و رتل القرآن ترتیلا (1).
در دستورتلاوت قرآن،صدای خوش سفارش شده است و از قاری خواسته اند که نکات ظریف تلاوت-اعم از کشیدن صدا و یا زیر و بم آن و ترجیع قراءت و غیره-رارعایت کند.در این جا به بازگویی چند روایت در این زمینه می پردازیم:
رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود:«هر چیزی زیوری دارد و زیور قرآن آواز خوش است ».
«زیباترین زیبایی ها،یکی موی زیباست و دیگری آواز و صدای دل کش ».
«قرآن را با آواز و نوای[متین]عرب بخوانید و از آواز[مبتذل]اهل فساد وگنه کاران کبیره پرهیز کنید» (2).
«آواز خوش زیوری برای قرآن است ».
«قرآن را با صدای خود خوش کنید،زیرا صدای خوش زیبایی قرآن را افزون می کند».
«قرآن را با آوازتان زینت بخشید».
امام صادق علیه السلام نیز در تفسیر آیه: و رتل القرآن ترتیلا (3) فرموده است:«به این معناست که آن را با تانی بخوانید و صدایتان را خوش دارید» (4).
امام باقر علیه السلام فرموده است:«قرآن را با آواز بخوانید،زیرا خداوند-عز و جل دوست می دارد که با صدای خوش قرآن خوانده شود» (5).
رسول الله صلی الله علیه و آله فرمود:«قرآن با آهنگی حزین نازل شده،پس آن را با گریه[برخاسته از وجد]بخوانید و اگر گریه نکردید،لحن گریه به خود بگیرید و آن را باآواز خوش بخوانید،که هر کس آن را با آواز خوش نخواند،از ما نیست ».
«از ما نیست هر کس قرآن را با آواز خوش نخواند» (6).
امام صادق علیه السلام فرمود:«قرآن با حزن نازل شده،پس آن را با لحنی حزین بخوانید» (7).
البته سخنانی که معتمدان از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل کرده اند فراوان و دلیل اثباتی برای این گفته هاست.
ابن الاعرابی گفته است (8):«عرب به هنگام سوار کاری یا نشستن در حیاط و خیلی مواقع دیگر،به آواز رکبانی (9) تغنی می کرد.وقتی و آوازشان با قرآن باشد» (11) زمخشری نیز گفته است:«عرب عادت داشت که در همه احوال-چه هنگام سوارکاری و چه در حال لمیدن و یا نشستن در حیاط خانه ها و غیره-به آواز و زمزمه رکبانی تغنی کند.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وقتی مبعوث شد،بر این حال بر آمد تا آواز و زمزمه آنان با قرآن باشد.پس بدان فرمان داد،یعنی فرمود:«هر کس قرآن را جای گزین رکبانی نکند و آن را زمزمه زیر لب و تغنی با آواز خوش قرار ندهد،از ما نیست » (12).
فیروز آبادی گفته است:«غناه الشعر و غنی به تغنیة:تغنی به ».یعنی شعر را به آواز خواند و آن را تغنی کرد.
شاعر گفته است:
«تغن بالشعر اما کنت قائله×ان الغناء بهذا الشعر مضمار» (13) «زبیدی »ضمن آن که نقل این گفته را به پیامبر صلی الله علیه و آله منسوب داشته گفته است:
«خداوند به هیچ کس چون پیامبر گرامی اجازه نداده است که با قرآن آشکارا تغنی کند».
«ازهری »گفته است:«عبد الملک البغوی »به نقل از ربیع و او به نقل از شافعی به من اطلاع داد که معنای تغنی «خواندن قرآن با صدای محزون و رقیق است » (14).اوحدیث دیگری را نیز به شهادت می گیرد که می گوید:«زینوا القرآن باصواتکم ».
بر همین اساس،امامان اهل بیت علیهم السلام کوشش داشتند که قرآن با ترتیل و صدای بلند و تجوید و با آواز خوش خوانده شود.
محمد بن علی بن محبوب اشعری در کتاب خود به نقل از معاویة بن عمار روایت می کند که به ابی عبد الله علیه السلام گفتم:آیا هر کس،دعا یا قرآن می خواند،اگرصدایش را بلند نکند،گویی چیزی نخوانده است؟فرمود:«همین طور است،علی بن الحسین علیه السلام در تلاوت قرآن،خوش صداترین مردم بود و هنگام تلاوت صدایش را چنان بالا می برد که تمام اهل خانه بشنوند».امام صادق علیه السلام در خواندن قرآن خوش صداترین مردم بود.هرگاه شب برای تلاوت بیدار می شد،صدایش رابالا می برد و وقتی سقاها و دیگر عابران از آن مسیر می گذشتند،می ایستادند و به تلاوت او گوش می دادند (15).
هم چنین روایت است که موسی بن جعفر علیه السلام نیز صدایی خوش داشت و قرآن نیکو تلاوت می کرد.او روزی فرموده بود: «علی بن الحسین علیه السلام با صدای بلند قرآن می خواند تا شاید ره گذری از آن جا بگذرد و به خود آید.وقتی امام چنان کرد، دیگرمردم آن را تاب نمی آوردند».از او پرسیده شد:آیا رسول الله صلی الله علیه و آله در نماز جماعت صدایش را به هنگام تلاوت قرآن بلند نمی کرد؟فرمود:«رسول الله صلی الله علیه و آله فقط آن گونه که در توان مردم بود تلاوت می فرمود» (16).
هم چنین از امام علی بن موسی الرضا و او از پدرش و نیاکانش از رسول الله صلی الله علیه و آله نقل است که فرمود:«قرآن را با آواز خوش بخوانید،زیرا آواز خوش زیبایی قرآن را افزون می کند»،سپس این آیه را تلاوت کرد: یزید فی الخلق ما یشاء (17).
پی نوشتها:
1- مزمل 73:4.
2- الکافی،ج 2،ص 616-614،شماره های 9-8-3.
3- مزمل 73:4.
4- بحار الانوار،ج 89،کتاب القرآن،شماره 21،ص 195-190.
5- الکافی،ج 2،ص 616،شماره 13.
6- بحار الانوار،ج 89،ص 191.
7- الکافی،ج 2،ص 614،شماره 2.
8- «ابو عبد الله محمد بن زیاد کوفی »یکی از زبان دانان مشهور عرب است که در محضر درس او مردمان بسیارحاضر می شدند.او در سخندانی و شناخت لفظ ناآشنا از همه سر بود،تا جایی که می گویند بر«ابو عبیده »و«اصمعی »برتری داشته است.او در رجب سال 150 هجری زاده شد و در شعبان 231 از دنیا رفت(قمی،الکنی و الالقاب،ج 1،ص 215).
9- رکبانی:خواندن سرود باکش و قوس دادن و زیر و بم صدا.
10- هجیراء:زمزمه و طنین آواز و ترانه.
11- نهایه ابن اثیر،ج 3،ص 391.
12- الفائق،ج 2،ص 36(رثث).
13- ابن منظور گفته است:«منظور شاعر تغنی بوده و اسم را(غناء)به جای مصدر آورده است ».
14- لسان العرب،ج 15،ص 136،«تحسین القراءة و ترقیقها»آمده است. 15- مستطرفات السرائر،ص 484.
16- کتاب الاحتجاج،ج 2،ص 170.
17- فاطر 35:1،ر.ک:عیون اخبار الرضا،ج 2،ص 68،شماره 222.
