نقد وبررسی رمان «مردی که پروانه شد»

به گزارش ایسنا، احمد شاکری در  مقدمه درباره سیر تحول ادبیات داستانی دفاع مقدس از نظر قهرمان پردازی، گفت: "دهه 60 تحت تاثیر شرایط جامعه و اعتقاد راسخ به مبانی و ارزش‌های دفاع مقدس، ادبیاتی حماسی را تولید کرد که از قهرمانان ملی روایت می‌کرد؛ شخصیت‌هایی که به تبع تقدس دفاع مقدس، واجد تقدس شدند و از جمله ویژگی‌های آن‌ها در آثار این دوره، آرمانگرایی، تقوای دینی، ایمان و اعتقاد به انقلاب و اهداف آن، الگوگیری از سنت ائمه(ع)، ولایت‌پذیری، پشت پا زدن به مواهب دنیوی و ایثار و فداکاری است.اما پس از این دهه، شاهد دیدگاه ها و نحله های فکری مختلفی در ادبیات داستانی دفاع مقدس بوده‌ایم که آنها را می‌توان در پنج گروه دسته‌بندی کرد:گروه اول، دوره قهرمان‌سازی و قهرمان‌ها را مختص همان دهه 60 دانسته و زمانه کنونی را فاقد قهرمانانی شبیه آن دوره انگاشتند.گروه دوم، حتی قهرمان بودن قهرمانان دهه 60 را انکار کرده و قهرمان‌سازی از آنها را در نگاه جانبدارانه و اغراق آمیز و غیرواقعی ادبیات آن دوره تلقی کردند.گروه سوم، اساسا معتقد بودند که دوره مدرن، دوره قهرمان سازی و قهرمان‌پردازی نیست؛ چراکه انسان‌ها همه ناقص و خطاکارند و بنابراین نباید به دنبال شخصیت‌های قهرمان در جهان و در ادبیات داستانی این دوره گشت.

به گفته وی، گروه چهارم گروهی بودند که به قهرمان بودن شخصیت‌های دهه 60(عموما افرادی که در دفاع مقدس شرکت کرده و ایثارگری کرده‌اند) و قهرمان ماندن آنها پس از آن دوره نیز باور دارند، اما معتقدند در دوران حاضر این قهرمانان مورد کم مهری قرار گرفته و به موزه سپرده شده‌اند و جامعه، دیگر آن‌ها و رفتارشان را به عنوان قهرمان قبول ندارد.اما گروه پنجم، معتقدند دوران معاصر نیز قهرمان‌های خاص خود را دارد و افرادی هم که در جنگ به عنوان قهرمان ظاهر شده اند، در دوره کنونی نیز می‌توانند قهرمانانه عمل کنند و جامعه نیز آنان را بشناسد و ارج نهد."

در ادامه، شاکری، کتاب رمان "مردی که پروانه شد" و قهرمان پردازی در این اثر را بیشتر قابل انطباق با دیدگاه گروه چهارم در ادبیات دفاع مقدس دانست و با اشاره به داستان این رمان، اظهار کرد: "این رمان روایتگر زندگی، حضور در جبهه و اسارت شخصیتی به نام عباد است. داستان از زندانی شدن عباد در یک موزه که جنبه نمادین دارد آغاز می‌شود و پس از نوعی فلاش بک از سوی دوست او  حبیب  که می‌خواهد خاطرات عباد را به کتاب تبدیل کند، در همین صحنه موزه به پایان می‌رسد و نماد موزه بیانگر آن است که افرادی مثل عباد، در گمنامی و مطلومیت به موزه‌ها سپرده می‌شوند و کارکرد دیگری برای جامعه کنونی ندارند."

دکتر شاکری افزود: "معیارهای عمده قهرمان بودن شخصیت عباد در این رمان، تحمل سختی‌ها و محبت و معرفت او به اهل بیت(ع) است، در حالی که این ویژگی‌ها در در نقش اجتماعی او پس از دوران اسارت، بروز ندارد."

با وجود این نقدها، دکتر شاکری رمان "مردی که پروانه شد" را به عنوان اولین رمان در موضوع آزادگان و حوزه ادبیات اردوگاهی دفاع مقدس، تجربه ای ارزشمند دانست که می‌تواند در تبدیل خاطرات آزادگان به روایت داستانی و نشر ادبیات دفاع مقدس مورد توجه و استفاده قرار گیرد.

شاکری همچنین توجه به معارف و ارزش‌های اهل بیت(ع) به عنوان رمز اصلی ایستادگی و مقاومت آزادگان در برابر سختی‌ها و شکنجه‌های دوران اسارت در این رمان را از جمله نقاط قوت آن دانست.

در ادامه این نشست، مجید پور ولی کلشتری  نویسنده رمان" مردی که پروانه شد" با تشکر از نقد دکتر شاکری، در سخنانی که در مواقعی حالت پرسش و پاسخ با برخی آزادگان حاضر به خود گرفت، درباره این رمان، گفت: "دغدغه اصلی من در همه آثارم، معرفت به ارزش‌ها و مظلومیت اهل بیت و ائمه معصوم(ع) بوده است که شامل این اثر نیز می‌شود و بر این باورم که با محبت و معرفت آن بزرگواران بود که آزادگان ما توانستند سختی‌های طاقت فرسای دوران اسارت را تحمل کنند."

پورولی در پاسخ به نقد دکتر شاکری، خاطرنشان کرد که در رمان "مردی که پروانه شد" اساسا به دنبال قهرمان‌پردازی نبوده است و در توضیح رویکرد این رمان درباره شخصیت‌های داستان، گفت:"آزاده‌ها عموما شخصیت‌های بی‌ادعایی بودند که داعیه قهرمانی نداشته و به عنوان افرادی عادی، هر کدام با انگیزه‌ای (نه الزاما قهرمان شدن) به جبهه رفتند."

پورولی افزود: "جوانان نسل امروز ما بیش از قهرمان‌پردازی از افراد در کتاب‌ها، از واقعیت‌ها و عملکرد امروز افراد و شخصیت‌ها تاثیر می پذیرند."

در پایان مباحث این نشست، فرزانه قلعه قوند معاون پژوهش و انتشارات موسسه پیام آزادگان نیز در سخنان کوتاهی، خاطرنشان کرد: "جنگ به ما تحمیل شد، ما جنگ طلب نبودیم و به استقبال جنگ نرفتیم؛ اما وقتی جنگ به ما تحمیل شد، افرادی از اقشار مختلف با حرفه‌های گوناگون  در جنگ حاضر شدند و از کشور و مردم و ارزش‌های خود در برابر تهاجم خارجی دفاع کردند."

قلعه قوند کم توجهی به مسائل و ارزش‌های آزادگان دفاع مقدس را از واقعیت‌های تلخ و غیرقابل کتمان دوران حاضر دانست و افزود: "کتاب رمان مردی که پروانه شد، برپایه این واقعیت‌ها به رشته تحریر درآمده است و اولین رمان در موضوع آزادگان است که موسسه پیام آزادگان آن را منتشر کرده است."