1. مقدمه
ضرورت وحدت برای پیشرفت جوامع جوامع بر هیچ کس پوشیده نیست، زیرا سعادت و شقاوت ملت ها در گرو وحدت است و بدون آن جوامع و تمدن از هم پاشیده می شوند، هرچند دعوت به وحدت و یگانگی مسلمانان یکی از مهم ترین دستورات قرآن و اولیای دین است، ولیکن نادیده گرفتن این امر توسط مسلمانان باعث شده است که آنان عزت و تمدن بزرگ خود را از دست داده و شاهد پراکندگی، به هدر رفتن نیروهای فکری و سرمایه های انسانی در بین مسلمان باشیم، هرچند صاحب نظران راهکارهای مختلفی برای ایجاد وحدت ارایه داده اند، اماوحدت زمانی محقق خواهد شد که محور و پایه محکم داشته باشد، واقعه غدیر و ولایت حضرت علی (ع) دارای اموزه های است که عمل به آن ها نه تنها باعث دوری از تفرقه، بلکه نقش مهمی در توسعه و شکوفایی جوامع ایفا می کنند (مرادی و همکاران، 1396). بدون شک تصدیق مبانی ولایت مطلقه فقیه مبتنی بر تحکیم مسئله ولایت وخلافت الهی و دینی در افراد است. آنچه مشخص است آن است که جان جوانان ما باید با عمق و ریشه غدیر انس بگیرد تا رشد شجره ولایت در وجودشان از آن ها عناصری ولایتمدار برای این کشور اسلامی بیافریند. جا انداختن این مطلب که حاکمیت بر انسان ها فقط حق خالق ایشان یعنی خدای آسمان و زمین است که فرستادگان و ماذونان از جانب خداوند همیشه رشته متصل این حکومت در بین انسان ها هستند، مهم است؛ غدیرخم، اولین و اساسی ترین عامل جمعی و حرکتی در تحت تأثیر قرار دادن فرهنگ افراد جامعه است. همین غدیر است که در کتب و احادیث، منعکس شده و سینه به سینه منتقل شده است و شاهدان بیشماری بر آن صحه گذاشته اند. بی گمان تبیین واقعه غدیرخم و عوامل مؤثر بر گسترش آن در بین افراد جامعه، از دیدگاه جامعه شناسی از موارد مهمی است که باید در نظر گرفته شود. واقعه غدیرخم هر چند جمیع الابعاد است، ولی دارای ابعادی مهم می باشد که باید برای افراد جامعه باز گفته شود و به آنها اشاره نمود. شناخت و تبیین چگونگی گسترش و توسعه ابعاد غدیرخم، به ویژه برای اقشار نوجوان و جوان، نیاز مبرم روزمره بوده و خواهد بود. (روح الامینی، 1395)
یک بُعد دیگر هم که امروز برای ما این بُعد خیلی اهمیت دارد و در غدیر وجود دارد، این است که همه ی ما بدانیم حکومت اسلامی و جامعه ی اسلامی باید شخصیت امیرالمؤمنین و جامعه ای را که امیرالمؤمنین می خواست درست کند، الگو قرار بدهد. الگوی ما این است؛ به آن سمت باید حرکت کنیم. معنایش این نیست که در طول تاریخ از بزرگان و علما و شخصیتهای برجسته، ممکن است کسانی پیدا بشوند که مثل امیرالمؤمنین یا یک درجه پایین تر از امیرالمؤمنین باشند؛ نه، این نیست؛ بزرگان ما، علمای ما، برجستگان ما، شخصیتهای ما از قنبرِ خادم امیرالمؤمنین هم پایین ترند، خاک پای امیرالمؤمنین هم نمی شوند. اینجور نیست که ما بخواهیم کسی را، یا بتوانیم کسی را با آن شخصیت والا مقایسه کنیم؛ این نیست، لکن این هست که ما بایستی کار را با توجه به آن سرمشق انجام بدهیم. (بیانات مقام معظم رهبری4/9/1389)
یکی از اهداف و آرمانهای مسلمانان «وحدت اسلامی» است. مصلحان مسلمان می کوشیدند تادر جهان اسلام اتحاد و همگرایی به وجود آید. امام علی علیه السلام به عنوان مصلح از منادیان و طلایه داران اتحاد می باشد. او خود را شیفته و حریص ترین انسان نسبت به وحدت مسلمانان دانسته و یکی از علل بیست و پنج سال سکوت خود در برابر خلفا را حفظ وحدت اسلامی یاد نمود. از سوی دیگر همه مسلمانان را به همسویی و همدلی فراخواند، تا اتحاد نهادینه شده و شجره طیبه آن به بار بنشیند. یکی از موضوعات بایسته پژوهش درسال امام علی علیه السلام، وحدت در گفتار و سیره آن امام همام است. رهبر فرزانه انقلاب با اعلام سال 1379 به عنوان سال امام علی علیه السلام به دو محور امنیت ملی و وحدت ملّی توجه خاص نموده و همه فرهیختگان و صاحبان اندیشه را به بحث و بررسی پیرامون این دو عنصر فراخواند. این نوشتار می کوشد وحدت در گفتار و سیره امام علی علیه السلام را مورد تحلیل قرار دهد.
2. ادبیات تحقیق
2-1. وحدت ملی
اصولاً واژه «وحدت» و یا «اتحاد» در مسایل اجتماعی در مواردی استفاده می شود که نوعی اختلاف وجود داشته باشد، تا وحدت به وجود آید و بدون هیچ گونه اختلافات اتحاد موجود بوده و نیاز به وحدت ندارد. و حال آن که در اسلام دعوت به همگرایی شده است. (سوره انعام، آیه 159)
از سوی دیگر برخی از اختلافات، معقول و منطقی است. چنان چه اختلافات طبیعی مانند اختلاف رنگ ها و قبیله ها لازمه آفرینش و خلقت انسان به حساب آمده است: «و من آیاته خلق السموات و الارض و اختلاف السنتکم و الوانکم ان فی ذلک لآیات للعالمین» (سوره روم، آیه 22)
بنابراین معنای وحدت آن نیست که در جامعه اختلاف رنگ ها، زبان ها و... و اختلاف سلیقه ها، تضارب اندیشه و جناح بندی های سیاسی وجود نداشته باشد؛ زیرا در اسلام به انتقادهای سازنده، تضارب اندیشه و رقابت های سیاسی منطقی، سفارش شده و آن ها از اصول پذیرفته شده هستند که این عناصر معمولاً اختلاف آور می باشند. (مالکی گمچی، 1392)
همین طور معنای وحدت آن نیست که اقلیتهای مذهبی از عقاید خود دست برداشته و عقیده ای واحد داشته باشند و یا سنّی ها شیعه و شیعیان سنی شوند؛ بلکه مقصود از وحدت آن است که همه افراد و گروههای یک جامعه با بهره گیری از عوامل وحدت و با اتخاذ سیاست های اصولی و منطقی در قبال سیاستهای خصمانه دشمن مشترک خود، متحد بوده و از اختلافات غیر معقول پرهیز کرده و اختلافات خود را با تبادل اندیشه حل نموده و با صلح و صفا در کنار هم زندگی کنند.
وحدت یعنی با حفظ کرامت انسانی و ارزشهای دینی و مذهبی، مصالح کیان اسلام را در نظر داشت و مسلمانان با هر مذهب و اعتقادی که دارند خود را برادر دینی هم بدانند و فریب دسیسه های دشمنان مشترک خود را نخورند که دشمنان می خواهند اصل اسلام را که متشکل از اهل تسنن و تشیع است، نابود کنند. (کارگرشورکی، 1386)
مقام معظم رهبری در تعریفی که از واژۀ وحدت ارائه نمودند چنین بیان داشته اند که «منظور ما از وحدت چیست؟ یعنی همۀ مردم یک جور فکر کنند؟ نه. یعنی همۀ مردم یک جور سلیقۀ سیاسی داشته باشند؟ نه. یعنی همۀ مردم یک چیز را، یک شخص را، یک شخصیت را، یک جناح را یا یک گروه را بخواهند؟ نه. معنای وحدت این ها نیست. وحدت مردم یعنی نبودن تفرقه، نفاق، درگیری و کشمکش، حتی دو جماعتی که از لحاظ اعتقاد دینی هم مثل هم نیستند، می توانند کنار هم باشند، می توانند دعوا نکنند.» (کوثر ولایت، 1379)
قاعدتاً هر نظام اجتماعی، برای بقا و تداوم حیات اجتماعی خویش، نیازمند آن است که شناخت کاملی از ملّت خویش داشته باشد و دشمن خود را نیز به خوبی بشناسد، تا در مواقع لزوم با بسیج همگانی مردم بتواند تهدیدها را مهار سازد و با آن ها مقابله نماید. ازاین رو برقراری وحدت و پیوند عمیق میان قشرهای مردم یکی از ضروریات انکارناپذیر جامعه قلمداد می گردد که به طور خاص باید مسئولان به آن توجه نمایند.
مقام معظم رهبری در ضرورت این مهم فرمودند: "من بر روی وحدت ملّی تأکید بیشتری دارم، به خاطر اینکه امنیت هم ناشی از وحدت است، اگر وحدت نباشد، امنیت ملّی هم به خطر می افتد و ایجاد ناامنی می شود."
اگر مقولۀ وحدت ملّی را کشورهای جهان اسلام، به صورت مسأله ای جدی دنبال کنند و مسلمانان به آثار و فواید آن پی ببرند، بی شک می توانند به بزرگ ترین قطب جهانی تبدیل گردند و تمام ابرقدرت ها را تحت فشار و سیطرۀ خود قرار دهند. اگر امروز ما مشاهده می کنیم که کشورهای اسلامی وضع اقتصادی نابسامانی دارند، به خاطر درک ناصحیح از ضرورت این مهم می باشد.
اکنون سخن اینجاست که اگر وحدت ملّی در جامعه برقرار باشد، چه اهداف و فوایدی بر آن مترتب است؟ به طور خلاصه اهداف و فواید وحدت ملّی عبارت اند از:
1- ایجاد همدلی و مشارکت میان قشرهای مختلف مردم و حضور در عرصه های گوناگون اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و. ..:
در پرتو این مهم است که قشرهای مختلف مردم، دست در دست هم می نهند و برای سازندگی کشور خویش گام های مؤثری برمی دارند.
"وظیفۀ امروز مردم این است که اولاً، وحدت و صفا و برادری را با همۀ وجودشان حفظ کنند و… ثانیاً، ملّت ایران گوش به زنگ باشند تا آنجایی که انقلاب و نظام حضور آن ها را لازم می داند در صحنه حاضر باشند… با حضور آگاهانه و مخلصانۀ شما، تمام مشکلات ریز و درشت این کشور و ملّت برطرف خواهد شد."
مقام معظم رهبری حضور مردم در صحنه های مختلف اجتماعی- که جز به وسیلۀ برقراری وحدت در بین آنان میسر نمی شود - را راز بزرگ غلبه بر مشکلات معرفی کرده و تأکید فرموده است: در سایۀ این وحدت است که ما بارها و بارها تودهنی به دشمن زده ایم.
2- جلوگیری از آسیب پذیری جامعه و پیروزی در برابر انواع تهاجمات داخلی و خارجی:
وقتی وحدت و همدلی میان تمامی مردم برقرار باشد، مردم آن کشور، براساس پایبندی و التزاماتی که نسبت به میهن، ناموس، رهبر و سرمایۀ کشورشان دارند، اجازه نمی دهند هیچ گونه لرزشی در درون خود نسبت به وفاداری به اصول اسلامی به وجود آید و قرص و محکم در برابر همه نوع تهدید، اعم از داخلی یا خارجی، مقاومت می نمایند.
"علت اینکه ما ملّت ایران، در ده سال بعد از انقلاب توانستیم در مقابل تهاجم گوناگون دشمن - با همۀ مشکلات آن - بایستیم و مقاومت کنیم و ضرر بیشتری متوجه آنان بکنیم، این است که به برکت دین و ایمان و انقلاب و اسلام و آموزش قرآنی و اسلامی شخصیت عظیم الشأنی که بیان سخن و کلامش، مفاد و مضمون قرآن و اسلام بود، در میان مردم ما روحیۀ انقلابی و پارسایی انقلابی و وحدت کلمۀ بیشتر حکمفرما بود"
واضح است جامعه ای که در آن وحدت و یکدلی حاکم باشد، کمتر آسیب پذیر است؛ زیرا در چنین جوامعی به علت استحکام حکومت و حمایت مردم، دشمن امید کمتری برای رخنه در آن دارد و راه ها را بر روی خویش مسدود می بیند، ازاین رو نمی تواند جامعه را به آسیب و بحران دچار سازد و اوضاع را متشنج نماید.
3- استعمارستیزی و برقراری عدالت اجتماعی:
یکی از اهداف اولیه و اساسی معصومین (ع) استعمارستیزی و برقراری عدالت اجتماعی بود. علمای متدیّن و آگاه نظام شکوهمند اسلامی ایران نیز با پیروی از این مسلک، از آن سال که اجرای این رسالت را برعهده گرفتند، در مقابل استعمار با تمام قوا و توان مقابله کردند و درصدد برآمدند تا عدالت اجتماعی را به مفهوم واقعی خویش در جامعه اجرا نمایند.
مردم ایران، برخلاف ادوار گذشته، در دوران انقلاب و پس از آن با دامن زدن به این مسأله، ثابت نموده اند که دیگر آن مردم قبل از انقلاب ایران نیستند که تابع استعمار باشند؛ چراکه خداوند در قرآن کریم به صراحت پیروزی مسلمانان را وعده داده و نقشه های منافقان را خنثی اعلام کرده است.
"نقطۀ مثبتی که باز در اینجا باید از نظر دور نماند، این است که ”المنافقون و المنافقات بعضهم من بعض“ (توبه / 67) یعنی از جنس یکدیگرند. در مورد ”المومنون و المومنات“ می فرماید ”بعضهم اولیاء بعض“ (توبه / 71)، یعنی پیوستۀ به یکدیگرند. بین منافقون و منافقات، آن صمیمیت و صفا و وحدت هرگز به وجود نخواهد آمد. بالاخره در این جبهۀ واحد کفر و استکبار، اختلاف و تشتت رأی و تعارض قوا و نیروها با یکدیگر به قدری وجود خواهد داشت که اگر مومنین وقت شناس، وجود داشته باشند و بخواهند از فرصت ها استفاده کنند، بتوانند، لیکن ظاهر قضیه آن است که اگر خطر واحدی مجموعۀ قدرت مادی عالم و این امپراتوری خطرناک را تهدید بکند، آن ها دستشان با هم است ".
4- نزدیک ساختن احزاب و گروه های سیاسی کشور به هم برای حل مشکلات جامعه:
هر جامعه در درون خود متشکل از احزاب و گروه هایی است که به خاطر برخی اهداف خاص تشکیل گردیده است و در سیاست های کلان جامعه مداخله می نمایند. در کشور ما نیز احزاب و جناح های مختلفی وجود دارد که هرکدام براساس مرام و اهداف خاصی به وجود آمده اند و در حیات سیاسی جامعه فعالیت می نمایند.
رهبر معظم انقلاب در دیدار با تنی چند از شخصیت ها و سران احزاب و جناح های سیاسی کشور، با تأکید بر ضرورت وفاداری به شعارها و مواضع اصولی انقلاب و با تبیین دیدگاه های دشمنان داخلی و خارجی، و لزوم شفاف گری صریح در مقابل آنان، در جهت عینیت بخشیدن به وحدت ملّی فرمود: "شما باید در جایگاه حقیقی خود محکم بایستید و با در دست گرفتن ابتکار عمل، با دوستان دیگری که در اصول انقلاب و نظام با هم توافق نظر دارید، گردهم آیید و با تکرار اصول مشترک و تأکید بر خط امام، عدم جدایی دین از سیاست و دیگر اصول انقلاب، ضد انقلاب را منزوی و مرزهای خود را با آن ها کاملاً مشخص کنید و وحدت ملّی را عینیت بخشید، بنده نیز از شما حمایت خواهم کرد".
5- ارتباط تنگاتنگ دولت و ملّت:
ملّت را می توان یک واحد بزرگ انسانی تعریف کرد که عامل پیوند آن فرهنگ و آگاهی مشترک است. از این پیوند است که احساس تعلق به یکدیگر و اساس وحدت میان افراد متعلق به آن واحد پدید می آید. درواقع ملّت جزء مهم دولت می باشد و یکی از ارکان اساسی و مهم آن است که بی وجود ملّت، دولت مفهوم خاص خویش را نخواهد داشت. ازاین رو در صورتی که میان ملّت و دولت وحدت همه جانبه برقرار باشد، چنین ملّتی هرگز اجازه نخواهند داد دولت در مشکلات و گرفتاری ها تنها بماند و به ضعف و انحلال دچار شود. مقام معظم رهبری، در بیاناتشان اتحاد مردم با دولت را وصف نشدنی و سرمنشأ تمام پیروزی ها دانسته است: "اتصال نظام، دولت، حکومت و مسئولان با مردم، یکی از همان نعمت های معجزه آسای الهی است. اگر مردم نبودند و این اخلاص ها و فداکاری های بی نظیر نبود، انقلاب هم پیروز نمی شد، جنگ هم به پیروزی نمی رسید، در مقابل محاصرۀ اقتصادی دشمن هم توان مقاومت باقی نمی ماند، والا شما تصور می کنید که شیاطین حاضرند یک حکومت و یک پرچم اسلامی را این طور برافراشته در عالم تحمل کنند؟ اگر در یک نقطۀ دنیا صدایی از اسلام بلند می شود، ببینید دستگاه های تبلیغاتی چه می کنند و چطور از غیظ به خود می پیچند و نمی توانند تحمل کنند! دیدید که در این چند سال، بازوهای شیطانی و دست های شیطانی در سراسر عالم در مقابل انقلاب و جمهوری اسلامی چه کردند. آنچه آن ها را تا امروز ناکام کرده است که نتوانسته اند مقاصد شومشان را عملی کنند، همین پیوند و اتصال ارتباط با مردم و حضور مردم در صحنه است" بنابراین وحدت مهم ترین عامل برقراری پیوند عاطفی عمیق میان ملّت و دولت است که در صورت نبود آن جامعه به تشتت، هرج و مرج و اضمحلال دچار می شود.
6- اتحاد کلمه و ایجاد دولتی مقتدر:
یکی از تفاوت های اساسی نظام سیاسی اسلام با مکاتب سیاسی و حقوقی معاصر در مرزبندی موجود میان «ملّت و امت» است. اسلام از آن جهت که دینی جاودانه و جهان شمول است و جامعۀ بشری را مخاطب خویش می داند، بدون توجه به مرزهای سرزمینی و تفاوت های نژادی، زبانی، ملّی و فرهنگی از میان همۀ انسان ها سربازگیری می کند و نام «امت واحده» را بر پیروان خویش می نهد.
تشکیل امت واحده و اسلامی فراگیر میسر نیست، مگر در سایۀ اتحاد کلمه. البته اگر ما اتحاد کلمه داشته باشیم و بر روی آن تأکید کنیم، مسلماً دولت مقتدری خواهیم داشت که در تمام عرصه های جهانی جلوه گر خواهد شد و در برقراری عدالت اجتماعی گام های ارزنده ای برخواهد داشت.
"وحدت اسلامی را در بین خودتان، با کمال قوت حفظ کنید. نگذارید همین دشمنان خبیثی که از آن ها اسم آوردیم، بتوانند یا طمع کنند که بین شما ملّت اختلاف ایجاد کنند. امید است به فضل الهی، وحدت و یکپارچگی و ایمان و اقتدار شما، دنیای اسلام را هم بیدار کنید… شما تنها ملّتی هستید که قدرتمندانه و با صدای رسا می گویید: فلسطین آری، اسلام آری، اسرائیل نه، امریکا نه، استکبار نه، این به برکت اسلام است: (حدیث ولایت، 1379)
در اسلام وحدت اسلامی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. قرآن در ضمن آن که همگان را به همگرایی و همبستگی فرا خوانده است؛ از وحدت اسلامی به عنوان نعمت یاد کرده و اختلاف را در ردیف عذاب الهی قرار داده است. «واعتصموا بحبل اللّه جمیعاً و لاتفرقوا واذکروا نعمة اللّه علیکم اذکنتم اعداءً فالّف بین قلوبکم فاصبحتم بنعمته اخواناً...» (آل عمران، آیه 103)؛ همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت خدا را برخود به یادآورید که چگونه دشمن یک دیگر بودید و او در میان شما الفت ایجاد کرد و به برکت نعمت او برادر شدید.
«قل هوالقادر علی ان یبعث علیکم عذاباً من فوقکم او من تحت ارجلکم اویلبسکم شیعاً...» (سوره انعام، آیه 65)؛ بگو او قادر است عذابی از طرف بالا و یا از زیر پایتان برشما فروفرستد و یا آن که لباس تفرقه و پراکندگی برشما بپوشاند...
امام علی علیه السلام نیز همبستگی را زمینه ریزش فیض الهی دانسته و وحدت رایکی از ارمغان های بعثت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله بیان کرد. همچنین او خود را شیفته و حریص ترین انسان نسبت به وحدت اسلامی دانسته و فرمود.
عزت مندی و آزادی در سایه شجره طیبه اتحاد و همبستگی امکان پذیر است. چنان چه امام علی علیه السلام فرمود: «هیچ ملتی درباره انجام کاری باهم متحد نشد، جز این که نیرو و قدرت پیدا کرد و هیچ ملتی از این قدرت بهره نگرفت، مگر این که خداوند گرفتاری آنان را بر طرف کرد و آن ها را از بلای ذلت نجات داد.
2-2. فرهنگ غدیر
واقعه غدیر خم، یکی از مسلّم ترین مسائل تاریخ اسلام است که صدها مورخ و مفسر شیعه و سنی آن را نقل کرده اند و افرادی چون ابوریحان بیرونی، خواجه نصیرالدین طوسی و فارابی نیز بر همین اساس، به تحلیل فلسفه «امامت» پرداخته اند. ابن سینا نیز به موضوع نص (حدیث صریح غدیر)، در کتاب شفا پرداخته و آن را بهترین راه برای تعیین جانشین دانسته است. نقل است پیامبر صلی الله علیه و آله در غدیر خم عمامه خود را، که «سحاب» نام داشت، به عنوان تاج افتخار بر سر امیرالمؤمنین علیه السلام قرار دادند و انتهای عمامه را بر دوش آن حضرت آویختند و فرمودند «عمامه تاج عرب است». (شهرکی و همکاران، 1395)
غدیر در لغت به معنای آبگیر است؛ گودالی در بیابان که آب باران در آن گرد آید. در میان راه دو شهر بزرگ مکه و مدینه، محلی است به نام «جُحفه» که در زمان رسول گرامی اسلام، کاروانیان حج از آنجا عبور می کردند، اما علت نام گذاری این غدیر به خم، آن است که آبگیر آنجا به شکل خمِ رنگرزان بوده و برخی قبایل صحرایی، گاه جامه های رنگ کرده خود را در این آبگیر می شسته اند.
فرهنگ مسلمانان، بعضی روزها به دلیل برکت و خیری که در آنهاست، عید نامیده شده است. یکی ازاین روزها، روز عید غدیر خم، یعنی هیجدهم ذیحجه است که رسول اکرم (ص)، امام علی علیه السلام را به جانشینی خود به مردم معرفی کرد. البته جانشینی علی علیه السلام سال ها پیش در مکه و در جمع خاندان هاشم انجام گرفته بود، ولی در غدیر، به اطلاع عموم رسید. غدیر، نه تاریخ است، نه جغرافیا و نه روایت، بلکه ماجرای ولایت است، حتی بعضی از بزرگان دین اسلام این ماه را «شهرالولایه» نامیدند، چرا که در ماه ذی حجه الحرام هم علاوه بر واقعه غدیر، روز مباهله هم اتفاق افتاد که در آن هم به وضوح به مسأله ولایت اشاره شده است.
سرتاسر حیات طیبه رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و لحظه به لحظه آن در نزد مسلمانان دارای اهمیتی بس شگرف و والاست؛ چرا که نه تنها کلام رسول اکرم به نصّ صریح آیات قرآن، عاری از هر گونه هوی و هوس و متصل به سرچشمه وحی است، بلکه عمل و فعل آن بزرگوار نیز بر تک تک مسلمانان حجّت است و صراط مستقیم را به عالمیان می نمایاند. اما در این میان، مقاطعی خاص از زندگی آن بزرگوار، به جهات گوناگون از اهمیتی ویژه برخوردار می باشد که یکی از بارزترین آنها، واقعه غدیرخم است. واقعه غدیر از ابعاد مختلف و از جهات متفاوت، دارای درخشندگی و تلألؤ خاصی در تاریخ اسلام است. کمتر مقطع تاریخی را می توان در جهان اسلامی یافت که از لحاظ سند، اطمینان از اصل وقوع، کثرت راویان و اعتماد بزرگان و علمای مسلمین، قوت و استحکامی نظیر این رویداد مهم داشته باشد. (حسینی مقدم، 1387) ماجرای غدیر فقط نصب یک جانشین برای پیغمبر نبود. غدیر دو جنبه دارد: یکی جنبه ی نصب جانشین است. جنبه ی دیگر قضیه، توجه دادن به مسئله ی امامت است؛ امامت با همان معنائی که همه ی مسلمین از این کلمه و از این عنوان می فهمیدند. امامت یعنی پیشوائی انسانها، پیشوائی جامعه در امر دین و دنیا؛ این یکی از مسائل اصلی در طول تاریخ طولانی بشر بوده است. مسئله ی امامت، یک مسئله ی مخصوص مسلمانها یا مخصوص شیعیان نیست. امامت یعنی یک فردی، یک گروهی بر یک جامعه ای حکمرانی می کنند و جهت حرکت آنها را در امر دنیا و در امر معنویت و آخرت مشخص می کنند. این یک مسئله ی همگانی است برای همه ی جوامع بشری (. بیانات مقام معظم رهبری4/9/1389)
3. نتیجه گیری
حضرت امام خمینی - سلام الله علیه - با ژرف نگری خاص به تدریس حکومت اسلامی پرداخته و منصب ولایت فقیه را که در امتداد فلسفه امامت جای دارد عنوان نموده و این اصل را که از اصول به فروع تنزل کرده بود، به جایگاه خود بازمی گرداند.
پس از انقلاب اسلامی تئوری ولایت فقیه در جامعه به صورت فراگیر در جهان شیعه و حوزه های علمیه مطرح می شود. مردم به پیروی از رهبر و امام خویش با انقلاب اسلامی فرزند علی - علیه السلام - را به حکومت بر می گزینند و مدینه فاضله قرآنی و شهر آرمانی غدیر بعد از گذشت سالیانی طولانی عینیت می یابد.
انقلاب اسلامی نقطه آغاز خیزش تفکر اسلامی است. درحالی که قرن بیستم با پیروزی انقلاب اسلامی آغاز دورۀ جدیدی از احیای مجدد اسلام را نوید داد. این تجدید حیات اسلامی به اشکال گوناگون نمود یافته است، اما از منظر بسیاری از دلسوزان، اندیشمندان و رهبران سیاسی و فکری جهان اسلام، استراتژیک ترین و ماندگارترین شیوه ای که می تواند عزت و ابهت مسلمانان را متجلی سازد همانا تمسک به اصل وحدت و انسجام کشورهای اسلامی می باشد.
در بحث جوامع انسانی یکی از بحران های شش گانه که پیشرفت و توسعه آنها منوط به گذر و عبور از این بحران ها می باشد، بحران یکپارچگی است. کشوری که دچار بحران یکپارچگی باشد هیچ گاه نخواهد توانست راه رشد، تعالی و سعادت و کمال خود را طی کند؛ چرا که قومیت های مختلف درون جامعه هر کدام خود را تافته ای جدا بافته از کل احساس نموده و به یک هویت جامعی که کل کشور و قلمروهای سرزمینی آن را در بر می گیرد، باور ندارند. بنابراین چنین جامعه ای دایماً درگیر مسایل داخلی خود خواهد بود و انرژی و سرمایه های مادی و معنوی آن در مسیر رشد، شکوفایی و بالندگی هزینه نخواهد شد، چنان که علی (ع) در نهج البلاغه با اشاره به تفرقه و آثار و پیامدهای منفی آن می فرمایند: «ای مردم کوفه، بدن های شما در کنار هم، اما افکار و خواسته های شما پراکنده است؛ سخنان ادعایی شما، سنگ های سخت را می شکند، ولی رفتار زشت شما دشمنان را امیدوار می سازد. در خانه های تان که نشسته اید، ادعاها و شعارهای تند سر می دهید، اما در روز نبرد، می گویید ای جنگ از ما دور شو و فرار می کنید.» (نهج البلاغه، خطبه 29) از این روی وحدت و حفظ آن در این میان از جمله راهکارهای اساسی و قابل تأمل است. در حقیقت یکی از راهکارهای برون رفت از بحران یکپارچگی تأکید و تمرکز بر اصول مشترک بین اقوام و گروه ها و طوایف مختلف درون جامعه است.
بنابراین در نگاه جدید، غدیر نه یک حادثه بلکه یک فرهنگ است که از روز غدیر (هجدهم ذی الحجه) سال دهم هجری تا به امروز جریان دارد و روز به روز اهمیت غدیر خم آشکارتر می شود؛ ارزش هایی که تضمین کننده تعادل روحی و عقلی و مادی و معنوی برای جوامع و افراد انسانی است و سعادت فردی و اجتماعی با آن گره خورده است. به امید آنکه نسل کنونی از آموزه های دینی مخصوصاً غدیر درک و تصور صحیحی را بنمایند. و از عمق آن آگاه گردیده و در هر شرایطی با مناسبت ها و رویدادهای تاریخی و دینی خویش آشنا گردند. و این فرهنگ غدیر سبب وحدت ملی مردم کشورمان گردد.
مراجع
1. نهج البلاغه، خطبه 29
2. امام خمینی (ره)، صحیفه نور، ج 4، تهران: وزارت ارشاد اسلامی، 1364، ص 124
3. بیانات مقام معظم رهبری در 26/11/79
4. بیانات مقام معظم رهبری در دیدار دانشجویان، 1391/5/16
5. روح الامینی، حمید، 1395، بررسی تاثیر فرهنگ غدیر بر تحقق حکومت مردم سالاری دینی، مطالعات تاریخ و تمدن، 1 (3)، 21-27
6. شهرکی زاد، سجاد و شهرکی زاد، سمیرا و شهرکی زاد، ساناز، 1395، بررسی حقانیت ولایت علی بن ابی طالب (ع) در واقعه غدیر خم، اولین کنفرانس بین المللی مطالعات اجتماعی فرهنگی و پژوهش دینی، رشت
7. کارگر شورکی, هدایت، 1386، توسعه وحدت ملی در ایران از طریق تحول اداری و مدیریت دولتی نوین، اولین کنفرانس ملی کارآفرینی، خلاقیت و سازمانهای آینده، تهران، شرکت اندیشه گران علم و فن آوری کارآفرینی ایرانیان،
8. کوثر ولایت (5)، تهران، اداره سیاسی حوزه نمایندگی ولی فقیه در سپاه، 1379، صص 74 73
9. مالکی گمچی، اسدالله، (1392)، تحلیل سیر تاریخی نگرش حکومت ها به مؤلفه های هویت ملّی در تحکیم وحدت و همبستگی اقوام ایرانی، فصلنامه دانش انتظامی آذربایجان غربی، شماره: 21 دوره ششم زمستان 1392، صفحه: 119تا 136
10. مجموعه رهنمودهای مقام معظم رهبری، حدیث ولایت، تهران، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، 1375، ج 1، ص
11. مرادی، زهرا و زاهدی، عبدالرضا و اوحدی، پروانه، 1396، تاثیر آموزه های غدیر بر وحدت بین مسلمین، دومین کنفرانس بین المللی مطالعات اجتماعی فرهنگی و پژوهش دینی، رشت.