به قلم : دکتر افسانه بهرامی ؛ دکترای مشاوره تخصصی روانشناس نوجوان ، فردی و خانواده
تحریریه زندگی آنلاین : ذهن آگاهی همان حضور در لحظه است در واقع توجه به آنچه در حال رخ می‌دهد بدون قضاوت و آگاه نسبت به افکار و رفتار و هیجانات و انگیزه‌ها در لحظه این همان توجه کردن به روشی خاص است .
ذهن آگاهی
«ذهن خردمند» یعنی توانایی تصمیم‌گیری سالم درباره‌ی مسائل زندگی با استفاده هم‌زمان افکار منطقی و هیجانات خود.
«ذهن هیجانی» زمانی بر شما حاکم هست که صرفاً بر اساس احساس خودتان قضاوت می‌کنید و یا تصمیم می‌گیرید.
لازم است بدانیم هیجانات به خودی خود مشکل‌زا نیستند، بلکه زمانی هیجانات ایجاد مشکل می‌کنند که زندگی شما را تحت کنترل بگیرند. هیجانات شدید باعث تحریف افکار و قضاوت‌های شما می‌شود. و به دنبال آن تصمیم‌گیری درست و سنجیده در زندگی دشوار خواهد شد.
«ذهن آگاهی» زمانی بر شما حاکم هست که ذهن شما برای تصمیم‌گیری، حقایق مربوط به یک موقعیت را تجزیه‌وتحلیل کند، درباره حوادث به وضوح فکر کند و جزئیات آن را مدنظر قرار دهد و سپس دست به تصمیم‌گیری منطقی بزند، می‌گوییم ذهن عاقلانه بر شما حاکم است. اما افراط در تفکر منطقی همانند تفکر هیجانی می‌تواند مشکل‌زا باشد. بنابراین برای داشتن زندگی رضایت‌بخش و سالم لازم است در این زمینه تعادل را حفظ کنیم، اما برای دسته‌ای از افراد که هیجانات آشفته کننده دارند، تعادل آفرینی میان احساس و تفکر منطقی اغلب دشوار است.
راه‌حل این مسئله، برای گرفتن تصمیمات سالم، استفاده از ذهن خردمند است یعنی هم‌زمان از ذهن هیجانی و ذهن آگاهی بهره‌مند باشیم(تعادل میان احساسات و افکار منطقی).
بیشتربخوانید:
محل ذهن آگاه کجاست
پژوهشگران با بررسی‌های خود شبکه گسترده‌ای از اعصاب را کشف کرده‌اند که ناحیه اطراف شکم را پوشانده‌اند. این شبکه اعصاب از لحاظ میزان پیچیدگی پس از مغز انسان در مقام دوم قرار دارد. به همین دلیل برخی از پژوهشگران، این ناحیه را مغز روده‌ای نامیده‌اند یعنی مغزی که در ناحیه شکم انسان قرار گرفته است.
تمرین مراقبه ذهن آگاهی
یافتن محل ذهن آگاه در بدنتان، پایین استخوان جناغ سینه در ناحیه قفسه سینه است. برای این کار می‌توانید با یکدست قفسه سینه را لمس کنید و با یکدست دیگر، در حالی که بر روی استخوان موردنظر قرار دارد به طرف پایین و سمت ناحیه جناغ سینه و ناف قرار دهید، اینجا همان مرکز ذهن آگاه است. چند نفس آهسته و عمیق بکشید و خودتان را آرام کنید. هوا را به آرامی از راه بینی وارد بدن کنید و سپس از راه دهان آن را به بیرون هدایت کنید و در همین حین به بالا آمدن و پایین رفتن شکمتان که با هر دم و بازدم اتفاق می‌افتد، دقت کنید. اگر در این حین، افکار مزاحم حواس شما را پرت کردند، بدون آنکه با آن‌ها بجنگید و یا این که گرفتار شوید، اجازه بدهید ذهن شما را ترک کنند. اگر یک سری افکار و مشکلات آشفته ساز دارید، برای مدت کوتاهی به آن‌ها فکر کنید و سپس از مرکز ذهن آگاه سؤال کنید که چه اقدامی باید درباره این مشکلات و یا تصمیمات انجام دهید. برای یافتن پاسخ ، از شهود باطنی‌تان راهنمایی بخواهید و آنگاه ببینید مرکز ذهن آگاهانه چه راه‌حلی به شما ارائه می‌کند. درباره پاسخ دریافتی قضاوت نکنید، بلکه به آن‌ها توجه کنید و همچنان به تنفس خود ادامه دهید. حتی اگر در پاسخ به سؤالاتتان هیچ ایده یا پاسخی از مرکز ذهن آگاهانه خود دریافت نکردید به تنفس عمیق و آهسته ادامه بدهید.
بیشتربخوانید:
چگونه بر اساس ذهن خردمند تصمیم‌گیری کنیم؟
شما با پرسیدن این سؤال‌ها می‌توانید به ارزیابی توسط ذهن خردمند درباره مسائل زندگی قبل از آنکه دست به تصمیم‌گیری بزنید، مطلع شوید و درستی و نادرستی آن را مشخص کنید.
1-آیا هنگامی که درباره یک موقعیت دست به تصمیم‌گیری زدید، در آن لحظه نسبت به هیجانات خودتان و نیز حقایق مربوط به آن موقعیت، آگاهی داشتید؟ به عبارتی دیگر، آیا هم‌زمان بر اساس ذهن هیجانی و ذهن آگاهی تصمیم گرفتید. لازم است قبل از تصمیم‌گیری هیجانات شدیدمان فروکش کرده و از شدت آن کاسته باشد.
2- آیا این تصمیم به نظرتان درست می‌آید؟ برای بررسی درستی تصمیم‌گیری باید به این نکته توجه کنیم با انجام آن احساس عصبی بودن می‌کنید، شاید تصمیمی که می‌خواهید بگیرید، تصمیم مناسب یا مطمئنی نیست. شاید هم این احتمال وجود دارد که عصبی بودن شما به علت هیجان‌زدگی که در اثر انجام کار جدید در شما ایجاد شده است که می‌تواند این حالت خوشایند و مطلوبی باشد. و گاهی تمایز بین این حالت عصبی بودن دشوار است. ولی مهم است که تصمیم‌گیری بر اساس ذهن خردمند باشد.
3-بعضی اوقات لازم است از طریق بررسی تصمیم خود، مشخص کنید که آیا از ذهن خردمند برای گرفتن تصمیم استفاده کرده‌اید یا نه؟ اگر تصمیمی که گرفته‌اید منجر به نتایج و پیامدهای مفیدی در زندگی‌تان بشود، این شانس وجود دارد که در اتخاذ آن از ذهن خردمند استفاده کرده‌اید.
وقتی دائم در حال قضاوت کردن دیگران یا خودمان هستیم دچار چه مشکلاتی می‌شویم؟
قضاوت کردن ما را از در «لحظه حال و اکنون» غافل می‌کند چون دائم در گذشته و یا آینده گیر کرده‌ایم.
قضاوت کردن باعث «فعال شدن هیجان‌های شدید» در ما می‌شود.
قضاوت کردن ما را «دلسرد و ناامید» می‌سازد.
قضاوت کردن باعث« اشتغال ذهنی» دائم که در نهایت تبدیل به «وسواس» به فکر کردن راجع به آن موضوع می‌شود.
بیشتربخوانید:
تمرین نچسبیدن به قضاوت کردن
ذهن ما شبیه به یک ماشین تولید قضاوت کردن است و گرایش ذهن ما چسبیدن به این قضاوت‌هاست.
هدف از این تمرین مشاهده قضاوت‌هایی که در ذهن شکل می‌گیرد و سپس تلاش برای رها ساختن از آن‌هاست، به‌گونه‌ای که ذهنتان را گرفتار این قضاوت‌ها نشود تا درباره آن‌ها اشتغال ذهنی و یا وسواس پیدا کنید.
برای این تمرین لازم است قدرت تجسم خودتان را بالا ببرید.
-تصویر کنید در مزرعه نشسته‌اید و در حال تماشای قضاوت ذهنی‌تان هستید که بر روی ابرها پرواز می‌کنند و از شما دور می‌شوند.
-تصویر کنید در کنار جوی آبی نشسته‌اید و قضاوت‌های خودتان را مشاهده می‌کنید که بر روی برگ‌های همراه با جریان آب، حرکت می‌کنند و از کنار شما می‌گذرند.
مهارت انجام کار مؤثر
«انجام کار مؤثر» بدین معناست که شما در حال حاضر آنچه را که برای حل یک مشکل، کنار آمدن با یک موقعیت و یا رسیدن به یک هدف، مناسب و ضروری باشد، انجام دهید حتی اگر کاری که انجام می‌دهید نامتداول و ناراحت برانگیز به نظر بیاید و یا برخلاف حالت هیجانی شما باشد.
بیشتربخوانید:
نمونه‌ای از انجام کار مؤثر:
در حال رانندگی در بزرگراه هستید و می‌بینید اتومبیلی با سرعتی کمتر از حد مجاز و آهسته در سمت چپ بزرگراه و درست در جلوی شما در حال حرکت است. در این لحظه به قدری عصبانی هستید که می‌خواهید از پشت سر بکوبید و به اتومبیل جلویی و آن از سر راهتان کنار بزنید، اما اگر چنین کاری را انجام دهید، هم خودتان و هم راننده اتومبیل جلویی به شدت صدمه خواهد دید و شما مقصر شناخته می‌شوید. بنابراین با صبر و شکیبایی منتظر فرصتی می‌مانید تا از آن سبقت بگیرید و یا صبر می‌کنید تا به راه خروجی موردنظرتان برسید و از بزرگراه خارج شوید.
«انجام کار مؤثر» یک مهارت است، درست همانند بازیگری، گاهی اوقات برای رسیدن به آنچه دوست دارید، لازم است که به شیوه خاصی رفتار کنید و گاهی برای دست یافتن به هدف‌تان باید به نحوی عمل کنید که انگار ماهر، خبره و خرسند هستید حتی اگر چنین احساسی نداشته باشید و این همان چیزی که کار مؤثر گفته می‌شود.
«انجام کار مؤثر» در واقع انجام دادن آن کاری است که در شرایطی که با آن روبرو هستیم برای حل یک مشکل لازم و ضروری است. انجام کار مؤثر به معنی «عهدشکنی»، «شانه خالی کردن»، و یا «تسلیم شدن» نیست.
برای «انجام کار مؤثر» باید به این شیوه عمل کنید:
نسبت به افکار و احساس خودتان آگاهی داشته باشید.
درباره موقعیت‌ها و یا اعمال خودتان قضاوت نکنید.
رفتارهایی که برای رسیدن به هدف مناسب و ضروری انتخاب کنید.
تمام سعی و کوشش خود را انجام دهید.