تمثیل( کرب ) و ( بلا ) در زیارت کربلا

عاشورا، روز ناگوار و دردناکی بود.

و کربلا، صحنه دلخراشی و جانسوز...

آنچه بود،گرسنگی بود و تشنگی، غربت و مظلومیت، شهادت و خون، اسارت و زخم زبان، خستگی و گرد و غبار،دلهره کودکان و رنج مادران، غم بود و درد،قتل عام و خیمه های سوخته، قساوت دشمن و سرهای بریده، و...

و حسین بن علی(ع) شهید آن روز و این صحنه است.بر مظلومیت او، نه تنهااهل زمین، بلکه اهل آسمان و فرشتگان هم می گریند.چرا که ( کربلا ) در تاریخ بی نظیر است.به بیان امام صادق(ع).

( چهار هزار فرشته،آشتفه و غبار آلود، تا قیامت بر حسین می گریند.)(1) و به بیان امام رضا (ع):

( هزاران ملک،تا قیامت، همواره بر کربلای حسین فرود می آیند و آن را طواف می کنند و غمگینانه بر او می گریند...)(2) در بارگاه قدس که جای ملال نیست سرهای قدسیان همه بر زانوی غم است جن و ملک بر آدمیان نوحه می کنند گویا عزای اشرف اولادآدم است(3) این، واقعیت معنوی کربلاست، هر چند که ما، توان ادراک و فهم آنرا نداشته باشیم.

( ام سلمه) همسر پیامبر اسلام که تا زمان حادثه عاشورا زنده بود، از شهادت حسین در کربلا در خواب، با خبر شد.به این صورت که او را در آن ایام گریان دیدند.پرسیدند که سبب گریه ات چیست؟گفت:پیامبر را در خواب دیدم، با سر و صورتی خاک آلود وچهره ای پریشان، گفتم:چرا اینطور؟ فرمود:از کربلا می آیم - یا:دیشب، برای حسین و اصحابش، قبر می کندم...) (4) چنین خوابی را ( ابن عباس ) هم دیده بود و نقل می کرد.

و نیز، در روایات است که پس از شهادت حسین بن علی(ع) در بیت المقدس، زیر هر سنگریزه ای خون تازه بود، آسمان و زمین بر حسین گریست، آسمان سه روز خون بارید، از زمین خون جوشید و ...(5) هدف از نقل اینگونه روایات چیست؟

می خواهیم بگوییم،زائر حسین(ع) که به زیارت مرقد آن امام مظلوم می رود،باید تمثیلی از شدائد و رنجها و سوز و گدازها و خوف و عطشها را در خویش، پدید آورد.کربلایش، کرب و بلا باشد.سفری همچون سفر حسین و اهل بیتش در کربلا.

درسفر کربلا، باید همسان فرشتگان بود، مهمون و اندوهناک، دلسوخته و غبار آلود، پریشان خاطر و غمین.

این نیز، توصیه ائمه (ع) است.با اینکه در زیارت قبور ائمه دیگر، سفارش به نظافت، پاکی، جامه های نیکو، و...شده است، در مورد زیارت حسین بن علی (ع)،هر چه رنج و گرسنگی و تشنگی باشد، بهتر است، محزون و ژولیده و غبار آلود باید زیارت کرد، تا یاد آن رنجها و مصیبتها که بر اهل بیت حسین(ع) روا شد به یادها بیایدو زنده شود.

غبار راه در سفر کربلا، خود، زینت زائر است و عطر جانبخش حسینی است.

نیازمند بلا!گورخ از غبار مشوی که کیمیای مراد است، خاک کوی نیاز(6) از امام صادق(ع) نقل شده است که زیارت قبر حسین(ع)، بهتراست که پیاده انجام گیردو زائر با پای برهنه و راه رفتنی همچون غلامان به سوی قبر برود.(7) و نیز فرموده است:

( اذا اردت انت قبر الحسین، فزره و انت کئیب حزین - مکروب شعث غبر، فان الحسین قتل و هو کئیب حزین شعث مغبر جائع عطشان )(8) یعنی:هر گاه خواستی حسین را زیارت کنی، او را در حالی زیارت کن که افسرده و غمگین و ژولیده و غبار آلود باشی، چرا که حسین، در حالی کشته شد که پژمرده و غبار آلود و گرسنه وتشنه بود.در حدیث دیگر، امام صادق فرموده است:حسین بن علی را در حال اندوه و حزن و رنج و خاک آلوده و پژمرده و گرسنه و تشنه زیارت کن:

( اذا اردت الحسین فزوه و انت حزین مکروب شعثا غبرا جائعا عطشانا )(9) داشتن چنین حالتی در زیارت، ترسیم حوادث روز عاشوراست و اینگونه به دیدار رفتن،نشانه آن شیفتگی قلبی و دلدادگی فراوان است، از این رو این غبار، خود، طراوت و پاکی است و این آشفتگی و افسردگی، نشاط روح عاشق است.

از شیشه، غبارغم نمی باید شست وز دل رقم ( الم ) نمی باید شست پایی که به راه عشق شد خاک آلود با آب حیات هم نمی باید شست(10)امام صادق (ع)شیوه عملی جدش امام زین العابدین را مورد نظر قرار داده و به ( ابو بصیر ) تعلیم می دهد که قبل از زیارت حسین، سه روز روزه بگیر و در آخرین شب - شب جمعه - پس از نماز شب به آسمان نگاه کن، آن شب را قبل از مغرب غسل کن، شب را با طهارت بخواب، و هنگامی که خواستی به سوی مزار آن حضرت بروی، غسل کن، ولی عطر نزن، روغن نزن، سرمه نکش تا به قبر برسی.(11) حسین، عزیز همه است.در سوگ این عزیز، و در زیارت خاک آن شهید، زائر باید خود را داغدیده و عزادار و غمگین بداند وبنمایاند.سفر کربلا، سفر تفریح و تفرج نیست.زیارت حسین، اردوی تفریحی و پیک نیک نیست.از این رو، گاهی امامان می دیدند که گروههای زائر،همراه خود، وسایل پخت و پز و کباب و بزغاله و حلا و فرنی و سفره های رنگین میبرند، بر می آشفتند و اعتراض می کردند که:آیا شما سر خاک پدرتان هم اینگونه می روید؟! وقتی به امام صادق خبر می رسد که جماعتی اززوار حسین، زاد راه و ره توشه های خوب و معطر بر میدارند می فرماید:اگر اینان، قبر پدران، یا مادران یا دوستان خویش را زیارت کنند هرگز ن نمی کنند:(لو اتیتم قبور آبائکم و امهاتکم لو تفعلوا ذلک ) راوی می پرسد: پس چه بخوریم؟حضرت پاسخ میدهد:نان و شیر.

در روایتی هم به نقل ( مفصل بن عمر ) امام صادق می فرماید زیارت کنید، بهتر از زیارت نکردن است، زیارت نکردن، بهتر از زیارت کردن است!... روای که تعجب می کند، امام، ادامه میدهد:بخدا قسم، هر یک از شما که سر قبر پدرش می رود، افسرده و غمگین میرود، ولی به زیارت حسین، با سفره هاو ره توشه ها میروید!... هرگز نباید چنین کنید، تا اینکه قبر حسین را غبار آلود و ژولیده زیارت کنید.(12) در اینصورت است که ( کرب ) و ( بلا ) را در زیارت ( کربلا ) می توان تجسم بخشید و کربلا را با ترسیم چهره مظلومانه اش، زیارت کرد.

و بدین گونه است که سمبل مظلومیت اهل بیت را می توان حفظ کرد و کربلا را همواره زنده و سازنده نگه داشت، حتی با تحمل هزینه ها و خرجها و شداید و رنجها.خداوند هم تضمین کرده است که آنچه در این راه، خرج شود جبران کند.(13).

پاورقی.

1 - بحار الانوار، ج 98 (چاپ بیروت) ص 7.

2 - همان، ص 40.

3 - محتشم کاشانی - دوازده بند.

4 - بحار الانوار ج 45 ص 230 - 232.

5 - همان ص 201 به بعد، احادیث مکرر.

6 - حافظ.

7 - بحار الانوار ج 98 ص 143.

8 - همان، ص 142.

9- بحار الانوار ج 98 ص 140 و وسائل الشیعه ج 10 ص 414 حدیث 2.

10 - مشفقی دهلوی.

11 - فاغتسل و لا تطیب و لا تدهن و لا تحکتحل، حتی تاتی القبر.(وسائل الشیعه ج 10 ص 423).