روایات امام علی علیه السلام در منابع اهل سنت

اهل سنت در حوزه شخصیت شناسی به طور مکرر فضایل اهل بیت علیهم السلام را بیان کرده و کتاب های متعددی را در این زمینه سامان داده اند؛ به گونه ای که به جرأت می توان گفت که در فضایل هیچ گروهی، حتی خلفای سه گانه و ائمه چهارگانه اهل سنت نیز، این میزان کتاب به سامان نرسیده است.

روایات امام علی علیه السلام در منابع اهل سنت
از دیدگاه اهل سنت امام علی علیه السلام جزو طبقه صحابه است.(1) در بیان میزان روایات ایشان در منابع اهل سنت اتفاق نظر وجود ندارد. برخی گفته اند که تنها نزدیک به دویست روایت از ایشان وارد شده است.(2) ابن حزم و ابن جوزی تعداد روایات ایشان را به عدد 536 رسانده اند،(3) اما بقی بن مخلد در مسند خود تعداد روایات ایشان را 586 روایت دانسته است.(4) این در حالی است که احمد بن حنبل در مسند خود، ذیل نام امام علی علیه السلام حدود 819 حدیث ذکر کرده است.(5) به نظر می رسد که بخشی از این اختلافات به مبنای اهل سنت در شمارش روایات مربوط است؛ چرا که اهل سنت در شمارش روایات تنها طرق را می شمارند، نه متون را.(6)مؤید این نظریه آمار ارائه شده در کتاب هایی مثل المسند الجامع است که در آنها اصل بر ارائة متون بدون تکرار است؛ برای نمونه بشار عواد در المسند الجامع که در آن روایات بیش از بیست کتاب مهم اهل سنت را با حذف مکررات، جمع آوری کرده تنها 424 متن از امام علی علیه السلام نقل کرده است.(7) از سوی دیگر، سخن ابونعیم اصفهانی که تعداد روایات ایشان را چهارصد و اندی ذکر کرده است (8) می تواند مؤید دیدگاه بشار عواد باشد.
این در حالی است که هم ابن عباس و هم ابن عمر از نظر سنی از علی کوچک ترند و از نظر سبقت در اسلام و میزان دانش نیز شاگرد آن حضرت به شمار می روند.الف. مسند احمد
احمد بن حنبل در مسند خود تعداد 819 روایت از امام علی نقل کرده است که این تعداد با حذف مکررات، به 420 روایت می رسد. اگر چه این تعداد، عدد درخور توجهی است و در مقایسه با روایات خلفای راشدین بیشتر است؛ چرا که تعداد روایات ابوبکر در مسند احمد، بدون حذف مکررات، روایات عمر 316 و روایات عثمان 162 روایت است، اما در مقایسه با برخی دیگر از صحابه این میزان اندک است؛ برای مثال، تعداد روایات عبدالله بن عباس در مسند احمد بیش از هزار و هفتصد و روایات عبدالله بن عمر بیش از دو هزار روایت است.
ب. صحیحین
روایات بخاری و مسلم از امام علی بسیار اندک است. ابن جوزی گفته است که تنها 44 روایت از ایشان در صحیحین آمده است که بیست روایت متفق علیه است و بخاری در نُه روایت و مسلم در پانزده روایت منفرد هستند. به بیان دیگر، بخاری تنها 29 روایت و مسلم 35 روایت از امام علی نقل کرده اند. اما یافته های این پژوهش نشان می دهد که روایات امام علی در صحیحین از این تعداد بیشتر است؛ بر اساس بررسی های انجام شده در این پژوهش، بخاری 101 روایت از ایشان نقل کرده است که این تعداد، با حذف مکررات، به 43 روایت می رسد. این در حالی است که روایات بخاری از ابن عباس و ابن عمر بیش از پانصد روایت است. با این همه، روایات او از ابوبکر از سی روایت بیشتر نیست. همچنین روایاتش از عمر حدود نود و مرویاتش از عثمان حدود پانزده روایت است. روایات او از ابوذر و عمار نیز به ترتیب 25 و دو روایت است.
ج. سنن ابن ماجه
ابن ماجه 104 روایت از امام علی نقل کرده است که تنها سه روایت آن تکراری است.
میزان روایت خلفای سه گانه در سنن ابن ماجه نیز از تعداد روایات امام علی کمتر است
؛ ابن ماجه حدود سی روایت از ابوبکر، هفتاد روایت از عمر و چهل روایت از عثمان نقل کرده است. اما میزان روایات ابن عمر و ابن عباس در سنن او نیز از میزان روایات امام علی بیشتر است؛ او حدود سیصد روایت از ابن عمر و 320 روایت از ابن عباس نقل کرده است، با این همه، روایات ابوذر و عمار در سنن ابن ماجه، روی هم رفته، از شصت روایت تجاوز نمی کند.
د. سنن ابی داود
ابوداود 126 روایت و با حذف مکررات، 98 روایت از امام علی در کتاب خود نقل کرده است. در کتاب او نیز میزان روایات خلفای سه گانه از میزان روایات امام علی کمتر است. او از ابوبکر حدود 35 روایت، از عمر حدود شصت و از عثمان حدود سی روایت نقل کرده است. روایات ابوذر و عمار نیز در سنن او اندک است؛ او از ابوذر تنها 25 و از عمار حدود سی روایت نقل کرده است. اما میزان روایات ابن عمر و ابن عباس در کتاب او نیز بسیار بیشتر از میزان روایات امام علی است؛ او از ابن عباس حدود چهارصد و از ابن عمر حدود 250 روایت نقل کرده است که با میزان اندک روایات امام علی در این کتاب مقایسه کردنی نیست.
جمع بندی و بررسی کلی
در مجموع، در منابع یازده گانة اهل سنت که تعدادی از آن ذکر گشت، حدود 6481 روایت و با حذف مکررات، حدود 3360 روایت از امام علی علیه السلام نقل شده است که این میزان با آنچه که حدیث پژوهانی چون ابن حزم، ابن جوزی، بقی بن مخلد و دکتر بشار عواد گفته اند، بسیار تفاوت دارد و از آن بسیار بیشتر است. در این میان، متقی هندی بیشترین تعداد و بخاری کمترین تعداد از این روایات را گزارش کرده است. بدین ترتیب، نفوذ کلام امیرمومنان به عنوان صحابی خاص رسول اکرم و وصی ایشان در منابع اهل سنت به خوبی فهمیده می شود.
منابع:
(1). معجم رجال الکتب التسعة، ج 3، ص 73
(2).اصحاب الفتیا من الصحابة و التابعین، ص 41، به نقل از برقی
(3).همان؛ تلقیح فهوم اهل الأثر، ص 264
(4).بقی بن مخلد و مقدمة مسنده، ص 80
(5).مسند الإمام احمد، ج 2، ص 1
(6).بقی بن مخلد و مقدمة مسنده، ص 20
(7).المسند الجامع، ج 13، ص 448 137
(8).بقی بن مخلد و مقدمة مسنده، ص 80؛ اصحاب الفتیا من الصحابة و التابعین، ص 41؛ تلقیح فهوم اهل الأثر، ص 264

فرآوری: محمدباعزم