به قلم : د‌‌‌کتر سارا طالبی پور نیکو ؛ متخصص اطفال و نوزاد‌‌‌ان
Saratpn@gmail.com
اینستاگرام: Dr.talebipoor
تحریریه زندگی آنلاین : حتما تا حالا کم و بیش اسم سلیاک به گوش‌تان خورده و یا این بیماری را در میان دوستان یا آشنایان و اطرافیان دیده‌اید. اگر مایل هستید در مورد این بیماری اطلاعات بیشتری به دست بیاورید، در این مقاله همراه ما باشید. بیماری سلیاک یک اختلال مزمن گوارشی است که در این بیماری مثل خیلی از بیماری‌های خود ایمنی بدن بر علیه خودش عمل می‌کند. بعد از مصرف گلوتن توسط فرد بدن شروع به تخریب سلول‌های روده می‌کند. تخریب سلول‌های روده باعث از بین رفتن پرز‌های روده‌ای و به دنبال آن کاهش سطح جذب غذا می‌شود.
گلوتن و سلیاک
گلوتن یک نوع پروتئین است که به طور طبیعی در گندم و جو و حبوبات وجود دارد، بنابراین تمام غذاها مثل پاستا یا نان یا کیک و کلوچه که با آرد گندم یا جو تهیه می‌شوند، سرشار از گلوتن هستند. گاها بالم لب و خمیر دندان‌ها و بعضی داروها هم حاوی گلوتن می‌باشند، البته نکته حائز اهمیت در مورد سلیاک تفاوت آن با آلرژی یا حساسیت به گندم است. در مواردی که فرد به گندم آلرژی دارد، به مانند تمام آلرژی‌های دیگر علائمی مثل خارش یا تنگی‌نفس یا گرفتگی بینی و اشک ریزش ظاهر می‌شود و علائم گوارشی خیلی کمتر است و یا نیست، اما در سلیاک علائم گوارشی مثل درد شکم، نفخ و ... شایع‌تر است.
بیشتر بخوانید:
شیوع
شیوع بیماری سلیاک یک نفر از 250 نفر است، ولی چون بعضی از افراد ممکن است علائم خفیفی داشته باشند و یا اصلا علائمی نداشته باشند، فقط یک نفر از هر 10000 نفر تشخیص داده می‌شود. این بیماری در زنان بیشتر از مردان دیده می‌شود و ممکن است در سفید‌پوست‌ها بیشتر از سیاه‌پوست‌ها عوارض داشته باشد. گاها ممکن است کودک یا شیرخواری به سلیاک مبتلا باشد، ولی این اختلال در بزرگسالی تشخیص داده شود.
علائم
علائم گوارشی
نفخ
درد شکم
اسهال مزمن
مدفوع شل، حجیم، بدبو و چرب
عدم تحمل لاکتوز
تهوع و استفراغ
یبوست
تجمع زیاد گاز در روده‌ها
علائم خارج گوارشی
خستگی‌های مزمن
اختلالات خلقی مثل افسردگی و اضطراب
اختلالات سیستم اعصاب مرکزی مثل سردرد و اختلالات تعادل و گاها تشنج و نوروپاتی‌های محیطی
کم‌خونی
اختلالات باروری در زنان و مردان
تاخیر شروع قاعدگی
سقط‌های مکرر
علائم دهانی مثل زخم‌های دهانی و زبان قرمز و صاف و براق
درد‌های مفصلی و استخوانی
التهاب‌های پوستی
زخم‌هایی که دیر خوب می‌شوند
عوارض دراز مدت
تاخیر رشد و یا توقف رشدی
اختلالات خلقی و بی‌حوصلگی
تاخیر بلوغ
آسیب به مینای دندان
کم‌خونی
پوکی استخوان یا نرم شدن استخوان‌ها
سوء‌تغذیه
سرطان روده کوچک
سیروز یا نارسایی کبدی
سرطان غدد لنفاوی
اختلالات تولید مثل
مشکلات سیستم عصبی
بیشتر بخوانید:
دلایلی ژنتیک
فقط افرادی به سلیاک مبتلا می‌شوند که ژن‌های خاصی را در بدن خود داشته باشند، ولی الزاما تمام افرادی که این ژن‌ها را دارند به این بیماری مبتلا نمی‌شوند.
مصرف گلوتن
افرادی که زمینه سلیاک دارند، اگر گلوتن مصرف کنند، با واکنش سیستم ایمنی در بدن رو به رو می‌شوند و کودکانی که در اوایل کودکی گلوتن بیشتری استفاده کرده‌اند، بیشتر در خطر ابتلا به سلیاک هستند.
عفونت‌ها
بعضی بیماری‌های گوارشی که باعث تغییر فلور نرمال در سیستم گوارشی می‌شوند، می‌توانند باعث شروع سلیاک در افراد مستعد به این بیماری شوند.
تشخیص
تشخیص ابتدا بر اساس شک بالینی پزشک پس از شرح حال و معاینات بالینی و سابقه درمانی بیمار خواهد بود. سابقه فامیلی و نتیجه آزمایشات به تشخیص بیماری کمک می‌کنند. اگر کودکی وزن‌گیری مناسبی نداشته باشد و یا تاخیر در بلوغ داشته باشد و یا التهابات پوستی غیر طبیعی و یا اختلالات دندانپزشکی مثل نقص در مینای دندان داشت، یکی از مواردی که باید بررسی شود، ابتلا به سلیاک است.
بررسی‌های آزمایشگاهی سلیاک شامل چه مواردی است؟
نکته مهم این است که بیمار قبل از بررسی‌ها رژیم فاقد گلوتن نداشته باشد.
آزمایش خون: بررسی آنتی‌بادی‌های مرتبط با سلیاک (آندومزیال آنتی‌بادی و ترانس‌آمیناز بافتی) و کم‌خونی‌ها را تشخیص می‌دهد.
آندوسکوپی و بیوپسی از روده کوچک
بیوپسی از ضایعات پوستی
بررسی ژنتیک: وجود ژن‌هایDQ2 و DQ 8 پزشک را به تشخیص بیماری سلیاک راهنمایی می‌کند.
درمان
اصلی‌ترین درمان بیماری سلیاک، پرهیز از مواد غذایی و دارویی حاوی گلوتن می‌باشد که به طور معمول در غلاتی از قبیل گندم و جو یافت می‌شود. مثلا غذاهایی مثل نشاسته تغییر یافته یا پروتئین‌های هیدرولیزه سبزیجات و سس سویا و آدامس سبزیجات نیز نباید استفاده شود. مصرف برنج، ذرت، سویا، نشاسته، باقلا، ذرت خوشه‌ای، گندم سیاه و آرد مغزها مجاز است. امروزه شیرینی‌فروشی‌ها و نانوایی‌های مخصوص بیماران سلیاکی وجود دارد که رعایت رژیم را راحت‌تر کرده است. در این مسیر بهتر است از یک متخصص تغذیه کمک بگیرید. معمولا چند هفته بعد از شروع رژیم غذایی فاقد گلوتن، علائم بیمار فروکش می‌کند. رژیم غذایی از زمان تشخیص بیماری تا پایان عمر باید رعایت شود. البته باید از یک سری از محصولات مثل خمیر بازی کودکان، رژلب یا بالم‌های لب، خمیر دندان و دهان‌شویه‌ها، بعضی محصولات پوست و مو و لوازم آرایشی که حاوی گلوتن هستند نیز پرهیز کرد. اگر افراد مبتلا به سلیاک، رژیم فاقد گلوتن را رعایت نکنند، در خطر پیشرفت بیماری سلیاک و سرطان روده کوچک و تنگی روده قرار می‌گیرند.
در سلیاک تقریبا درمان دارویی نداریم و فقط در موارد خیلی شدید می‌توان از ضد التهاب‌ها به طور موقت بهره برد.