دکتر امیر بهنام فر: فلوشیپ جراحی سرطان‌های دستگاه ادراری و تناسلی
تحریریه زندگی آنلاین : اسپرم، به سلول‌های جنسی موجود مذکر می‌گویند که در غده‌های جنسی تولید می‌شود. تولید اسپرم فرایندی پیچیده است و به عملکرد طبیعی بیضه‌ها و همچنین هیپوتالاموس و غده هیپوفیز نیاز دارد. هیپوتالاموس و هیپوفیز هورمون‌هایی تولید می‌کنند که باعث تولید اسپرم می‌شود. هنگامی‌که اسپرم در بیضه تولید می‌شود لوله‌های ظریفی آنها را حمل می‌کنند تا زمانی که با مایع منی مخلوط شود و از آلت تناسلی خارج شوند. وجود مشکل در هریک از این سیستم‌ها می‌تواند بر تولید اسپرم تأثیرگذار باشد. کم بودن تعداد اسپرم به این معنی است که در مایع منی تعداد اسپرم کمتر از حد نرمال است. تعداد کم اسپرم اولیگواسپرمی نامیده می‌شود. اگر 15 میلیون اسپرم در هر میلی‌لیتر مایع منی داشته باشید، تعداد اسپرم شما کمتر از حد نرمال است. تعداد کم اسپرم احتمال باروری تخمک همسرتان در یک بارداری را کاهش می‌دهد.
بیشتربخوانید:
چه چیزی باعث کم شدن اسپرم مرد می‌شود؟
کمبود اسپرم می‌تواند علل احتمالی بسیار مختلفی داشته باشد برخی از این علل عبارتند از:
واریکوسل: واریکوسل بیضه به معنای تورم عروقی است که از بیضه خارج می‌شوند.
عفونت: برخی از عفونت‌ها می‌توانند موجب اختلال در تولید اسپرم، تأثیر بر سلامت اسپرم‌ها یا ایجاد زخم‌هایی شوند که راه خروج اسپرم را مسدود می‌کند.
مشکلات انزال: انزال پسگرد زمانی رخ می‌دهد که در زمان ارگاسم، مایع منی به‌جای خروج از سر آلت وارد مثانه می‌شود. مصرف برخی داروهای خاص مانند داروهای فشارخون به نام آلفا بلوکرها نیز می‌تواند موجب بروز مشکلات انزالی شود.
آنتی‌بادی‌هایی که به اسپرم‌ها حمله‌ور می‌شوند: آنتی‌بادی‌های ضد اسپرم، سلول‌های تولید شده توسط سیستم ایمنی بدن هستند که به اشتباه اسپرم‌ها را به‌عنوان عامل مضر شناسایی کرده‌اند و به آنها حمله می‌کنند.
تومور: سرطان و حتی توده‌های غیر سرطانی خوش‌خیم می‌توانند بر ارگان‌های تولید مثل مردانه اثر بگذارند.
بیضه پنهان: در حین شکل‌گیری جنین بیضه‌ها در داخل کشاله ران قرار دارند و سپس از داخل شکم به داخل کیسه بیضه‌ها پایین می‌آیند. در برخی از موارد، بیضه‌ها از داخل شکم پایین نمی‌آیند و وارد کیسه بیضه نمی‌شوند.
عدم تعادل هورمونی: غده هیپوتالاموس، غده هیپوفیز و بیضه‌ها هورمون‌هایی ترشح می‌کنند که برای تولید اسپرم ضروری هستند. تغییر در روند ترشح این هورمون‌ها و همچنین اختلال در سایر غدد مانند تیروئید و آدرنال می‌تواند در تولید اسپرم اختلال ایجاد کند.
اختلال در مجراهای انتقال دهنده اسپرم: مجراهای متعددی اسپرم‌ها را از خود عبور می‌دهند. این مجراها بر اثر علل مختلفی ممکن است مسدود شوند. علل احتمالی انسداد این مجراها عبارتند از آسیب جراحی، سابقه عفونت، آسیب یا ضربه، رشد غیر طبیعی بیضه‌ها و کیست فیبروزی یا سایر بیماری‌های ارثی.
بیماری سلیاک: بیماری سلیاک یک مشکل گوارشی است که بر اثر حساسیت به گلوتن ایجاد می‌شود. بیماری سلیاک می‌تواند موجب ناباروری مردان شود.
اختلالات کروموزومی مانند سندرم کلاین فلتر که رد آن شخص به جای یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y، دو کروموزوم X و یک کروموزوم Y دارد. این بیماری موجب شکل‌گیری ناقص سیستم تولید مثل مردانه می‌شود.
مواد شیمیایی صنعتی: قرارگیری مکرر و مداوم در معرض مواد شیمیایی مانند بنزن، تولوئن، زایلن، علف‌کش‌ها، آفت‌کش‌ها، حلال‌های آلی، مواد نقاشی و سرب می‌تواند با کمبود اسپرم‌ها در ارتباط باشد.
پرتوهای رادیواکتیو و اشعه ایکس: قرارگیری در معرض پرتوهای رادیواکتیو موجب کاهش تولید اسپرم می‌شود.
گرم شدن بیش از حد بیضه‌ها: بالا رفتن زیاد دما موجب اختلال در تولید اسپرم و عملکردان می‌شود.
مصرف برخی داروها: برخی داروها مانند آستروئید انابولیک که برای تحریک رشد و قدرت عضلانی مصرف می‌شوند می‌توانند موجب کوچک شدن بیضه‌ها و کاهش تولید اسپرم شوند.
مصرف تنباکو: افرادی که سیگار می‌کشند دارای تعداد اسپرم کمتری در مقایسه با سایر افراد هستند.
فشار روانی و احساسی: مشکلات احساسی و روانی شدید یا بلندمدت و از جمله نگرانی فرد در مورد باروری خود می‌تواند در ترشح هورمون‌های موردنیاز برای تولید اسپرم اختلال ایجاد کند.
وزن: داشتن اضافه‌وزن به طرق مختلفی در باروری شخص اختلال ایجاد می‌کند از جمله تأثیر بر تولید اسپرم‌ها و ایجاد تغییرات هورمونی.
بیشتربخوانید:
نشانه‌های کم بودن اسپرم
عدم توانایی در باروری تخمدان‌های زن به‌صورت طبیعی اصلی‌ترین نشانه کم بودن تعداد اسپرم در مردان است. این عارضه ممکن است هیچ علامت و نشانه دیگری نداشته باشد. با این حال در بعضی از مردان، یک مشکل اساسی مانند ناهنجاری کروموزومی ارثی، عدم تعادل هورمونی، گشاد شدن رگ‌های بیضه یا بیماری که مانع عبور اسپرم می‌شود، ممکن است علائم و نشانه‌هایی ایجاد کند. مهم‌ترین علائم تعداد کم اسپرم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
عدم موفقیت در باروری به‌طور طبیعی
مشکلات عملکرد جنسی مانند پایین بودن میل جنسی یا مشکل در حفظ نعوظ (اختلال نعوظ)
درد، تورم، برآمدگی یا توده‌ای در ناحیه بیضه
کاهش موهای صورت یا بدن یا سایر علائم اختلال کروموزوم یا هورمون
تشخیص کمبود اسپرم در مردان
تشخیص علل ناباروری در مردان شامل دو مرحله است. مرحله‌ی اول معاینه فیزیکی و مرحله‌ی دوم آزمایش‌های تشخیصی است.
معاینه‌ی فیزیکی: در معاینه فیزیکی پزشک با معاینه بیمار به دنبال نشانه‌های واریکوسل با بروز اتساع و تورم سیاهرگ‌های بیضه و ناهنجاری‌های ظاهری بیضه است. نحوه‌ی رویش مو در اطراف آلت تناسلی از علائم کمبود اسپرم است. و بررسی غده‌ی پروستات نیز در این معاینه انجام می‌شود.
آزمایش‌های تشخیصی: در مرحله‌ی بعد آزمایش‌های تشخیصی برای یافتن علت ناباروری در مردان انجام می‌شود. آزمایش‌ها به شرح زیر است:
آزمایش خون: در آزمایش خون میزان ترشح هورمون‌های FSH یا هورمون محرک فولیکول، هورمون تستوسترون، هورمون پرولاکتین و هورمون جسم زرد اندازه‌گیری می‌شود.
آزمایش مایع منی: یکی از مهم‌ترین آزمایش‌ها است و در آن خصوصیات مایع منی بررسی می‌شود. ویژگی‌های مایع منی مانند حجم و شدت آبکی بودن منی و خصوصیات اسپرم مانند تعداد اسپرم، ضعیف بودن آن، تعیین آنتی‌بادی‌های اسپرم، بررسی قدرت نفوذ آن و شکل اسپرم در این آزمایش تعیین کننده است.
آزمایش ژنتیک: این آزمایش برای تشخیص ناهنجاری ژنتیکی و اختلالات کروموزومی انجام می‌شود.
اولتراسوند: در این روش با استفاده از امواج صوتی ساختار بیضه‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد.
نمونه‌برداری از بیضه: نمونه‌‌ی کوچک از بیضه برای بررسی بافت و مشکلات آن برداشته می‌شود.
آزمایش بعد از نزدیکی: میزان نفوذ اسپرم به درون مخاط رحم بررسی می‌شود.
بیشتر بخوانید:
درمان کم بودن اسپرم
روش‌های درمان کم بودن تعداد اسپرم عبارتند از:
عمل جراحی: برای مثال، بیماری واریکوسل را اغلب می‌توان با عمل جراحی درمان کرد. با عمل جراحی می‌توان عمل وازکتومی که قبلاً انجام شده را بازگرداند. در مواردی که هیچ اسپرمی در انزال وجود نداشته باشد، اغلب با استفاده از روش‌های بازیابی اسپرم، می‌توان اسپرم را به صورت مستقیم از بیضه‌ها یا اپیدیدیم برداشت کرد.
درمان عفونت: آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند عفونت دستگاه تناسلی را درمان کنند؛ اما این روش همیشه توانایی باروری فرد را بازنمی‌گرداند.
درمان مشکلات مربوط به رابطه جنسی: در شرایطی مانند اختلال در نعوظ و یا زود انزالی، دارو و یا مشاوره می‌توانند به بهبودی باروری کمک کنند.
هورمون درمانی و داروها: در مواردی که ناباروری فرد ناشی از بالا یا پایین بودن سطوح برخی هورمون‌ها و یا ناشی از مشکلات مربوط به نحوه استفاده بدن از هورمون‌ها است. ممکن است پزشک روش‌های هورمون درمانی و مصرف دارو را توصیه کند.
تکنولوژی کمک باروری ART: در این روش بسته به نوع مشکل شما، اسپرم از یکی از روش‌های انزال طبیعی، عمل جراحی و یا از فردی اهداکننده به دست می‌آید. سپس اسپرم در داخل دستگاه تناسلی زن قرار داده می‌شود و یا برای لقاح مصنوعی (آی وی اف) یا تزریق درون سیتوپلاسمی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بیشتر بخوانید:
پیشگیری از کم بودن اسپرم
1- به‌طور منظم ویتامین و مکمل‌های باروری از جمله اسیدفولیک را مصرف کنید.
2- سیگار کشیدن را متوقف کنید؛ زیرا سیگار به‌طور قابل توجهی از تعداد اسپرم و میزان تحرک آن می‌کاهد.
3- از گرم شدن بیش از حد کیسه‌های بیضه جلوگیری کنید: افزایش دمای کیسه بیضه (که به‌عنوان‌مثال می‌تواند ناشی از لباس زیر تنگ و یا استفاده طولانی‌مدت از سونا و جکوزی باشد) می‌تواند روند تولید اسپرم را مختل کند.
4- از وارد آمدن استرس و فشار بیش از حد به خود جلوگیری کنید و تمرینات شل کردن عضلات و تمدد اعصاب را انجام دهید: از آنجا که ناباروری و به‌طور کلی زندگی می‌تواند استرس‌زا باشد، سعی کنید همیشه آسوده‌خاطر باشید. گاهی اوقات ممکن است استرس، مسئول مشکلات خاص ناباروری مانند مشکلات هورمونی باشد.
5- وزن مناسب خود را حفظ کنید؛ زیرا وزن فرد سطوح هورمون‌های استروژن و تستوسترون را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
6- استفاده از مواد مخدر را متوقف کنید: استفاده طولانی‌مدت از مواد مخدر (مانند الکل، ماری‌جوانا و کوکائین) می‌تواند باعث ناباروری فرد شود.
7- مصرف آستروئید را متوقف کنید: مصرف استروئیدهای آنابولیک ممکن است باعث جمع و کوچک شدن بیضه‌ها شود.
8- بیش از حد ورزش نکنید: ورزش بیش از حد و شدید، باعث بالا رفتن هورمون‌های استروئیدی آدرنال می‌شود که این هورمون‌ها می‌توانند باعث کاستی در سطح هورمون تستوسترون شوند.
9- از سموم زیست محیطی خطرناک مانند آفت‌کش‌ها، سرب، رنگ، اشعه، مواد رادیواکتیو، جیوه، بنزن، بور و فلزات سنگین دوری کنید.
10- تغذیه خوبی داشته باشید. سوءتغذیه و کم‌خونی می‌تواند روی تعداد اسپرم تأثیر منفی داشته باشد.
