سایه تحریم روی توریسم ایران

مدیرکل سابق میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی به «دنیای اقتصاد» می‌‌‌گوید: گردشگری موتور قدرتمندی برای رشد اقتصادی و پیشرفت اجتماعی است که می‌تواند به طور قابل‌توجهی به توسعه کلی یک کشور کمک کند، گردشگری به عنوان یک صنعت بزرگ جهانی، پتانسیل ایجاد شغل، تولید ارز خارجی و تحریک بخش‌‌‌های مختلف مرتبط را دارد که آن را به یک هدف جذاب برای استراتژی‌‌‌های توسعه ملی تبدیل می‌‌‌کند. به گفته این استاد دانشگاه فردوسی مشهد، پیش از همه‌گیری کووید 19 در سال 2019، تعداد گردشگران جهان حدود 1.5 میلیارد نفر برآورد می‌شد. او می‌افزاید: به دلیل همه‌گیری کرونا، ورود گردشگران بین‌المللی در سال 2020 نسبت به سال 2019 حدود 73‌درصد کاهش یافت. از سال 2021، ورود گردشگران بین‌المللی شروع به بهبود کرد و به 415 میلیون نفر رسید که هنوز 72‌درصد کمتر از سطح سال 2019 است.

او می‌افزاید: صنعت گردشگری یکی از بزرگ‌ترین بخش‌های اقتصادی در سطح جهان است که حدود 10‌درصد از تولید ناخالص داخلی جهان و یکی از هر 10 شغل در سراسر جهان را به خود اختصاص می‌دهد. در سال 2019، گردشگری 1.7 تریلیون دلار صادرات ایجاد کرد و آن را به سومین بخش بزرگ صادراتی جهان پس از مواد شیمیایی و سوخت تبدیل کرد. بسیاری از کشورهای در حال توسعه به شدت به گردشگری که منبع اصلی ارز و اشتغال است متکی هستند. صنعت گردشگری کارفرمای اصلی است که از بیش از 330 میلیون شغل در سراسر جهان یا یکی از هر 10 شغل در سراسر جهان پشتیبانی می‌کند. رهنما ادامه می‌‌‌دهد: گردشگری طیف وسیعی از مشاغل را ایجاد می‌کند، از هتل‌ها و رستوران‌ها گرفته تا حمل‌ونقل، خرده‌فروشی و فعالیت‌های فرهنگی. مشاغل در صنعت گردشگری اغلب برای زنان، جوانان و جوامع حاشیه نشین قابل دسترسی است و فرصت‌های اقتصادی مهمی را فراهم می‌کند. آینده اقتصاد گردشگری امید بخش است.

انتظار می‌‌‌رود صنعت گردشگری در سال‌‌‌های آتی به رشد خود ادامه دهد که ناشی از عواملی مانند افزایش طبقه متوسط در کشورهای در حال توسعه، افزایش سفرهای هوایی و افزایش علاقه به گردشگری تجربی و پایدار است. او می‌افزاید: با جذب بازدیدکنندگان از بازارهای داخلی و بین‌المللی، بخش گردشگری می‌تواند باعث بهبود زیرساخت‌‌‌ها، تقویت تبادل فرهنگی و ترویج استفاده پایدار از منابع طبیعی شود. هنگامی که صنعت گردشگری به درستی مدیریت و توسعه یابد، می‌تواند به ستون حیاتی در اقتصاد یک کشور تبدیل شود و به کاهش فقر، بهبود استانداردهای زندگی و ارتقای وجهه جهانی یک کشور کمک کند. او با ارائه مقایسه اطلاعات گردشگری ایران، ترکیه، عربستان سعودی و سایر کشورهای منطقه خاورمیانه می‌گوید: مقایسه اطلاعات گردشگری ایران، ترکیه وعربستان سعودی در سال 2019 قبل از همه‌گیری کووید19 نشان می‌دهد، که ورود گردشگران بین‌المللی به ایران در سال 2019، به حدود 7.8 میلیون نفر رسید. در حالی که ترکیه در سال 2019 حدود 51.2 میلیون گردشگر بین‌المللی جذب کرد که این کشور را به یکی از 10 کشور پربازدید جهان تبدیل کرد. عربستان سعودی در سال 2019 حدود 21.3 میلیون بازدیدکننده بین‌المللی از جمله زائران مذهبی داشته است.

امارات متحده عربی یک قطب اصلی گردشگری منطقه است که در سال 2019 حدود 16.7 میلیون بازدید کننده بین‌المللی را پذیرا بوده است. او اضافه می‌کند: گردشگری در سال 2019 حدود 6.5‌درصد به تولید ناخالص داخلی ایران کمک و از 1.2 میلیون شغل مستقیم حمایت کرد. در حالی که گردشگری حدود 12.6‌درصد به تولید ناخالص داخلی ترکیه در سال 2019 کمک کرد و بیش از 2 میلیون شغل مستقیم را پشتیبانی کرده است. در عربستان سعودی گردشگری حدود 3.3‌درصد به تولید ناخالص داخلی در سال 2019 کمک کرده و بیش از 1 میلیون شغل مستقیم را پشتیبانی کرد. همچنین گردشگری در امارات متحده عربی در سال 2019 حدود 11.9‌درصد به تولید ناخالص این کشورکمک و بیش از 600‌هزار شغل مستقیم را پشتیبانی کرد. کشورهای دیگری مانند قطر، عمان و اردن نیز صنایع گردشگری خود را توسعه داده‌اند و از جاذبه‌های فرهنگی، طبیعی و تاریخی خود استفاده می‌کنند.

داده‌های« دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد روند بهبودی گردشگری بین‌المللی از سال 2022 شدت گرفت و توانست در سال 2023، حدود 89درصد از سطح پیش از کرونا را بازیابی کند و این رقم در سه ماه نخست 2024، به 97 درصد رسید. انتظار می‌رود تا پایان سال جاری حتی به 2 درصد فراتر از سطح 2019 برسد.

مدیرکل سابق میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی ادامه می‌دهد: در حالی که ایران دارای پتانسیل قابل‌توجهی در صنعت گردشگری است، از نظر ورود گردشگران بین‌المللی و دریافتی‌های گردشگری (سهم این صنعت در اقتصاد)، در بین رهبران جهانی قرار ندارد. این کشور پتانسیل قابل‌توجهی برای رشد بیشتر بخش گردشگری خود به‌ویژه در زمینه‌هایی مانند گردشگری فرهنگی، تاریخی و طبیعت‌محور دارد.

موانع و راهکارهای بالقوه برای توسعه گردشگری در ایران از دیگر مواردی است که این استاد دانشگاه فردوسی مشهد به آن پرداخته و اولین آنها را تنش‌ها و تحریم‌های ژئوپلیتیکی می‌‌‌داند. رهنما می‌گوید: تنش‌‌‌های سیاسی، ژئوپلیتیکی و تحریم‌‌‌های بین‌المللی ایران با غرب و تحریم‌های اقتصادی ناشی از آن، ادغام کامل ایران در بازار جهانی گردشگری را دشوار کرده است. همچنان چالش‌‌‌هایی را برای صنعت گردشگری ایران ایجاد کرده است. محدودیت‌های بانکی، مسافرتی و سایر بخش‌ها مانع از ورود گردشگران خارجی شده است.

او می‌افزاید: تلاش‌های دیپلماتیک برای کاهش تنش‌ها و رفع تحریم‌ها می‌تواند به بهبود وجهه بین‌المللی ایران و دسترسی گردشگران کمک کند. چالش‌های زیرساختی دومین مشکلی است که این استاد دانشگاه به آن توجه کرده و می‌افزاید: ایران فاقد هتل‌‌‌های باکیفیت کافی، فرودگاه‌‌‌های مدرن و شبکه‌‌‌های حمل‌ونقل کارآمد در بسیاری از نقاط کشور است. برای حل آن نیز باید افزایش سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های گردشگری، هم توسط دولت و هم توسط بخش خصوصی اتفاق بیفتد. محدودیت‌های بازاریابی، تبلیغات و برند سومین چالشی است که رهنما برشمرده و در این باره می‌گوید: ایران هنوز به اندازه سایر مقاصد خاورمیانه مانند امارات یا ترکیه شناخته شده نیست و جذابیت آن را برای مسافران جهانی محدود می‌‌‌کند. صنعت گردشگری ایران برای بازاریابی موثر جاذبه‌های فرهنگی و طبیعی کشور برای مخاطبان بین‌المللی تلاش موثری نکرده است.

او درباره راه‌حل این چالش بیان می‌کند: تدوین استراتژی جامع ملی بازاریابی گردشگری و افزایش تلاش‌های تبلیغاتی در خارج از کشور می‌تواند این چالش را برطرف کند. چهارمین چالش از نظر این مدرس دانشگاه محدودیت ویزا و بوروکراسی اداری است. او توضیح می‌‌‌‌‌‌دهد: سیاست‌های ویزای ایران می‌تواند برای برخی از بازدیدکنندگان خارجی محدود کننده و دست و پا گیر باشد. فرآیند ویزای ایران هنوز برای بسیاری از بازدیدکنندگان خارجی پیچیده و زمان‌برتلقی می‌شود. برای حل این چالش باید ساده کردن روند درخواست ویزا و گسترش گزینه‌های ویزا هنگام ورود تسریع شده یا ویزای الکترونیکی محقق شود.  فقدان مهارت‌های نیروی کار گردشگری پنجمین چالشی است که مدیرکل سابق میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی به آن توجه کرده و می‌گوید:  کمبود متخصصان آموزش دیده گردشگری مانند راهنمایان تور، کارکنان هتل و مدیران هتلداری وجود دارد. به علاوه تسلط محدود به زبان انگلیسی در میان ارائه دهندگان خدمات در بخش گردشگری می‌تواند مانعی برای گردشگران غیرفارسی‌زبان باشد. او می‌افزاید: راه‌حل این چالش سرمایه‌گذاری در برنامه‌های آموزش گردشگری و آموزش حرفه‌ای برای توسعه نیروی کار ماهر است. او آخرین چالش‌‌‌ را چالش‌‌‌‌های مرتبط با پایداری می‌داند و می‌گوید: گردشگری بیش از حد در برخی از مقاصد پرطرفدار و تخریب محیط‌زیست نگرانی‌هایی است که باید برطرف شود. راه‌حل این مساله نیز اجرای شیوه‌های گردشگری پایدار، مانند مدیریت بازدیدکنندگان، ابتکارات اکوتوریسم، و توسعه گردشگری مبتنی بر جامعه است. مدیرکل سابق میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی اضافه می‌کند: در حالی که ایران دارای پتانسیل گردشگری قابل‌توجهی است، همچنان با چالش‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و زیرساختی مواجه است که مانع از توسعه کامل این صنعت در سال‌های اخیر شده است . با پرداختن به این موانع از طریق ترکیبی از اصلاحات سیاست، سرمایه‌گذاری‌‌‌های زیرساختی، تلاش‌‌‌های بازاریابی و توسعه نیروی کار، ایران می‌تواند پتانسیل کامل صنعت گردشگری خود را باز کند و خود را به عنوان مقصدی جذاب‌‌‌تر و در دسترس‌‌‌تر برای بازدیدکنندگان بین‌المللی قرار دهد.