سپیده حقی‌فر : کارشناس ارشد تغذیه
تحریریه زندگی آنلاین: بیماری‌های مخرب سیستم عصبی اصطلاحی است که برای بیماری‌های آلزایمر، پارکینسون و هانتینگتون به کار برده می‌شود. این بیماریها با از بین رفتن پیشرونده سلولهای عصبی به ویژه در مغز شناخته میشوند و همراه با دامنه‌ای از علائم شامل اختلالات حرکتی تا اختلالات شناختی هستند. بیماری‌های مخرب سیستم عصبی بار عاطفی و مالی قابل توجهی را بر بیمار، خانواده او و جامعه تحمیل میکنند و این موضوع با توجه به افزایش جمعیت سالمند قابلتوجه است. بیماری آلزایمر نوعی از زوال عقل است که با از دست دادن سلولها در هیپوکامپ و قشر مغز و نیز تجمع پلاکهای آمیلوئید در سلولهای عصبی شناخته می‌شود. با وجود اینکه علائم مشخصه بیماری آلزایمر شناخته شده است عامل زمینهای آن با توجه به فرضیههای متعدد موجود در مورد علت بیماری همچنان محل بحث پژوهشگران است. تعامل بین مغز و میکروبیوم روده که به مغز – روده - میکروبیوم نیز شناخته می‌شود، در سالهای اخیر به عنوان مدلی برای توضیح سلامت و بیماری مغز مطرح شده است. گزارشهایی از تغییر در میکروبیوم افراد مبتلا به آلزایمر و وجود احتمال مداخلات درمانی در این زمینه، توجه پژوهشگران را بیش از پیش جلب کرده است.
بیشتربخوانید:
محور مغز – روده - میکروبیوم
مفهوم ارتباط بین روده و مغز به قرن نوزدهم برمیگردد. پزشکان در آن دوره این فرضیه را مطرح کردند که «ضعف اعصاب» منجر به اختلال در هضم می‌شود یا در جهت مقابل، اختلال هضم باعث تجمع سموم (و همچنین میکروبها) از مسیر روده می‌شود که اختلال در عملکرد سیستم عصبی را در پی دارد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که میکروبیوم روده انسان از تعداد و تنوع بالایی از گونه‌های باکتری برخوردار است و شکل گیری این میکروبیوم متنوع از دوران جنینی آغاز می‌شود. به علاوه، بررسی میکروبیوم یک بزرگسال نشاندهنده تنوع آن در قسمتهای مختلف دستگاه گوارشی است که می‌تواند تحت تأثیر رژیم غذایی و سبک زندگی فرد دستخوش تغییر قرار گیرد.
با توجه به قابلیتهای متابولیکی میکروبیوم عملکردهای گستردهای به آن نسبت داده شده است، از جمله سنتز ویتامینها (به‌ویژه ویتامین K)، سنتز و کاتابولیسم آمینو اسیدها و تولید اسیدهای چرب کوتاه زنجیره (که به عنوان منابع انرژی و مولکولهای پیامرسان عمل میکنند) را می‌توان نام برد. علاوه بر متابولیسم، میکروبیوم روده در تنظیم عملکرد سیستم ایمنی از طریق پیشبرد تشکیل بافت لنفوئیدی روده، حفاظت از دیواره اپیتلیالی روده و نیز القای تولید ایمونوگلوبین ترشحی و سلولهای ایمنی نقش دارد.
دستگاه گوارش با توجه به عملکرد آن در هضم و جذب مواد غذایی، بزرگترین محل تعامل بین دنیای خارج و بدن انسان است. این موضوع از جنبه ایمونولوژیکی بسیار حائز اهمیت است. اپیتلیوم روده، دیواره فیزیکی پویایی است که به عنوان بخشی از سیستم ایمنی ذاتی از ورود پاتوژنهای آسیب‌رسان جلوگیری می‌کند. از سوی دیگر، این دیواره امکان عبور مواد غذایی هضم شده را به جریان خون فراهم می‌کند. اختلال در عملکرد دیواره اپیتلیوم روده در تعدادی از بیماری‌های دستگاه گوارش از جمله بیماری التهابی روده مشاهده شده است.
بیشتربخوانید:
بررسی‌ها نشان می‌دهد اتصالات بین سلولی در دیواره اپیتلیالی روده توسط میکروبیوم تنظیم می‌شود و اسیدهای چرب کوتاه زنجیره (بوتیرات و استات) که توسط گونه‌های خاصی از میکروبیوم تولید میشوند، به محافظت از دیواره اپیتلیومی در برابر باکتریهای پاتوژن و سموم کمک میکنند، بنابراین میکروبیوم سالم با محافظت از دیواره روده در مقابل گونه‌های پاتوژن، ایمنی ایجاد می‌کند. در حالی که، عدم تعادل میکروبی با ایجاد اختلال در دیواره روده، فرد را مستعد بیماری می‌کند. استفاده از آنتیبیوتیکها مهم‌ترین القا کننده این عدم تعادل میکروبی در روده انسان است و می‌تواند منجر به رشد گونه‌های پاتوژن از جمله کلستریدیوم دیفیسیل گردد.
عوامل مرتبط با رژیم غذایی نیز در ایجاد تغییرات میکروبیوم نقش دارند که نشاندهنده نقش رژیم غذایی در بیماری‌های متابولیک فراتر از بحث عدم تعادل انرژی میباشد. عدم دریافت فیبر غذایی، منبع انرژی میکروبیوم را با کمبود مواجه می‌کند و در نتیجه این ارگانیسمها از پروتئین موکوس به عنوان منبع غذایی استفاده میکنند. این موضوع منجر به اختلال در دیواره روده میگردد و اپیتلیال روده را در معرض عفونت قرار می‌دهد. در پی افزایش سن، گونه‌های باکتریایی میکروبیوم دستخوش تغییر میشوند و کاهش نسبی در گونه‌های باکتروئید، بیفیدوباکتریوم و لاکتوباسیل و افزایش نسبی در گونه‌های فرصت طلب با قابلیت پاتوژنی نظیر انتروباکتر، کلستریدیوم پرفرنژنس و کلستریدیوم دیفیسیل مشاهده می‌شود. این تغییر در ترکیب میکروبیوم می‌تواند با توجه به رژیم غذایی و سبک زندگی فرد متفاوت باشد.
اختلال در محور مغز – روده - میکروبیوم در بیماری آلزایمر
اختلال در محور مغز – روده - میکروبیوم (از جمله، اختلالات در سیستم عصبی مرکزی و سیستم عصبی روده) می‌تواند منجر به بروز بیماری آلزایمر گردد. میکروبیوم روده در پی افزایش تولید لیپوپلیساکاریدها از باکتریهای پاتوژن روده و نیز تولید سیتوکینهای پیشالتهابی، در ایجاد التهاب موضعی و سیستمیک در بدن اثرگذار است. از سوی دیگر، تغییر در ترکیب میکروبیوم روده با القای افزایش نشتپذیری دیواره روده و دیواره خونی - مغزی منجر به افزایش بیش از پیش التهاب در سطح روده، بدن و سیستم عصبی مرکزی می‌شود. آمیلوئید بتا در سیستم عصبی روده و سیستم عصبی مرکزی تشکیل می‌شود که در بیماری آلزایمر مقدار بسیار زیادی از آمیلوئیدها توسط میکروبیوم روده تولید می‌شود.
رویکرد درمانی جدید در بیماری آلزایمر: پروبیوتیکها
با توجه به شواهدی که نشاندهنده تغییرات در میکروبیوم روده در افراد مبتلا به آلزایمر است، این سؤال پیش می‌آید که آیا مداخله در ترکیب میکروبیوم روده می‌تواند به عنوان رویکرد درمانی جدید مورد استفاده قرار گیرد؟ پروبیوتیکها که به عنوان اجزای غذایی میکروبی زنده شناخته میشوند، اثرات مفیدی بر سلامتی دارند و به ویژه در درمان اختلالات مربوط به دستگاه گوارش از جمله اسهال و عوارض ناشی از آنتیبیوتیکها مورد استفاده قرار میگیرند. به علاوه، اثرات مثبت پروبیوتیکها در کاهش استرس و تقویت عملکرد شناختی در افراد دچار اختلالات استرس، نشاندهنده اثرگذاری بالقوه در بیماری‌های عصبی - روانی است. در ارتباط با بیماری آلزایمر، مطالعات بالینی که نشاندهنده اثرات مثبت تجویز پروبیوتیک در بیماران مبتلا به آلزایمر باشد، محدود است. با این حال، در یک مطالعه کارآزمایی بالینی مصرف شیر حاوی لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس، لاکتوباسیلوس کازئی، بیفیدوباکتریوم بیفیدوم و لاکتوباسیلوس فرمنتوم علاوه بر بهبود شاخص‌های اختلالات متابولیک، امتیاز عملکرد روانی افراد مورد مطالعه را نیز به طور قابل توجهی بهبود بخشید.
این مطالعات امیدها در زمینه استفاده از پروبیوتیکها در جهت کنترل علائم بیماری آلزایمر و مدیریت اختلالات متابولیکی همراه در این بیماری را افزایش می‌دهد.