دو تعهد بزرگ اقلیمی در نشست گلاسکو

روز سه‌شنبه 2 نوامبر (برابر با 11 آبان) بایدن فهرست بزرگی از ابتکارات آب و هوایی را اعلام کرد تا به جهان نشان دهد که حتی با وجود عدم اجماع در کنگره می‌تواند اقداماتی اتخاذ کند. مهم‌ترین اعلان همانا طرح‌هایی برای تعدیل جدی متان است؛ یک گاز گلخانه‌ای قوی که می‌تواند اتمسفر را 80 برابر سریع‌تر از دی‌اکسیدکربن در کوتاه‌مدت گرم کند و گازی که توسط عملیات نفت و گاز طبیعی تولید می‌شود. اما تاکنون مهم‌ترین ویژگی اجلاس مذکور «خشم» بوده است و انتظار می‌رود طی روزهای آینده بیشتر هم شود. خشم روز دوشنبه در پشت تریبون، به‌ویژه از سوی رهبران برخی از کوچک‌ترین و آسیب‌پذیرترین کشورهای جهان، به سختی مهار شد. مردم هم در بیرون از سالن شعارهایی سر می‌دادند. از جمله اینکه «حرف بس است». در هر حال، نمایندگان حدود 200 کشور جهان از روز 31 اکتبر به مدت دو هفته در نشست بزرگی در گلاسکوی اسکاتلند درباره چگونگی مهار روند شتاب‌زده گرمایش زمین به تبادل نظر خواهند پرداخت. نشست کاپ26 (COP26) هدف خود را زنده نگه‌داشتن هدف محدود کردن گرمایش جهانی در محدوده 5/ 1درجه سانتی‌گراد بالاتر از پیش از دوران صنعتی شدن گذاشته است. «آلوک شارما» رئیس کاپ26 گفت: «ما باید با اقتدار از گلاسکو بیرون بیاییم و بگوییم که هدف 5/ 1درجه را زنده نگه داشته‌ایم. اکنون 1/ 1درجه بالاتر از دمای پیش از صنعتی شدن هستیم. بالاتر از 5/ 1درجه گرما به معنای آن است که کشورهایی در جهان به زیر آب می‌روند و باید جلوی آن را بگیریم.» هدف 5/ 1درجه پیش‌تر در نشست سال 2015 موسوم به معاهده پاریس گذاشته شد؛ اما تاکنون راهکارهای عملی رسیدن به این نقطه از سوی قدرت‌های اقتصادی جهان مطرح نشده است. بنابراین باید کارهای بزرگی صورت گیرد تا به این هدف برسند.

بایدن بیشتر روز دوشنبه را صرف صحبت درباره پیشنهادهای آب و هوایی و مسائلی از این دست کرد؛ اما در مواجهه با مخالفت کنگره، دولت او سیاست اصلی آن لایحه را کنار گذاشت؛ اقدامی که بخش برق را تشویق می‌کند تا به جای سوخت‌های فسیلی از انرژی‌های تجدیدپذیر استفاده کند. به‌دلیل مخالفت‌های سناتور «جو مانچین» از ویرجینیای غربی، ایالتی که به‌شدت به زغال سنگ متکی است، این لایحه پس گرفته شد. حتی یک نسخه بسیار حداقلی از طرح رئیس‌جمهور هم در معرض خطر است. جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا طی سخنرانی خود گفت که تعهد به کاهش گاز متان تاثیری بزرگ نه تنها بر تغییرات اقلیمی بلکه بر وضعیت عمومی سلامت مردم خواهد گذاشت. بایدن از همه کسانی که تعهد به کاهش متان را امضا کرده‌اند، تشکر کرد. او سپس به اقداماتی که آمریکا در داخل این کشور در این زمینه انجام خواهد داد، پرداخت؛ از جمله ملزم کردن اداره حفاظت از محیط زیست و وزارت راه به کاهش نشت گاز متان از خطوط لوله کنونی و جدید گاز و نفت. جاستین ترودو، نخست وزیر کانادا هم اعلام کرده است که کشورش متعهد می‌شود تصاعد گاز متان از صنایع نفت و گاز را به میزان 75درصد تا سال 2030 کاهش دهد. اورزولا فون درلاین، رئیس کمیسیون اروپا هم گفت که برای حفظ میانگین افزایش دمای زمین به 5/ 1درجه، کاهش انتشار متان «یکی از موثرترین کارهایی است که می‌توانیم انجام دهیم.» نماینده چین در این کنفرانس درخواست برای محدودسازی میانگین افزایش دمای کره زمین به 5/ 1درجه سانتی‌گراد را رد کرده است. به گفته «شی ژنهوا»، مذاکره‌کننده ارشد این کشور، طبق توافق 2015 پاریس، افزایش دو درجه‌ای دما باید مد نظر قرار گیرد. او گفت: «اگر ما روی 5/ 1درجه تمرکز کنیم، توافق را به هم زده‌ایم و خیلی از کشورها خواستار آغاز مجدد مذاکرات خواهند شد.» طبق توافق پاریس، کشورها قبول کرده‌اند که افزایش دما را کاملا «زیر دو درجه» نگه‌دارند و «تلاش کنند» تا آن را به 5/ 1درجه محدود سازند (در مقایسه با دمای قبل از صنعتی شدن).

تنش بر سر پول طی هفته جاری باز هم ادامه خواهد داشت. کشورهای فقیرتر خواستار کمک بیشتر از سوی کشورهای ثروتمندتر هستند؛ چرا که بر این باورند که بخش زیادی از افزایش دمای زمین بر عهده کشورهای ثروتمندتر است. بنابراین این کشورها باید مسوولیت بیشتری را برای کمک بپذیرند. هند خواستار تعهد یک‌تریلیون دلاری کشورهای ثروتمند برای کمک به توسعه کشورهای ضعیف‌تر و گذار آنها از سوخت فسیلی به سوخت‌های تجدیدپذیر شد. کشورهای جزیره‌ای کوچک‌تر که با افزایش دما احتمالا زیر آب بروند، توماری را تسلیم دادگاه بین‌المللی کردند تا بخش‌های ثروتمندتر جهان را به پرداخت غرامت به آنها مجبور سازد .با این حال، روز سه‌شنبه بیش از 100 کشور که بیشترین میزان جنگل‌ها در دنیا را دارند، وعده دادند که تا سال 2030 جلوی جنگل زدایی را بگیرند.به خاطر تمام وعده‌ها و قول هایی که تا کنون داده شده است، هیچ یک از رهبران جرات نکردند تا وعده جدیدی بدهند که نتوانند از پس آن برآیند.

«کاترین اینهورن» و «کریس باکلی» هم در گزارش دیگری در تاریخ اول نوامبر در نیویورک‌تایمز نوشتند، رهبران بیش از 100 کشور جهان از جمله برزیل، چین، روسیه و آمریکا در گلاسکو وعده دادند که تا سال 2030 بر اساس یک توافق چشم‌گیر که شامل 85درصد از جنگل‌های جهان می‌شود، جنگل‌زدایی را پایان دهند. بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا روز سه‌شنبه در مراسمی با حضور بایدن و جوکو ویدودو، رئیس‌جمهور اندونزی گفت: «این اکوسیستم‌های بزرگ بارور -این کلیساهای طبیعی- ریه‌های سیاره ما هستند.» اگرچه تعهدات شامل «اقدامات تحول‌سازبعدی» می‌شود و نیز از اهمیت جنگل‌ها به فراوان سخن گفته شد، اما برخی گروه‌های فعال این انتقاد را مطرح کرده‌اند که این پیمان‌ها و تعهدات برخاسته از آنها «فاقد دندان» است؛ به این معنا که هیچ ضمانت اجرایی ندارد؛ زیرا در گذشته تلاش‌های مشابهی انجام گرفته بود؛ اما راه به جایی نبرد. بنابراین اقدامات فعلی برای جلوگیری از جنگل‌زدایی هم فقط روی کاغذ است و راه به جایی نخواهد برد.

«اینهورن- باکلی» در بخش دیگری از گزارش خود نوشتند در بطن این طرح‌ها، تلاش برای کاهش انگیزه‌های مالی قابل توجه برای کاهش جنگل‌ها وجود دارد. محرک بیشتر جنگل‌زدایی‌ها در جهان همانا درخواست جهانی برای غذا است که باعث می شود مردم به سوی قطع درخت‌ها برای ساختن سرپناهی برای دام‌ها و محصولات خود مانند سویا، کاکائو و روغن پالم بروند. توافق برای چنین کاری موجب می شود کشورهایی مانند برزیل هم به آن ملحق شوند؛ چراکه در این کشور جنگل‌زدایی در آمازون و دیگر مناطق در سال‌های اخیر روند رو به فزونی گرفته است. اما همان‌طور که در مذاکرات دیپلماتیک رخ می‌دهد، تضمین مشارکت و تعهدی که تشویق‌کننده کشورهای مهم برای پیوستن باشد اغلب با ضعف‌های بالقوه‌ای همراه است. «کارولینا پاسکوالی» مدیر اجرایی صلح سبز برزیل می‌گوید: «این وضعیت باعث دهه‌ای دیگر از تخریب جنگل‌ها خواهد شد. با این حال، آمازون مدتی است در آستانه چنین وضعیتی ایستاده و طی سال‌های آینده نمی‌تواند از روند جنگل‌زدایی و تخریب جنگل‌ها جان سالم به در ببرد.»

پیش‌تر سازمان‌ها و کنشگران بومی که به شهر گلاسکو، محل برگزاری کنفرانس جهانی مقابله به تغییرات اقلیمی سفر کرده‌اند، معترض بودند که چرا در مذاکرات مربوط به جنگل‌ها که از سوی رهبران جهان انجام شده است، شرکت داده نشده‌اند. «کِرِتا کِینگنک» مسوول هماهنگی در یکی از سازمان‌های بومی برزیل گفت: «این توافق دولت‌هاست. صدای ما شنیده نشد.» به گفته او «توافق شامل تامین مالی برای کاهش جنگل‌زدایی است؛ ولی در برزیل لوایحی در کنگره ملی در دست بررسی است که از سوی دولت بولسورانو حمایت می‌شود و اجازه معدن‌کاوی، جنگل‌زدایی و استفاده از زمین بومیان برای کشاورزی را می‌دهد.» جنگل‌زدایی در سال 2020 در برزیل شدت گرفته و به بیشترین میزان در 12 سال گذشته رسیده است. دولت این کشور می‌گوید که در حال اقدام برای مقابله با تغییرات اقلیمی است و قول داده تا سال 2028 جنگل‌زدایی غیرقانونی را خاتمه دهد. فعالان محیط زیست اندونزی، کشوری که شاهد جنگل‌زدایی گسترده بوده است، هشدار داده‌اند که توافق کشورها در این زمینه تا زمانی که الزام‌آور نباشد، تاثیرگذار نخواهد بود. به گفته «موفتی باری» مدیر یک سازمان فعال در زمینه حافظت از جنگل‌ها در اندونزی «آنچه در گلاسکو توافق شد، ارتباطی با چیزی که در واقعیت در اندونزی در حال روی دادن است، ندارد. اگر دولت‌ها در حفظ جنگل‌ها جدی هستند، نباید شرایط را برای شرکت‌هایی که از جنگل‌ها بهره‌برداری می‌کنند و آنها را از بین می‌برند، سهل کنند.»

با وجود این، این تعهد بر آگاهی روزافزون از نقش طبیعت در مقابله با بحران آب و هوا تاکید می‌کند؛ چیزی که بریتانیا در اجلاس آب و هوا، معروف به کاپ 26 به دنبال برجسته کردن آن بوده است. اما زمانی که جنگل‌های دست نخورده و زمین‌های باتلاقی سوزانده یا تخلیه می‌شوند، اکوسیستم‌ها به انتشار گازهای گلخانه‌ای روی می‌آورند. به گفته موسسه منابع جهانی، اگر «جنگل‌زدایی مناطق استوایی» یک کشور بود، به سومین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای در جهان تبدیل می‌شد. تنها چین و ایالات متحده بیش از این را انتشار می‌دهند. دوازده دولت حدود 12میلیارد دلار متقبل شدند و شرکت‌های خصوصی هم 7میلیارد دلار برای حفاظت و احیای جنگل‌ها به شیوه‌های مختلف اختصاص دادند؛ از جمله 7/ 1میلیارد دلار برای مردمان بومی. بیش از 30 موسسه مالی نیز متعهد شدند که سرمایه‌گذاری در شرکت‌های مسوول جنگل‌زدایی را متوقف کنند. مجموعه جدیدی از دستورالعمل‌ها راهی را برای حذف جنگل‌زدایی از زنجیره تامین ارائه می‌دهد. بایدن گفت که با کنگره همکاری خواهد کرد تا 9میلیارد دلار را به تلاش جهانی در این زمینه تا سال 2030 اختصاص دهد. او گفت: «حفظ جنگل‌ها و دیگر اکوسیستم‌ها می‌تواند و باید نقش مهمی در تحقق اهداف بلندپروازانه‌ آب و هوایی ارائه دهد.»

اگرچه این ارقم کمتر از میزان وعده داده‌شده 20 میلیارد دلاری برای آمازون است، اما نشان‌دهنده افزایش وسیعی نسبت به تلاش‌های گذشته از سوی آمریکاست. هر مبلغ اختصاص داده‌شده برای تغییرات آب و هوایی احتمالا با مخالفت جمهوری‌خواهان مواجه شود. به نوشته «اینهورن- باکلی» گزارشگران نیویورک‌تایمز چندین کارشناس این اقدامات را گامی رو به جلو خواندند؛ درحالی‌که همزمان بر این نکته تاکید می‌کردند که کارهای بیشتری لازم است. «فرانسیس سیمور» از موسسه منابع جهانی می‌گوید: «تعهدات مالی که در گلاسکو شنیدیم خوب است؛ اما در مقایسه با جریان‌های خصوصی و عمومی عظیمی – اغلب به شکل یارانه‌ها- که محرک جنگل‌زدایی است، بسیار کوچک است.» تلاش‌های قبلی برای محافظت از جنگل‌ها یا با مانع روبه‌رو شده یا شکست خورده است. به نوشته این گزارشگران، یک برنامه که در تغییرات اقلیمی پاریس مطرح شد، همانا توافق میان کشورها برای همکاری در زمینه مبارزه با تغییرات‌ آب و هوایی بود که هدفش پرداخت مبالغی به کشورهای جنگلی برای توقف یا کاهش قطع درختان بود. اما این پیشرفت متوقف شد. در سال 2014 هدف معاهده بین‌المللی موسوم به «اعلامیه نیویورک درباره جنگل‌ها» پایان دادن به جنگل‌زدایی تا سال 2030 بود و برنامه سازمان ملل هم سه سال بعد اعلام شد؛ اما با این حال، جنگل‌زدایی همچنان ادامه دارد.

«کتی راجرز» و «جیم تانکرسلی» هم در گزارش 3 نوامبر برای نیویورک‌تایمز نوشتند، اگرچه بایدن در اجلاس گلاسکو تلاش‌ها و تعهدات بین‌المللی برای کاهش گرمایش زمین را ستود؛ اما روسیه و چین را بی‌نصیب نگذاشت و انتقاداتی روانه این دو کشور کرد. بایدن گفت: موضوع تغییرات اقلیمی «مساله‌ای عظیم» است و رهبر چین با رها کردن موضوع حاضر نشد در این کنفرانس شرکت کند. او در ادامه اضافه کرد: «درباره روسیه و پوتین هم همین‌طور است.» ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و شی جین‌پینگ، رهبر چین در اجلاس «کاپ 26» حضور ندارند؛ اما هیات‌هایی از این دو کشور در این اجلاس‌ حضور دارند. رئیس‌جمهوری آمریکا گفت: چین به‌طور قابل‌توجهی در تلاش است تا نقش جدیدی را در جهان به‌عنوان یک رهبر جهانی ایفا کند؛ اما حاضر نشد در این کنفرانس شرکت کند. جو بایدن اضافه کرد که غیبت شی جین‌پینگ از این کنفرانس یک «اشتباه بزرگ» بود. چین بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز دی‌اکسید کربن در جهان است و پس از آن ایالات متحده در رتبه دوم قرار دارد. روسیه نیز بعد از اتحادیه اروپا و هند پنجمین کشور بزرگ تولیدکننده گاز دی‌اکسید کربن است. «راجرز- تانکرسلی» در بخش دیگری از گزارش خود نوشتند، بایدن خطاب به پوتین گفت: «توندرای او هم در حال سوختن است. او هم مشکلات آب و هوایی زیادی دارد.

او نسبت به انجام کار بی‌میل است.» با این حال، در هنگام بازگشت بایدن به کشورش در روز سه‌شنبه، نشانه‌های روزافزونی از اختلافات فراحزبی بر سر دستور کارهای او وجود داشت. «دان بیلفسکی» هم در گزارش دیگری برای نیویورک‌تایمز در 3 نوامبر نوشت، بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا هم درباره پیشرفت‌های روز سه‌شنبه ابراز خوش‌بینی کرد؛ اما هشدار داد که جهان «راه درازی در پیش دارد.» روز سه‌شنبه کشورها متعهد شدند که انتشار متان (گاز گلخانه‌ای قدرتمندی که از عملیات نفت و گاز طبیعی، تولید دام و دفن زباله‌ها خارج می‌شود) را کاهش دهند. کاخ سفید اعلام کرد که 105 کشور «تعهد جهانی متان» را امضا کرده‌اند؛ تعهد برای کاهش 30درصدی انتشار متان تا سال 2030. با این حال، هر یک از رهبران دولتی در گلاسکو چیزی درباره فجایع اقلیمی، نجات بشریت، به صفر رساندن انتشار کربن، انرژی‌های تجدیدپذیر و پیشگیری از مرگ زمین می‌گویند. خبرگزاری آلمان نوشت، تشکل‌های زیست‌محیطی هم خلف وعده‌ صاحبان قدرت را به رخ می‌کشند و دولت‌های خاطی را به انجام تعهدات پاریس فرا می‌خوانند.

1- جو بایدن در سخنرانی خود در گلاسکو اعلام کرد که ایالات متحده تا سال 2030، تولید گازهای گلخانه‌ای را یک گیگاتن کاهش می‌دهد. او ارتقای سطح زندگی جهانیان را یک ضرورت اخلاقی و اقتصادی خواند و از رهبران جهان به‌دلیل اقدامات دولت ترامپ در خروج از توافق آب و هوایی پاریس پوزش خواست.

2- بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا در کنفرانسی مطبوعاتی، پایدار نگه‌داشتن گرمایش زمین در سطح 5/ 1درجه را مستلزم زیرساخت‌های جدید دانست. جانسون در اطلاعیه‌ای گفت در هر دقیقه معادل 27 زمین فوتبال، از سطح جنگل‌های جهان تخریب و نابود می‌شود.

3- نخست‌وزیر هند وعده داد که کشورش تا 50 سال دیگر تولید دی‌اکسید کربن را به صفر برساند.

4- آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل از رهبران دولت‌ها خواست رویکردهای بی‌رحمانه نسبت به تنوع زیستی را پایان دهند و از پاشیدن بذر مرگ با انتشار کربن دست بکشند. او گفت: «با طبیعت مثل مستراح رفتار نکنید. حفاری‌های عمیق، استخراج‌های گوناگون و سوزاندن هر آن چه هست دیگر بس است. گور خود را نکنیم.» سازمان ملل همچنین در گزارشی اعلام کرد که از سال 1990 تا کنون، 420میلیون هکتار جنگل برای تبدیل به زمین، ساخت و‌سازو سودآوری‌های مختلف از بین رفته‌اند.

5- صدراعظم آلمان از نیاز به تغییر اساسی در سبک زندگی و کسب‌وکار سخن گفت و بحث قیمت‌گذاری انتشار کربن را مطرح کرد. آنگلا مرکل افزود که این موضوع پیش‌تر در اتحادیه اروپا عملیاتی شده و لازم است در سراسر جهان توسعه یابد.

6- امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه در نشست گلاسکو هشدار داد که کشورهای کمتر توسعه یافته و فقیر، نخستین قربانیان تغییرات اقلیمی هستند. او گفت که فرانسه و سایر کشورهای اروپایی آماده عمل کردن به تعهدات توافق پاریس هستند.

7- پاپ فرانسیس هم گفت: جراحاتی که بیماری کووید-19 از یکسو و تغییرات آب و هوایی از سوی دیگر به بشر وارد کرده، قابل مقایسه با یک جنگ جهانی است و باید به همان شیوه نیز با آن مقابله کرد. رهبر کاتولیک‌های جهان در پیام خود به بیست‌وششمین اجلاس آب‌وهوایی سازمان ملل متحد (کاپ26) که کاردینال پیترو پارولین، وزیر خارجه واتیکان آن را قرائت کرد. همچنین تاکید کرد که کشورهای ثروتمند به‌دلیل استفاده ناصواب از منابع طبیعی کشورهای در حال توسعه یک بدهی معوقه زیست‌محیطی به کشورهای فقیرتر دارند. پاپ فرانسیس اظهار کرد: کشورهایی که امکانات بیشتری دارند، باید در کربن‌زدایی و رهانیدن نظام اقتصادی خود از گازهای گلخانه‌ای پیش‌قدم شوند.در هر حال، روسای‌جمهور روسیه و چین از غایبان بزرگ در کاپ 26 هستند. اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه نیز به‌دلیل نارضایتی از تمهیدات امنیتی و اختلاف بر سر تعداد افراد هیات همراه، از حضور در نشست انصراف داد.