به قلم : دکتر سید مهدی میر غضنفری ؛ دکتری تخصصی فیزیولوژی ؛ پژوهشگر طب سنتی
تحریریه زندگی آنلاین : هر فصلی دارای مزاج است. مزاج فصل زمستان سرد و تر است، بنابراین سردی و تری در این فصل بیشتر می‌شود. بنابراین برای حفظ سلامت خود باید شرایط فصل را پیش خوانی کنیم و با آمادگی وارد هر فصل بشویم. به این ترتیب اکثر افراد و به خصوص افراد دارای مزاج سرد و تر باید تدابیر فصل زمستان و مخصوصاً تدابیر غذایی مربوطه به آن را رعایت کنند. بنابراین افراد با مزاج سرد و تر که عموما پوست سفیدی دارند، معمولاً جوش نمی زنند، موهای لختی دارند، خواب آلوده هستند و باید مقدار زیادی بخوابند، و حتی بعد از خواب هم باز خواب آلود هستند باید در این فصل بیش از سایرین تدابیر را رعایت کنند. مشکلات مفصلی، ذکام، خلط ته حلق و ترشحات بینی، مشکلات گوارشی، و نفخ دراین افراد زیاد و همچنین ممکن حافظه این افراد ضعیف بشود. بنابراین برای جلوگیری از بروز این مشکلات و یا شدت گرفتن آنها افراد با مزاج سرد و تر باید خود را برای فصل زمستان آماده کنند. مصرف روزانه ماست و دوغ، نوشیدن آب به صورت ناشتا و … به مشکلات این افراد دامن می زند بنابراین ممکن است مجبور شوند تا دوز داروهایشان را بالا ببرند. امروزه شاهد هستیم که ما در هر فصلی تقریباً همه نوع میوه در دسترس است. اما در قدیم اینگونه نبود و افراد تنها به خوردنی ها و آشامیدنی های موافق فصل، و موافق اقلیم خودشان دسترسی داشتند. بنابراین مصرف خوردنی ها در خارج از فصل باعث آسیب به بدن می شود. مخصوصاً برای کسانی که متناسب با فصل مزاجشان مستعد این آسیب هاست.
بیشتربخوانید:
تدابیر غذایی فصل زمستان
اولین قدم، پرهیز از سردی جات چه به صورت خوردنی و چه به صورت موضعی است و باید در مصرف خوردنی‌ها و نوشیدنی‌های سرد احتیاط نمود. همیشه قدم اول برای حفظ سلامت پرهیز است و نه خوردن؛ بنابراین در این فصل باید از خوردنی‌ها و نوشیدنی‌های تولید کننده خلط بلغم (سرد و تر) شامل آب (مخصوصاً آب سرد و به ویژه آب یخ)، لبنیات (مخصوصاً دوغ ماست)، آش‌ها و سوپ‌های خیلی لعابدار که محتویات غذایی زیادی ندارند پرهیز شود.
مسلما منظور همه انواع آش مثلا آش حلیم یا شله قلم کار نمی باشد، زیرا این موارد دارای گوشت و بلغور گندم فراوان بوده و غذای کاملی به حساب می‌آیند. مقصود، غذاها و سوپ‌های آبکی دارای سبزیجات و لعابدار (مثل سیرابی شیردان) است.همچنین می‌‌توان به میوه‌جات ترش و آبکی (مرکبات، هندوانه) و کلا طعم‌های ترش و بی‌مزه (بدون طعم خاص) و نیز غذاهای مانده و فریز شده (که عمدتا غذاهای با غلبه سردی و تری مولد بلغم هستند)، سس‌ها مخصوصاً سس سفید و موادی مانند کاهو، خیار و اکثر غذاهای خام و خام‌خواری اشاره نمود.
از چه خوردنی ها و نوشیدنی هایی استفاده کنیم؟
در کل باید از موادی که رو به گرم هستند استفاده نمود؛ البته باید مزاج را هم در نظر گرفت. مثلا افرادی که دارای حرارت زیادی هستند، حتی در زمستان هم ممکن است نیاز باشد از گرمیجات پرهیز کرده و خنکی‌جات مصرف کنند.اما طبق قاعده کلی بهتر است در فصل زمستان از غذاهای گرم کباب شده، پخته، بو داده یا تفت داده شده و تا حدی سرخ کرده استفاده شود.در فصل زمستان، هضم انسان هم قوی‌تر کار میکند، چون حرارت از سطح به داخل بدن معطوف بوده و سیستم گوارش گرم و قوی است. اگرچه در مصرف تمام خوراکی های فصل زمستان نیز باید اصل تعادل و پرهیز از پرخوری را نیز رعایت کرد.
به طور کلی در بحث هضم بهترین هضم را در فصل زمستان و بعد اوایل بهار داریم. در تابستان واوایل پاییز عموماً انسانها هضم خوبی ندارند.بنابراین مصرف حلیم، کباب‌ها (کباب گوشت‌های قرمز از قبیل چنجه، کباب برگ یا کوبیده خوب، دل مرغ)، آبگوشت همراه با کمی پودر زیره سیاه با چند تکه سیب درختی و یا «به» مفید است. البته نفخ نخود باید گرفته شده باشد.
همچنین استفاده نسبتا بیشتر از گوشت های با طبع گرمتر مثلا گوشت پرندگانی چون کبک، بلدرچین و جوجه مرغ یا گوشت شتر، چاشنی‌های رو به گرم مثل دارچین، زعفران، زیره، آویشن، مرزه، فلفل و کلا ادویه‌جات و قدری نمک در این فصل توصیه می‌شود.مصرف تخم پرندگان همچون مرغ، بلدرچین، کبوتر و یا نوشیدنی‌های گرم و گرم مزاج مثل چای حاوی هل، زنجفیل، چای زعفران، چای دارچین نیز مفید است. پس باید سعی شود از خوردنی ها و نوشیدنی های گرم بالفعل (گرما و داغی ظاهری) و بالقوه (مزاج گرم) استفاده شود تا نهایت گرمی مناسب و کافی را به بدن برساند.در این فصل بیماریهایی مثل سرماخوردگی، زکام یا خلط ته حلق بیشتر است و کم کردن مواد با مزاج سرد مذکور به مرتفع کردن این مشکلات کمک میکند مخصوصاً در شب های سرد زمستان باید در مصرف سردیجات بیشتر احتیاط کرد.
خلط و ترشحات ته حلق به سیستم تنفسی یا گوارش ریزش کرده و در طولانی مدت و آن را آسیب می زند؛ مثلا منجر به برونشیت، آسم، آلرژی، سرفه های مکرر، التهاب یا زخم معده و دوازدهه، نفخ و رفلاکس می شوند.مسلما در این فصل باید فعالیت‌های بدنی و ورزش بیشتر شود چون ورزش بدن را گرم میکند. این خود نوعی مقابله با سرما و رطوبت زمستان است. ورزش در واقع مزاج را اصلاح میکند و رطوبت های اضافه را از بین می برد.
افراد باید خود را از قرار گرفتن در مقابل باد و سرمای مستقیم مصون بدارند و در صورت امکان از نور آفتاب بهره ببرند.اقداماتی مثل خونگیری، فصد و حجامت را انجام ندهد (مگر در صورت نیاز زیاد با تجویز پزشک)، چون خروج خون که مزاج گرم و تر دارد باعث سردتر شدن بدن می‌شوند. در این فصل باید قوای بدن را حفظ کنیم. کارهایی مثل اسهال دادن شدید، مصرف داروهای مسهل شدید، و مصرف خوراکی های آبکی و لعابی ها اصلاً توصیه نمیشود.افراد مسن ممکن است بیشتر از سایرین از فصل زمستان متضرر شوند. چراکه این فصل سرد است و معمولا در سنین بالا افراد مزاجشان رو به سردی است. افراد مسن باید لباس های مناسب و گرم بپوشند، و بدنشان را با روغن های گرم مثل روغن بادام روغن مالی کنند.
خلط بلغم در زمستان
در فصول سرد، در صورت عدم رعایت نکات سبک زندگی، افراد با مزاج سرد دچار فزونی سردی و علائم آن و یا غلبه ی اخلاط سودا و بلغم خواهند شد. همانطور که گفته شد در فصل زمستان به علت مزاج این فصل افراد ممکن است دچار غلبه بلغم شوند.خلط بلغم، مایعی لزج با خصوصیات شبیه آب (بی‌رنگ و بی‌طعم و بی‌بو) است و هر جای بدن که نیاز به رطوبت بخشی و انعطاف‌پذیری وجود دارد، خلط بلغم در آن قسمت بیشتر یافت می‌شود، مانند بافت‌های زیر‌پوستی، چربی، مایع مفصلی و ترشحات مخاط‌های بدن (که مخاط‌ها را لزج و مرطوب نگه می‌دارد).
ماده پایه مغز و نخاع نیز بلغم است. مزیت خلط بلغم، علاوه بر مورد گفته شده، قابلیت تبدیل آن به خلط دم است به طوری که در هر قسمت از بدن که حرارت افزایش پیدا کند، بلغم به خلط دم تبدیل می‌شود و آن عضو را تغذیه میکند، بنابراین این خلط ذخیره‌ای برای تغذیه بدن است. ضربه‌پذیری و انعطاف‌پذیری بدن نیز از خصوصیاتی است که خلط بلغم برای ما به ارمغان می‌آورد، پس بلغم، مانند سایر اخلاط، برای بدن لازم و مفید است.
غذاهایی که خلط بلغم تولید می‌کنند
هرغذایی که خصوصیت شبیه آب داشته باشد و بی‌رنگ، بی‌بو، بی‌طعم، آبکی، شفاف، لزج و لعابدار باشد مانند آش‌ها و سوپ‌هایی که لعاب زیادی دارند یا خورش‌های ترش حاوی سبزی و لعابدار، آب کله‌پاچه، سیرابی و شیردان، غذاهای فریز شده، غذاهایی که به صورت خام میل می‌شوند یا غذاهای پخته‌ای که به صورت سرد میل می‌شوند، مصرف زیاد برنج بدون سبوس، سیب‌زمینی، سس‌ها، سالادها، مخصوصا سس سفید، مصرف زیاد لبنیات (مثل ماست، دوغ و شیر)، مصرف زیاد آب، میوه‌ها و سبزیجات سرد و رطوبتی مثل کاهو، خیار، انواع مرکبات، میوه‌های تر باعث تولید خلط بلغم در بدن می شوند.
بیشتربخوانید:
علائم افزایش خلط بلغم
احساس سنگینی (مخصوصاً چشم‌ها و سر) و پف‌آلودگی، احساس سردی در بدن (برخلاف دموی‌ها)، عرق کردن سرد و زیاد و خیس بودن سطح بدن، عرق کردن کف دست، روشن (سفید مهتابی) شدن پوست، عدم تشنگی یا احساس تشنگی کاذب (گاهی به صورت کاذب آب می‌خورند و شرایط‌شان بدتر می‌شود)، افزایش ترشحات بدن (آبریزش دهان، آبریزش بینی، اشک ریزش)، غلیط شدن آب دهان، سستی بدن و آویزان شدن عضلات و بافت پوست و زیر پوستی معمولا به علت افزایش بلغم در بدن اتفاق می افتند.
خواب‌آلودگی زیاد و سخت از خواب بیدار شدن (مخصوصاً در مکان‌های رطوبتی مانند شمال کشور به ویژه در فصول سرد سال یا در اتاق‌های سرد و رطوبتی مانند زیر‌زمین)، افت حافظه، منگی و گیجی، دیر گرفتن مطلب و کندفهمی، عدم هضم مناسب غذاها (به دلیل حالت سردی و رطوبت معده)، رفلاکس و ترش کردن و نفخ معده، حالت رقیق و آبکی داشتن دفعیات بدن ( تکرر ادرار یا اسهال بلغمی) از علائم غلبه ی بلغم در بدن هستند.
پرهیزها و موارد مفید برای افرادی که علائم افزایش خلط بلغم پیدا کرده‌اند
این افراد باید از زیاده روی در مصرف مواد غذایی ذکر شده پرهیز نمایند. روزه‌داری، گرسنگی و تشنگی برای این افراد نیز مفید است، چون فرصت دفع رطوبت‌های اضافه را می‌دهد و بدن را به سمت گرمی و خشکی می‌برد.
این افراد باید غذاهایی با حجم کم و انرژی بیشتر مصرف کنند، مانند کباب گوشت (گوشت قرمز) با مقدار کمی نان یا برنج (در مصرف برنج و نان زیاده‌روی نشود)، کباب دل مرغ (مثلا روزی یک سیخ تا یک هفته)، گوشت پرندگان کوچک مثل کبک و بلدرچین، مغزهای بوداده (سرخ کردن، بو دادن، تفت دادن و سرخ کردن کم غذاها برای این افراد مفید است)، تنقلاتی مانند انجیر، کشمش، مویز، توت خشک، نبات، عسل، شیرینی‌های طبیعی، شیره خرما و انگور (روزی یک قاشق)، مرباهای خانگی شیرین، غذاهای کمی شور و نمکی و حاوی ادویه (مثل فلفل، دارچین و هل)، سبزی خوردن (مثل ترخون، تره، نعنا، کمی مرزه و جعفری)، و میوه‌های شیرین (مثل سیب رسیده شیرین، گلابی، انبه و موز).
