عصر ایران؛ بهاره لرستانی - طبق یافتههای جدید علمی میتوان با کمک "واقعیت مجازی" بر ترس از ارتفاع یا آکروفوبیا غلبه کرد. محققان امیدوارند با چنین یافتهای، تکنولوژی واقعیت مجازی بتواند نقش حائز اهمیتی در مشکلات روانی دیگر نیز ایفا کند.
بر اساس بررسی پایگاه تحقیقاتی YouGov نفرت و بیزاری از ارتفاع در میان مردم بریتانیا رایجتر از ترس از عنکبوت، مار یا سفر با هواپیما است. 23 درصد بزرگسالان بریتانیایی "شدیدا" از ارتفاع میترسند و 35 درصد از ارتفاع ترس "کمی" دارند.
دانیل فریمن، پرفسور روانشناسی بالینی در دانشگاه آکسفورد میگوید: «آکروفوبیا رایجترین ترس است و با اینکه زندگی بسیاری را تحتالشعاع قرار میدهد، افراد برای درمان آن اقدام نمیکنند. موضوع دلگرمکننده، میزان تاثیر درمان است؛ میزانی که بسیار زیاد است.»
فریمن یادآور میشود داشتن یا نداشتن ترس از ارتفاع و بلندی نخستین جنبۀ سلامت روانی است که با تکنولوژی واقعیت مجازی بر آن غلبه کردهایم. اما او میگوید در رویکردهای پیشین، طی درمان از واقعیت مجازی به عنوان ابزار کمک استفاده شد در حالی که در سیستم جدید نیازی به حضور درمانگری آموزشدیده نیست و وجود این تکنولوژی به خودی خود کافی است.
درست چند ماه پس از اینکه "موسسۀ ملی مطالعات سلامتی" اعلام کرد 4 میلیون پوند برای درمان بیماریهای روانی با استفاده از واقعیت مجازی سرمایهگذاری کرده است، گزارش این پروژۀ تحقیقاتی منتشر شد؛ پروژهای که فریمن سرپرستی آن را برعهده دارد. این تیم در حال کشف استفاده از واقعیت مجازی برای شرایط مختلف از شیزوفرنی تا افسردگی است.
ترس از ارتفاع، مشکل شخصیت اصلی فیلم "سرگیجه" بود. این فیلم آلفرد هیچکاک، بارها از سوی منتقدین به عنوان بهترین فیلم تاریخ سینما انتخاب شده است.
فریمن و همکارانش که گزارش خود را در مجلۀ the Lancet Psychiatry منتشر کردهاند، 100 بزرگسال داوطلب را به صورت تصادفی به دو گروه تقسیم کردند؛ از 49 نفر درخواست کردند به مدت دو هفته دو یا سه بار در هفته، نیم ساعت هدست واقعیت مجازی بگذارند و به گروه دیگر برنامۀ درمانی مشخصی ندادند و آنها را در استفاده از هدست آزاد گذاشتند.
در مجموع، 47 نفر حداقل یک بار از هدست واقعیت مجازی استفاده کردند و به طور میانگین هر فرد چهار و نیم بار این هدستها را به کار برد.
این تراپی شامل آواتار یک مربی میشود که عملکرد فرد را ارزیابی میکند و سپس از او میخواهد طبقهای از ساختمانی مجازی را انتخاب کند و در آنجا فعالیتهایی را انجام دهد. مثلا گربهای را از روی شاخۀ درخت بردارد؛ بدین طریق مربی افکار ورای ترس فرد را میکاود.
از طریق پرسشنامههایی که در ابتدای پروژه، پایان دو هفته درمان و دو هفته پس از آن به داوطلبان داده شد ترس از ارتفاع مورد ارزیابی قرار گرفت.
نتایج حاکی از آن بود که ترس 49 فرد گروه واقعیت مجازی بهبود یافته است. ترس از ارتفاع این افراد به طور میانگین 68 درصد کاهش داشت. کسانی که تحت هیچ درمانی قرار نگرفته بودند، ترسشان تغییر کمی داشت که به طور میانگین 3 درصد کاهش پیدا کرده بود.
فریمن دربارۀ این نتایج میگوید: «نتیجه این آزمایش بهتر از آزمایشی است که در آن افراد با تراپیست رودررو میشوند. ما قیاسی مستقیم انجام ندادهایم اما اگر به درمانهای آزمایشی دیگر نگاه کنید، آزمایشهای واقعیت مجازی نتایج بهتری دارند.»
این تیم تاثیر مثبت این آزمایش را حتی دو هفته پس از درمان مشاهده و اعلام کرد پس از استفاده از هدستها عوارض چندانی مشاهده نشده است. فریمن میگوید در حالی که ممکن است برخی افراد ترجیح بدهند تراپیست را ببینند اما نتایج نشان میدهد "درمان با واقعیت مجازی" برای افراد سودمند بوده است.
همچنین دیگر مزیت درمان با واقعیت مجازی این است که افراد در پی درمان بیماری روانی نیستند چراکه نمیخواهند با تراپیست روبرو شوند و با او صحبت کنند.
اما این مطالعه محدودیتها و موانعی هم داشت. کاهش ترس از ارتفاع بر اساس پرسشنامههایی بود که خود افراد به آنها پاسخ دادند و مشخص نشد کدام جنبۀ درمان مجازی کمککننده است. همچنین این مطالعه مشخص نمیکند کدام تاثیر این درمان در بلندمدت حفظ میشود.
دکتر وارن منسل، روانشناس بالینی از دانشگاه منچستر که در این پروژه شرکت نداشت، از موثر بودن درمان با واقعیت مجازی غافلگیر نشده است اما میگوید هنوز معلوم نیست این درمان "بهتر" از درمان قراردادی "رو در رو" با تراپیست و تجربههای حقیقی است یا چطور میتوان تشخیص داد فرد باید کدام درمان را دریافت کند.
اما منسل اضافه میکند واقعیت مجازی سودمند است چراکه پتانسیل افراد را برای کنترل موقعیتی که در آن قرار میگیرند، نشان داد؛ موقعیتی که شاید آزمایش آن در دنیای واقعی دشوار باشد.
این موضوع مهمترین جنبۀ چنین درمانی است. منسل معتقد است این تکنولوژی میتواند در مسائلی ورای ترس موثر باشد. او میگوید: «اغلب افرادِ دچار اختلال دوقطبی، دچار اختلال اضطراب نیز هستند. ریشۀ ترس در روانپریشی است و شاید راه حل جدید ما برای کمک به افرادی که از بیماریهای خاص روانی رنج میبرند، همین درمان با واقعیت مجازی باشد.»