکی را راه حل کافی دانست.از دیدگاه طب سنتی ایرانی، سبک زندگی سالم که تمام بخش‌های زندگی شخص در شبانه‌روز را در برمی‌گیرد، بر این شش اصل ضروری استوار است؛ به‌طوری که باید هر شش اصل، درست و بجا باشند تا شخص بتواند طعم سلامتی کامل را بچشد. اگر یک یا تعدادی از این اصول دچار اختلال شوند، به همان میزان، سلامتی شخص افت کرده و احتمال بیمار شدن و شدت یافتن بیماری‌ها افزایش می‌یابد.این شش اصل عبارتند از: محیط و هوا، خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها، فعالیت و استراحت بدنی (ورزش)، خواب و بیداری، رخدادهای روانی (استرس، غم) و نگهداری مواد لازم در بدن و دفع مواد زائد از آن.از نظر عقلانی و طب سنتی، استفاده از دارو و روش‌های دستی (مثل بادکش، حجامت، ماساژ و ...) در مرحله بعدی قرار دارند و صرفاً زمانی دارای تأثیر خوب و ماندگار خواهند بود که بر سبک زندگی اصلاح شده سوار شوند.با وجود اینکه رعایت همزمان هر شش اصل در حفظ سلامت موثرند اما زمانی‌که از طب سنتی سخن میگوییم یکی از سؤالات همیشگی مخاطبان این است که چه چیزهایی بخوریم یا نخوریم تا سالم بمانیم؟ روغن شاید یکی از اصلی‌ترین مواد مورد استفاده در آشپزی به شمار می‌رود و در خیلی از غذاها و یا سالادها استفاده می‌شود.البته استفاده از روغن‌ها به غذاها محدود نمی‌شود و روغن‌ها استفاده‌های موضعی نیز دارند و می‌توان از آنها در درمان بیماری‌های مختلف و یا تعدیل مزاج بهره برد.در این مقاله به بررسی انواع روغن‌های خوراکی، و موضعی و مضرات و فواید آنها از دیدگاه طب سنتی ایرانی می‌پردازیم.
بیشتربخوانید:
انواع روغن‌ها برای پخت‌وپز
این روزها روغن‌های متنوعی در بازار برای پخت‌وپز موجودند از روغن‌های صنعتی و جامد گرفته تا روغن‌های گیاهی دست‌ساز مانند کنجد و زیتون و روغن‌های حیوانی مانند شحم گاو و دنبه و یا روغن کره گاوی که از شیر و ماست یا دوغ گاو به صورت کره گرفته شده است.در مصرف انواع روغن‌ها باید به نکات مهمی از جمله مزاج این روغن‌ها، مزاج شخص مصرف کننده و فصل و... دقت کرد. به‌طور مثال افراد با مزاج‌های گرم و در فصول گرم و مناطق گرمسیری باید در مصرف روغن‌هایی که طبع گرمی دارند احتیاط کنند.در کل، بافت چربی از دیدگاه طب سنتی ایرانی، مزاج سرد و تر دارد. البته میزان سردی و تری در چربی‌های مختلف بسته به خصوصیات آنها (نسبت ترکیبات، میزان تراکم، موقعیت در بدن، رنگ و طعم و ...) متفاوت است. دو واژه سمن و شحم برای توصیف بافت چربی بدن به کار می‌رود. منظور از سمن، دنبه است که به صورت مجزا در عقب بدن حیوان (سمت دم) تجمع کرده و سردتر و سفیدتر است. منظور از شحم، چربی لابه‌لا و اطراف گوشت است که به جهت مجاورت با حرارت گوشت و تحرک آن، سردی و تری کمتری داشته و رنگ آن نیز تا حدی متمایل به زرد یا قهوه‌ای روشن می‌شود.به همین ترتیب، چاقی‌های ناشی از افزایش چربی در طب سنتی دو دسته هستند: سمین و شحیم. در سمین، چاقی‌های شدید موضعی (معمولاً شکم، پهلو، باسن) وجود دارند و در شحیم، افزایش بافت چربی در سراسر بدن و لابه‌لا و اطراف عضلات رخ می‌دهد که چاقی عمومی است. بنابراین در چاقی سمین، میزان سردی و تری بدن بیشتر بوده و برای رفع آن، نیاز به تدابیر گرم و خشک (مخصوصاً موضعی) قوی‌تری می‌باشد. اما در چاقی شحیم، باید نیم نگاهی به گرمی و تری داشت و در مصرف گرمی‌جات افراط ننمود.
روغن‌های حیوانی
بسیاری معتقدند که بهترین روغن‌های موجود روغن‌های حیوانی مانند روغن شحم گاوی هستند. اما آیا این موضوع در زندگی‌های امروزی نیز صدق می‌کند؟در حدیثی از پیامبر خدا (ص) نقل شده که فرمودند: هرکس یک لقمه چرب شده به روغن حیوانی بخورد، به همان اندازه، بیماری از تن او فرو می‌ریزد. مشابه این حدیث، چندین حدیث در کتاب کافی از امام علی (ع)، امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) نیز نقل شده است.نکته‌ای که در این احادیث نهفته است اینکه به‌طور تلویحی اشاره به مصرف محدود و همانند دارو برای روغن حیوانی دارند. نکته دیگر اینکه در قدیم میزان فعالیت بدنی بسیار بیشتر و سنگین‌تر از امروز بوده و مصرف این قبیل غذاهای سنگین و پر انرژی لازم و مفید بوده اما شامل بسیاری از انسان‌های عصر حاضر با فعالیت کم و مصرف زیاد انواع غذاها نمی‌شود و مضر خواهد بود.
بیشتربخوانید:
روغن کره گاوی
این نوع روغن حیوانی از شیر و ماست یا دوغ گاو به صورت کره گرفته می‌شود. با افزودن آب به ماستی که از شیر گاو به دست آمده و به دنبال عملیات مشکه زدن (سانتریفیوژ، حرکات منظم قوی شدید به شیوه سنتی در پوست بز یا به شیوه جدید توسط ماشین‌های چرخنده) و جدا شدن چربی، دوغ به دست می‌آید؛ اصطلاحاً به این نوع دوغ، دوغ «مشکه» می‌گویند. بر اثر این تکان‌ها و چرخش سریع دوغ، چربی آن متمرکز و جدا شده که همان «کره گاو» است و اگر آن را به ملایمت ذوب کرده و رسوبات و کف آن جدا شود، مایع زرد و شفافی حاصل شده که همان روغن طبیعی گاو خواهد بود.در واقع، وقتی شیر را به ماست و سپس، به دوغ تبدیل می‌کنند، بدنبال مشکه زدن دوغ، اجزای آن از هم جدا شده، فاز چربی آن را جمع‌آوری و فشرده می‌کنند که می‌شود کره دوغ (به شکل کروی و زردرنگ مایل به سفید) و فاز آبی و پروتئینی-املاحی آن می‌شود دوغ (اصطلاحاً گفته می‌شود دوغ مشکه) که بسیار مرطب (رطوبت بخش)، سردی بخش و سبک بوده و مناسب رژیم لاغری در افراد گرم و تر؛ و نهایتاً از تغلیظ همین دوغ، قره قروط که بسیار سرد و خشک و غنی از املاح مورد نیاز بدن است به دست می‌آید. در بسیاری مواقع نیز از همان ابتدا، چربی شیر را جدا کرده (سرشیر) و از آن، کره استحصال می‌کنند که چون مراحل ماست و دوغ شدن را نگذرانیده و کمتر حرارت دیده است، سنگین‌تر (هضم سخت‌تر)، چرب‌تر و دارای مزاج سردتر می‌باشد.بدنبال ذوب کردن هم کره سرشیر و هم کره دوغ، روغن به دست می‌آید اما با توضیحات فوق مشخص شد که روغن زرد حیوانی گرفته شده از کره دوغ، دارای حرارت و لطافت بیشتر است (مواد جامد سنگین وزن کره، در فرایند حرارت دهی و تهیه روغن، ته‌نشین و جدا می‌شوند که در برخی محلات به آن «بنتو» می‌گویند که غذایی بسیار مقوی و البته سنگین که فقط مناسب کشاورزان و چوپانان با فعالیت سخت می‌باشد) و لذا دارای خواص فراوان (مقوی بدن و اعضا) مخصوصاً برای افراد لاغر و ضعیف با معده‌های کوچک و ضعیف بوده، بر روغن گرفته شده از کره سرشیر (زردی کمتر، سنگین‌تر و سخت هضم تر)، ارجحیت فراوان دارد. در واقع، افراد بیشتری در جامعه می‌توانند از روغن کره دوغ استفاده کنند ولی فقط اشخاص با فعالیت بدنی سنگین و معده‌های قوی مجاز به استفاده از کره سرشیر هستند.باور غلطی که در بین افراد وجود دارد این است که چون کره گاو فرآورده طبیعی است، خوردن آن به هر میزان بلامانع است. در این مورد باید متذکر شویم که روغن و کره حیوانی و دنبه دارای غذائیت و چاق کنندگی بالا و هضم سخت هستند و مصرف زیاد آنها بخصوص برای افرادی که فعالیت بدنی ندارند (ورزش نمی‌کنند) مضر بوده، مشکلاتی نظیر گرفتگی عروق، انسداد مجاری (به علت تجمع مواد زائد در بدن) و چاقی و... به دنبال خواهد داشت.
باید توجه داشت که افراد چاق و یا با مزاج گرم نباید در مصرف روغن‌های حیوانی زیاده‌روی کنند و یا اصلاً نباید مصرف کنند؛ مادامی‌که دچار اضافه وزن و بالا بودن شاخصه‌های بیوشیمیایی خون از جمله چربی‌ها هستند و فعالیت بدنی هم ندارند. این روغن‌ها، در افراد سالم دارای فعالیت بدنی کافی، با میزان مصرف معتدل، باعث سلامتی و رشد بدن شده، به اکثر سلول‌های بدن رسیده و آنها را تغذیه می‌نماید و مزاج اصلی شخص را هم تغییر نمی‌دهند.مصرف این روغن‌ها بیشتر برای سردمزاجان، افراد لاغر یا ضعیف یا کم‌خون، سالمندان، اطفال در حال رشد، خانم‌های باردار، بیماران خاص رنجور (سرطان، خودایمنی شدید) و ورزشکاران یا افراد با مشاغل سنگین بدنی مفید است. افراد چاق و گرم‌مزاج بی‌تحرک در حد کم و فقط برای رسیدن به خاصیتش می‌توانند از آن استفاده کنند. می‌توان یک قاشق غذاخوری از آن را به معادلش عسل یا شکرسرخ یا شیره انگور مخلوط و به‌عنوان صبحانه یا میان وعده استفاده کرد.
بیشتربخوانید:
روغن‌های حیوانی دیگر (کوهان شتر، پیه بز، گوسفندی) معمولاً بیشتر خاصیت دارویی داشته و به‌طور معمول به‌عنوان غذا مصرف نمی‌شوند. اصولاً روغن برگرفته از چربی بدن هر حیوانی، از نظر مزاجی، به مزاج آن حیوان نزدیک‌تر است. بنابراین میزان سردی روغن بز از روغن گوسفند بیشتر اما رطوبتش کمتر است (گوشت گوسفند نسبت به بز، گرمی و تری بیشتری دارد). به این ترتیب، روغن به دست آمده از بدن شتر دارای سردی کمتر و تراکم و سختی هضم بسیار بیشتری خواهد بود که مصرف آن را برای بسیاری از مردم کم‌تحرک امروزی با گوارش‌های ضعیف، تقریباً ممنوع می‌نماید و اکثراً استفاده موضعی برای رفع خشکی و افزایش انعطاف‌پذیری پوست، مخاط و مفصل دارد.
روغن زیتون
نوع نارس زیتون، سبز تیره بوده مزاجش سرد و خشک است و بهترین روغن‌زیتون روغنی است که از این نوع نارس گرفته باشند که موافق و تقویت کننده معده است. اما زیتون رسیده مزاجش تقریباً گرم وتر (در حد خفیف و معتدل) است. گفته شده زیتون‌های سیاه، مزاج رو به گرم و خشک، باز هم در حد اعتدال و نه شدید، دارند؛ یعنی خیلی قوی نیستند که مزاج افراد را تغییر دهند یا برای برخی مزاج‌ها بد باشند. از آنجایی که روغن‌های گیاهی هضم آسان‌تری دارند و مواد زائد کمتری بدنبال هضم ایجاد می‌کنند، معمولاً مصرف این روغن‌ها به‌طور معمول و برای مردم امروز بیشتر توصیه می‌شود.روغن‌زیتون به همراه آب گرم، ملین و مسهل خوبی است و می‌توان در موارد یبوست (شدید به‌عنوان مثال در مسافرت‌ها) یک قاشق مرباخوری تا غذاخوری از آن را در یک فنجان آب جوش ولرم شده ریخته و ناشتا میل و هر 8 ساعت تکرار کرد (می‌توان با کمی عسل آن را شیرین نمود). همچنین برای کسانی که دچار مسمومیت غذایی شده‌اند خوردن روغن‌زیتون با آب گرم (البته در مقادیر بالاتر) مهار کننده سموم و شوینده و دفع کننده آنهاست.از خواص روغن‌زیتون این است که باعث افزایش توان و قدرت بدن، عضلات و توان جنسی شده؛ استخوان‌ها، موها، دندان‌ها و پوست را استحکام بخشیده، پالاینده گوارش و بدن بوده و رفع کننده هموروئید است.مصرف این روغن در رژیم لاغری هم مناسب است. روغن‌زیتون مناسب برای تفت دادن و پخت‌وپز با حرارت ملایم است اما با شعله بالا و زمان طولانی با این روغن بهتر است آشپزی نشود.
روغن کنجد و ارده کنجد
روغن کنجد گرم و تر است و چاق کننده و رطوبت دهنده بدن می‌باشد.برای به دست آوردن روغن کنجد از روش پرس سرد استفاده می‌شود؛ به این صورت که دانه‌های کنجد را درون دستگاه‌های روغن‌گیری ریخته و با تحت‌فشار قرار دادن دانه‌های کنجد سبب استخراج روغن می‌شود، یعنی با یک فرآیند مکانیکی، روغن کنجد از دانه‌ها جدا می‌شود.این نوع روغن نیز برای پخت‌وپز مناسب است.کنجد زود سیر می‌کند و ضد اشتها و گاهی تهوع‌آور نیز هست. افرادی که می‌خواهند برای لاغری از این ماده استفاده کنند یک یا نیم ساعت پیش از وعده غذایی از این روغن به میزان یک یا دو قاشق بخورند. اشتها کم می‌شود و غذای کمتری خواهند خورد.برای خشکی صدا بسیار مفید است. برای کسانی که خواننده، قاری، معلم یا سخنران هستند خوب است در غذاها از روغن کنجد استفاده کنند. این روغن خون با کیفیت خوبی در بدن ایجاد می‌کند.چاق کننده نیز هست و غذاییت آن زیاد است مخصوصاً اگر پوست کنده شده باشد اثرغذایی آن بیشتر است. چرا که کنجد پوست کنده، جذب و هضم بهتری دارد.ارده در واقع همان کنجد پوست گرفته و بو داده شده است که طی فرآیندی آسیاب شده و روغنی که از آن تهیه می‌شود روغن ارده است. این روغن چون حرارت دیده است، در واقع قدری پخته شده و حرارت آن و نیز هضم پذیری آن بیشتر شده است.روغن ارده‌ی کنجد نسبت به روغن کنجد تحمل حرارت بالاتری دارد و برای سرخ کردن مواد غذایی گزینه‌ی مناسب‌تری است.روغنی که از کنجد پوست کنده ارده شده به‌طور مرحله‌بندی شده و سنتی تهیه می‌شود (روغن ارده)، از نظر مقدار کمتر اما بسیار پرخاصیت‌تر از روغن کنجد به دست آمده تحت‌فشار می‌باشد.برای رفع سودای اضافه (ماده‌ای سنگین و تیره در بدن که از هضم غذا حاصل شده و در حد کم، برای بدن لازم است) بسیار مفید است. مخصوصاً که در فصول سرد، سودا در بدن بیشتر تولید شده و تجمع می‌یابد. عوارض سودا شامل لک‌های پوستی، گرفتگی عضلات، مشکلات روحی و روانی و افسردگی، موی زائد است.اگر کسی بدنبال مصرف آن دچار علائم گرمی شد، می‌تواند از آب‌لیمو یا لیموی تازه جهت اصلاح عوارض آن استفاده کند.
بیشتربخوانید:
تفاوت روغن کنجد و ارده‌ی کنجد
روغن کنجد معمولاً به صورت کُلد پرس (cold press) یا پرس سرد به دست می‌آید. روغن کنجد پرس سرد، به روغنی گفته می‌شود که از دانه کنجد، در اثر اعمال فشار در دمای پایین، بدون استفاده از حرارت و به وسیله دستگاه‌هاvی استخراج مکانیکی (مانند پرس) تهیه می‌شود. هدف از انجام این روش، جداسازی ذرات معلق است. خالص‌سازی این مدل روغن، با روش‌هایی چون شستشو با آب، ته‌نشین شدن، صاف کردن و سانتریفیوژ کردن صورت می‌گیرد.در روش کلد پرس در زمان کوتاهی حجم زیادی از روغن توسط دستگاه گرفته‌ی شود بنابراین به نظر می‌رسد آرایش مولکولی روغن ارده‌ی کنجد منظم‌تر از روغن کنجد پرس سرد است. همچنین مدتی بعد از استفاده از دستگاه روغن‌گیری به روش پرس سرد ممکن است دستگاه دچار فرسایش شده و مقداری از فلز آن وارد روغن نیز بشود.حجم روغن به دست آمده به روش پرس سرد بیشتر از روغن ارده است اما به نظر می‌رسد طبق دستورات طب سنتی ایرانی در قدیم مصرف روغن ارده بیشتر از روغن کنجد توصیه می‌شده است. روغن ارده‌ی کنجد طی فرآیند طولانی‌تری تولید می‌شود و شاید بتوان گفت در مقایسه با روغن کنجد با کیفیت‌تر است و غذاییت بیشتری دارد.
نتیجه‌گیری
انتخاب روغن مناسب نیز باید با توجه به مزاج شخص و روغن صورت بگیرد اما به‌طور کلی مصرف روغن‌های گیاهی شاید گزینه‌های بهتری برای همه‌ی افراد باشند اما برای سرخ کردن مواد غذایی در حرارت بسیار بالا مورد توصیه نمی‌باشند و در این موارد ناگزیر به مصرف روغن‌های مخصوص سرخ کردن هستید.طبق قواعد طب سنتی روغن‌هایی با منشاء حیوانی، نسبت به روغن‌های گیاهی غلیظ‌تر هستند و هضم سخت‌تری دارند و با توجه به کاهش فعالیت فیزیکی در زندگی امروز و نبود تحرک کافی در افراد، کمتر توصیه می‌شوند.به‌طور کلی برای حفظ سلامتی بهتر است مصرف سرخ‌کردنی‌ها را به حداقل برسانید.برای طلایی کردن مواد غذایی می‌توان از مقدار کمی روغن و قرار دادن این مواد غذایی داخل فر یا تابه گریل استفاده کرد.
روغن‌های موضعی
در استفاده‌ی موضعی از روغن‌ها نیز باید مزاج روغن و شخص را در نظر بگیرید. برای جلوگیری از بروز حساسیت‌ها حتماً قبل از مصرف مقداری از روغن را روی پوست خود امتحان کنید تا در صورت داشتن هرگونه حساسیت از عوارض بعدی جلوگیری کنید.
روغن نارگیل
روغن نارگیل دارای مزاج گرم و تر است. البته به صورت خوراکی برای تقویت و افزایش وزن نیز می‌توان از آن بهره برد. این روغن تغذیه کننده، رطوبت بخش و نرم کننده‌ی موضعی پوست و مو است و برای خشک مزاجان مفید است.کسانی که پوست خشکی دارند می‌توانند از روغن نارگیل استفاده کنند. پس از شستشوی بدن در حمام و قبل از خروج، روغن مالی بدن با روغن نارگیل می‌تواند انجام شود که جذب خوبی دارد، موجب انعطاف، شادابی و خوش‌رنگی پوست شده، همچنین باعث حجم آوردن بدن در افراد لاغر می‌شود.روغن نارگیل کلیه و کمر را نیز گرم می‌کند. عضلات کمر و نیز احشای داخل شکم و لگن (روده‌ها، کلیه‌ها، تخمدان و رحم)، بسیار مستعد سردی هستند و برخی کمردردها و دل‌دردها نیز به همین دلیل است. مالیدن روغن نارگیل به ناحیه و سپس بستن با شال برای رفع دردهای محل، بسیار مفید است. کسانی که مثانه آنها حالت سستی و سردی پیدا کرده (از علائم آن این است که به دنبال عطسه یا سرفه، چند قطره‌ای ادرار بریزد و عدم کنترل ادرار داشته باشند) نیز از دستور فوق نفع می‌برند.
بیشتر بخوانید:
روغن زنجبیل
مزاج این روغن گرم و خشک است. روغن زنجبیل گرم کننده و ضد درد و ضد التهاب موضعی، مفید گوارش و مفاصل است.برای تولید روغن زنجبیل، زنجبیل قطعه قطعه شده را مدتی در روغن پایه‌ای (مثل روغن کنجد) اصطلاحاً می‌خوابانند (به صورت معلق) و چند بار زنجبیل را تعویض می‌کنند تا مواد آن وارد روغن پایه شود. این روغن را می‌توان روی معده و روده‌ها ماساژ داد تا هم هضم را بهبود ببخشد و هم بادهای بدن را تحلیل برده و دفع کند.زنجبیل هم ادرارآور و هم قاعده‌آور است (اصطلاحاً می‌گویند مدر بول و مدر حیض است.) بنابراین افرادی که حس می‌کنند ادرار آنها خوب دفع نمی‌شود، مخصوصاً در آن دسته که علت آن، ضعف و سستی مثانه است ناشی از رطوبت است، بسیار از مالیدن زنجبیل روی شکم و پهلوها نفع می‌برند.ایشان می‌توانند روغن زنجبیل را در ناحیه لگن و پایین شکم و اطراف آلت بمالند. همچنین زنانی که به دلیل ضعف قوا و یا سردی مزاج، عادت ماهانه آنها به تأخیر می‌افتد نیز می‌توانند از زنجبیل بهره فراوان ببرند. ایشان می‌توانند از چند روز مانده به آغاز پریود، از زنجبیل استفاده کنند و روز اول پریود که دردها شروع می‌شوند می‌توانند روغن آن را به ناحیه زیر شکم بمالند و یا می‌توانند در محلول دم‌کرده زنجبیل بنشینند چرا که بازکننده است.افرادی که باردار هستند باید احتیاط کرده، کمتر از این روغن استفاده کنند.
روغن بنفشه
روغن بنفشه طبع سرد و تری دارد. این روغن خواص آرام‌بخش و تسکین‌دهنده دارد که به داشتن خوابی آرام و باکیفیت در شب کمک می‌کند.روغن بنفشه از بهترین روغن‌های موجود در طب سنتی است که خواص بنفشه را دارد و ماندگاری آن طولانی است. چون طبع آن خنک است خواب‌آور می‌باشد. بنابراین برای افرادی که به دلیل حرارت مزاج یا حرارت فصل و اقلیم دچار خشکی نسبی مغز و کم‌خوابی و بی‌خوابی می‌شوند، روغن بنفشه بسیار مفید است.یک ساعت مانده به زمان خواب یک قطره روغن بنفشه در هر سوراخ بینی چکانده و ملایم ماساژ داده که از طریق مخاط جذب می‌شود و اثراتش به مغز می‌رسد. همچنین می‌توان روی پیشانی، شقیقه‌ها، پشت گوش‌ها یا روی گونه‌ها ماساژ داد.چکاندن روغن بنفشه در بینی آرامش‌بخش و خواب‌آور است. باعث کاهش بیش فعالی، القای خواب خوب، کاهش اضطراب و بی‌قراری می‌شود و به رفع عدم تمرکز ناشی از حرارت و خشکی کمک می‌کند.اگر شخص مو ندارد و یا موهای خشک و کوتاهی دارد می‌تواند سر خود را با این روغن خوب ماساژ دهد. این کار باعث رطوبت بخشی موضعی به مغز و در نتیجه آرامش شخص و یک خواب خوب و عمیق و آرام مخصوصاً در اطفال گرم‌مزاج یا بیش‌فعال می‌شود. بنابراین برای فکر و خیال و مالیخولیا نیز می‌تواند مفید باشد. (البته مالیخولیا‌های ناشی از گرمی و خشکی مغز و مزاج).چون مزاج مغز نیز سرد و تر است بنابراین روغن بنفشه باعث تقویت مغز نیز می‌شود.
مالیدن روغن بنفشه به سروصورت برای کاهش درد و التهابات چشم که ناشی از گرمی است نیز مفید است. این گیاه برای آبریزش بینی یا خلط ته حلقی که همراه با داغی و سوزش محل باشند نیز مفید است.همچنین برای بهبود سردردهای ناشی از گرمی نیز مفید است. یکی از مشکلات شایع امروزه سردرد است که بخش عمده‌ی سردردها نیز به دلیل گرمی زیاد مغز یا خشک شدن نسبی مغز به خاطر سبک زندگی امروزی می‌باشد (استرس‌های زیاد فردی، دیر خوابیدن، کم بودن خواب شب، مصرف زیاد گرمی‌ها و مواد غذایی تند و طعم دهنده). هم بوییدن بنفشه و روغن بنفشه برای بهبود موارد بالا مفید است و هم در بینی چکاندن و بر سر مالیدن آن.مصرف روغن بنفشه به صورت موضعی رطوبت بخش، خنک کننده، نرم کننده، کاهش التهاب حاد موضعی است.
روغن‌زیتون
در سوختگی‌های سطحی که به‌طور روزمره ممکن است اتفاق بیفتد مالیدن روغن‌زیتون روی محل سوختگی مانع تاول زدن می‌شود و علت آن این است که هم نرم کننده و هم جمع کننده است.اگر روغن‌زیتون را با آرد جو مخلوط و به‌عنوان ضماد به شکم ببندند، به‌صورت موضعی اثر کرده و به بهبود اسهال‌های مزمن کمک می‌کند.
روغن کنجد
مالیدن روغن کنجد به مفاصل دردناک سرد بلغمی مخصوصاً در صبحگاهان فصول و اقالیم سرد، بسیار به بهبود درد و تورم مفصل (مچ، زانو، فقرات...) کمک می‌کند.روغن آن، برای از بین بردن ترک‌های پوستی و خشکی پوست نیز قابل استفاده است.
داروسازان و اطبا، گیاه «مورد»(نوعی گیاه دارویی) را در روغن کنجد می‌جوشانند که محصول حاصله، بسیار برای تقویت ریشه مو مفید است.مالیدن روغن کنجد روی ورم‌های قدیمی پوستی، خون مردگی‌های قدیمی و توده‌های چربی زیرپوستی کمک به رفع آنها می‌کند.
روغن بادام تلخ
این روغن برای خوردن مناسب نیست زیرا دارای سمومی است که مضرند. اما مصرف آن به‌صورت موضعی (روغن آن) فواید زیادی دارد. اصولاً طعم‌ها دارای مزاج مشخصی هستند و طعم تلخ‌مزاج گرم دارد از این‌رو بادام تلخ هم مزاج گرم و خشک داشته و حرارت بالایی دارد.بنابراین ماساژ روغن بادام تلخ به عضلات و مفاصل مخصوصاً در افراد سردمزاج که دچار اسپاسم و درد عضلانی و یا تورم و درد مفصل (مخصوصاً صبحگاهی) هستند بسیار توصیه می‌شود. ماساژ این روغن روی شکم و معده برای تقویت معده و روده‌های سرد و نفاخ یا یبوست ناشی از کم‌تحرکی روده‌ها بسیار مفید خواهد بود.
روغن بادام شیرین
روغن بادام شیرین همانند بادام که برای اکثر افراد عارضه ایجاد نمی‌کند، مطابق طبع بوده و برای اغلب افراد مفید است. می‌توان گفت که شایع‌ترین روغن مورد استفاده در طب سنتی است. به دو صورت خوراکی و موضعی کاربرد دارد.حرارت زیادی نداشته و با اغلب پوست‌ها سازگار است. رطوبت بخش بسیار خوبی است و از آنجایی که بدن ما به رطوبت کافی نیاز دارد در مواقعی نظیر روزه‌داری، ورزش، استرس‌ها، کم‌خوابی و بی‌خوابی و فصول گرم سال که پوست و مخاط رو به خشکی می‌رود یکی از بهترین راه‌های کاهش خشکی، مصرف خوراکی روغن بادام شیرین حدود یک الی سه قاشق غذاخوری در روز است.همچنین در مواردی نظیر یبوست یا افرادی که دچار التهاب یا خونریزی دستگاه گوارشی هستند یا زخم مقعد (شقاق) دارند، مصرف آن هر هشت ساعت یک قاشق غذاخوری (نیم ساعت بعد از غذا) توصیه می‌شود.در ایام بارداری که نمی‌توان از ملین‌های قوی استفاده نمود و یبوست نیز در این دوران شایع است کاربرد فراوانی دارد.برای رفع خشکی مخاط (مخصوصاً سردمزاجان) می‌توان دو تا سه بار در روز یک قطره روغن را در هریک از سوراخ‌های بینی چکاند. در برخی موارد گرفتگی بینی یا خون‌دماغ هم این تجویز مؤثر است.یکی از اعمالی که امروزه زیر نظر پزشک انجام می‌گیرد حقنه (تنقیه) است که در طب سنتی نیز سابقه دارد. طی این عمل داروی خاصی مستقیماً به روده وارد می‌شود تا از طریق آن جذب شود یا جهت پاکسازی روده و یبوست‌های بسیار مزمن و شدید به کار می‌رود که در این عمل نیز روغن بادام (بخشی از مایعی که وارد روده می‌شود) کاربرد دارد.این روغن به‌صورت موضعی برای پوست‌های خشک، بیماری پسوریازیس (صدف)، اگزما، خشکی مفاصل، درد مفاصل به‌صورت موضعی همراه با ماساژ نواحی مزبور بسیار نافع است.
