حجت‌الاسلام والمسلمین امیررضا اشرفی، مولف علوم قرآنی از دیدگاه علامه بلاغی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) به تشریح دیدگاه‌های این اندیشمند قرآنی پرداخت و گفت: این محقق بزرگ معتقد است که شبهات تحریف، عمدتاً از برخی مجامع روایی عامه برمی‌خیزد.
وی ادامه داد: براساس دیدگاه علامه بلاغی، دسته‌ای از این روایات که کیفیت جمع و تدوین قرآن را گزارش می‌کنند، به شدت دچار اضطراب و تناقض و غیرقابل اعتمادند و به باور ایشان، آیات ساختگی مانند آیه «رجم»، دو سوره قنوت و خلع و حفد ـ نیز که در برخی منابع اهل سنت سخن از حذف آنها از قرآن رفته است، علاوه بر اینکه به لحاظ سند، قابل اعتنا نیستند، مضمونی سست و خلل‌پذیردارند و به هیچ وجه نمی‌توانند در کنار آیات استوار الهی قد علم کنند.
اشرفی تصریح کرد: وی به نقد عالمانه این آیات ساختگی به لحاظ ادبی و محتوایی پرداخته است و در بخش دیگری از مقدمه تفسیری خود ضمن یادکردِ دیدگاه‌های دانشمندان بزرگ شیعه در باب «مصونیت قرآن از تحریف»، به بررسی سند و مضمون روایات «فصل‌الخطاب» اثر حاجی نوری در باب تحریف قرآن پرداخته است.
عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) اظهار کرد: به باور وی، عمده روایات «فصل الخطاب» از آثار پراکنده و فاقد اعتبار مانند «دبستان المذاهب» از نویسنده‌ای گمنام و مجهول‌الحال جمع‌آوری شده است؛ از این‌رو این احادیث به هیچ وجه قابل استناد و اعتماد دانشمندان شیعه نیستند.
وی ادامه داد: بر اساس باور علامه بلاغی، علاوه بر این که هیچ یک از این روایات به روشنی دلالت بر تحریف قرآن ندارد؛ آنچه در غالب این روایات آمده، توضیحات و برخی اضافات تفسیری درباره آیات قرآن است.
اختلاف قرائات تاثیری در قرائت متواتر نداشته است
اشرفی عنوان کرد: علامه بلاغی معتقد است اختلاف قرائات در طول تاریخ قرآن تأثیری در قرائت متواتر و رسم الخط مصحف نداشته است و متن نوشتاری قرآن و قرائت رایج آن ـ که بر قرائت حفص از عاصم منطبق است ـ در گذر تاریخ همواره از هر تحریفی مصون مانده است.
نویسنده کتاب علوم قرآنی از دید علامه بلاغی با بیان اینکه بخش دوم کتاب «علوم قرآنی از دیدگاه علامه بلاغی» به مبانی فهم قرآن از دیدگاه این قرآن‌پژوه بزرگ شیعه اختصاص دارد، گفت: به طور خلاصه الهی بودن متن قرآن و قرائت آن، اصالت متن موجود، رسایی و شیوایی، ارتباط و پیوستگی معنایی از مبانی تفسیری علامه بلاغی در آلاء الرحمن است.
برخی مبانی علامه بلاغی در تالیف کتاب علوم قرآنی
وی اظهار کرد: دقت و ظرافت بیان، وابستگی فهم جزئیات و لایه‌هایی از فهم قرآن به روایات، جامعیت، جهانی‌بودن و جاودانگی از دیگر مبانی علامه بلاغی در علوم قرآنی است.
اشرفی عنوان کرد: علامه بلاغی مانند غالب فقها و مفسران مسلمان، معتقد است که خداوند در قرآن برای ارائه مقاصد از همان شیوه متداول ومتعارف (شیوه محاوره عقلایی) استفاده کرده است.
وی بیان کرد: منظور از شیوه محاوره عقلایی، همان زبان متداول و رایج میان انسان‌هاست؛ این شیوه در میان اقوام و ملل مختلف رنگ و لعاب ویژهای به خود گرفته و در قالب زبان‌هایی مانند عربی، فارسی و غیر آن درآمده است؛ اما از چارچوب‌های مشترکی پیروی میکند و اصول و قواعد خاصی بر آن حاکم است.
واژگان قرآن؛ فصیح‌ترین واژه‌ها
اشرفی ادامه داد: علامه بلاغی همچون اغلب قرآن‌پژوهان مسلمان معتقد است آیات قرآن نه تنها مبهم و حیرت‌زا نیست، بلکه مدلولی روشن و مشخص دارد. به باور وی، قرآن کریم از مأنوس‌ترین واژگان و فصیح‌ترین ترکیب‌ها برای ادای مقاصد خود بهره جسته است و مقاصد قرآن به ویژه برای مخاطبان اولیه آن (عرب عصر نزول) که به مزایای ادبی قرآن آگاه بوده‌اند، کاملاً رسا و گویا بوده است.
وی تصریح کرد: بنابراین، از دید علامه عامل نامأنوس شدن برخی مفردات و نامفهوم بودن برخی عبارات قرآن را باید در تحولاتی که در طول تاریخ در زبان عربی رخ داده است و عدم آشنایی کافی مدعیان تفسیر با زبان اصیل عربی و ضوابط و قواعد فهم قرآن، جست‌وجو کرد.
وی ادامه داد: علامه بلاغی مانند بسیاری از مفسران معتقد به ارتباط و انسجام معنایی آیات با یکدیگر است و وی با تدبر در این ارتباط‌ها برای تفسیر قرآن مدد جسته است. به باور وی، برای تفسیر قرآن ناگزیریم در قرآن تدبّر نماییم و دلالت برخی آیات را با آیات دیگر روشن کنیم.
عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی(ره) اظهار کرد: از دیدگاه مرحوم بلاغی هر واژه در قاموس ادبیات عرب امتیازی دارد که آن را از واژگان دیگر ممتاز میسازد. قرآن کریم به مقتضای اعجاز بلاغی خود رساترین واژگان را در مناسبترین جایگاه خود برگزیده است؛ به طوری که نمیتوان در هندسه بی‌بدیل معانی و معارف قرآن واژهای دیگر جایگزین آن کرد.
تاکید بر تکیه نکردن به برداشت لغت‌شناسان در تفسیر
وی افزود: بر این اساس، در مقام تفسیر قرآن علاوه بر به دست آوردن کاربردهای یک واژه، دقت در مزایای آن و تفاوت آن با سایر واژه‌ها در مقام تفسیر قرآن ضروری است و همین نکته است که به قول مرحوم بلاغی غالب لغت‌شناسان در آن درنگ نکرده و به آن اهتمام نورزیدهاند. به همین جهت کلام ایشان در این زمینه از کارآیی لازم برخوردار نیست و در مقام تفسیر قرآن نمیتوان صرفاً بر آن تکیه کرد.
سطحی‌نگری محققان؛ عامل برخی انتسابات اشتباه به بلاغت قرآن
اشرفی عنوان کرد: مرحوم بلاغی مانند سیدرضی در حقایق التأویل معتقد است که قرآن مشتمل بر حرف زاید نیست؛ از این‌رو با دقت خاصی به بیان فواید ادبی حروفی پرداخته که برخی مفسران آن را از حروف زاید دانسته‌اند. بلاغی در مقدمه تفسیر خود به بیان لغزش‌هایی از جانب بزرگان ادب و تفسیر مانند زمخشری پرداخته است.
وی تاکید کرد: به باور وی، این لغزش‌ها حاصل نوعی تقلید و سطحی‌نگری در تفسیر مفردات قرآن است که باید در این مقام خطیر به شدت از آن اجتناب کرد.
اشرفی بیان کرد: به باور علامه بلاغی، روایات اهل بیت(ع) یکی از قرائن مهم در تفسیر قرآن به شمار می‌رود؛ از این رو مفسر قرآن نباید از تفسیر از این منبع مهم تفسیری غفلت کنند.
وی تاکید کرد: علامه بلاغی در تفسیر ارزشمند خود به وفور از روایات اهل بیت (ع) استفاده نموده است. وی معمولاّ در ابتدا برداشت خود از ظاهر آیه را با تکیه بر قراین قرآنی، ذکر کرده سپس با استناد به روایات تفسیری به بیان جزئیات و برخی مصادیق مرتبط با آیه پرداخته است.
اشرفی تصریح کرد: به اعتقاد صاحب تفسیر آلاء الرحمن، معارف قرآن تنها منحصر به بیان برخی وظایف و تکالیف عبادی و فردی بشر نمی‌شود، بلکه خداوند متناسب با اهداف این کتاب جهانی و جاودانی، در حوزه‌های مختلف فنون، علوم و معارف وارد شده و در این حوزه‌ها، کاملاً متقن و استوار سخن گفته است.
قرآن حقیقتی جاری است
وی افزود: بلاغی مانند اغلب مفسران مسلمان معتقد است قرآن حقیقتی جاری است که احکام و معارف آن مختص زمان و افرادی خاص نیست؛ بلکه تمام افراد بشر را در تمام زمان‌ها دربرمی‌گیرد.
وی اظهار کرد: به باور وی بسیاری از روایات تفسیری در مقام بیان مصادیق خاص آیات قرآن هستند؛ از این‌رو ذکر این مصادیق در روایات منافاتی با عمومیت ظاهر آیات ندارد و ظاهر عام آنها را تخصیص نمی‌زند.
