حله شهری است در میانه عراق،در منطقه ای به نام «الفرات الاوسط »و آن در نیمه راه بغداد-نجف،به فاصله 80 کیلومتر از بغداد،در سمت جنوب شرقی این شهر واقع است.این شهر کهن،یکی از مراکز مهم و حوزه های علمی شیعه است و بسیاری از بزرگان شیعه،مانند علامه حلی و محقق حلی از این شهر برخاسته اند و امروزه یکی از استانهای شیعه نشین مهم عراق است.
مراکز زیارتی و دیدنی شهر حله و حومه آن:
1- حضرت حمزه
که به «حمزة الغربی »شهرت دارد،وی ابو یعلی حمزة بن القاسم بن علی بن حمزه بن الحسن بن عبید الله بن ابی الفضل العباس است.او از راویان حدیث و علمای بزرگوار شیعه بوده و آرامگاهش در روستای «مزیدیه »در نزدیکی حله می باشد.بر قبر او گنبد و ضریح و رواق و صحن بزرگی ساخته شده و زیارتگاه مردم است.
2- حضرت قاسم
فرزند بزرگوار امام موسی بن جعفر علیه السلام و برادر تنی امام رضا و حضرت معصومه علیهما السلام است.او پس از شهادت پدرش از بغداد گریخت و در میان عشایر منطقه «سورا»در اطراف حله مخفی گردید و پس از وفات،در آرامگاه کنونی اش مدفون شد. امروزه قبر او زیارتگاه مردم است و صحن و سرا و بارگاه باشکوهی دارد و میان مردم به استجابت دعا و نذر مشهور است.
این دو امام زاده بزرگوار و صحیح النسب،مشهورترین امام زادگان در این منقطه هستند و شهرت این دو،به گونه ای است که نام شهر مدفن آنان،از نام اصلی به نام این دو تن تغییر یافته و در میان مردم به شهر حمزه و شهر قاسم مشهور شده است.
3- مشهد رد الشمس
در آغاز بزرگراه کربلا-حله،بقعه ای است با گنبد مخروطی که بنا بر روایات تاریخی، امیر مؤمنان علیه السلام هنگام باز گشت از جنگ صفین در این بقعه نماز ظهر و عصر را پس از آن که آفتاب به اراده پروردگار و خواست حضرت از وضعیت غروب به ظهر باز گشت،بجای آورد.این جایگاه،پیشینه تاریخی کهنی دارد و تمامی مورخان و محدثان در باره آن سخن گفته و آن را یکی از معجزات آن حضرت شمرده اند.
4- حراقه:
جایگاه و تپه ای است که حضرت ابراهیم علیه السلام را در زمان نمرود بر منجنیق نهادند و به آتش افکندند.امروزه فضای باز روبروی تپه بگونه ای است که گویی آثار افروختن آتش عظیم بر روی زمین نمایان است.این جایگاه در دهکده ای به نام «برس »در شمال حله واقع است.
5- آرامگاه ابراهیم احمر العینین
وی ابراهیم بن عبد الله المحض بن الحسن المثنی فرزند امام حسن مجتبی علیه السلام است.او عالم،عابد،زاهد و شجاع بود و در سال 145 ه.بر علیه ابو جعفر منصور قیام کرد و به دست لشگریان او،پس از جنگ و خونریزی عظیمی به شهادت رسید و سر او را بریدند و به هاشمیه پایتخت منصور (در نزدیکی حله) آوردند.امروزه بر جایگاه سر او در هاشمیه،در نزدیکی رودخانه «الجربوعیه »آرامگاهی ساخته اند.
6- هاشمیه
و آن شهری است در نزدیکی حله که نخستین پایتخت عباسیان بوده است.در این شهر ابو العباس سفاح و ابو جعفر منصور خلافت کردند و منصور پس از ساختمان بغداد بدانجا منتقل شد.دهها نفر از سادات جلیل القدر بنی الحسن علیه السلام به دست این دو تن در این شهر به شهادت رسیدند.برخی از آنها را از مدینه بدین شهر آورده و زندان نمودند و سپس در گورهای دسته جمعی دفن کردند و یا در دیوارها و ستونها جای دادند و بر آنها ساختمان بنا کردند.
7- آرامگاه ابراهیم بن عبد الله المضر (در هاشمیه) .
8- قبر ابو الخیر (در دهکده عتایق) .
8- ابو دمیعه
او محمد بن علی بن الحسین فرزند زید بن علی بن الحسین علیهما السلام است که آرامگاهش در«محلة الطاق »است.وی امامزاده ای والا مقام است و در سال 140 ه.در گذشت که قبر او از زیارتگاههای مشهور شهر حله است.
9- ابو محمد الحسن الاسمر
از نوادگان زید شهید است و آرامگاهش در روستای «زبید»در حومه حله قرار دارد.
10- ابو جعفر محمد الادرع
از نوادگان امام حسن مثنی است و آرامگاهش در روستایی در جنوب حله واقع است.
11- اسماء بنت عمیس
او از زنان پیشتاز در اسلام است که به همراه شوهر خود جعفر بن ابی طالب به حبشه هجرت نمود و پس از شهادت حضرت جعفر،به همسری ابو بکر در آمد و محمد بن ابی بکر ثمره این ازدواج بود و پس از مرگ او و شهادت حضرت فاطمه علیها السلام همسر امیر المؤمنین شد.آرامگاهی در حومه هاشمیه به او نسبت داده می شود.و در نزدیکی آن قبر فرزندش یحیی که از امیر المؤمنین علی علیه السلام است.قرار دارد.
12- اسماعیل طباطبا
نواده حسن مثنی فرزند امام حسن علیه السلام که آرامگاهش در هاشمیه است.
13- حضرت ایوب
این پیامبر عظیم الشان از انبیای بنی اسرائیل است که در سرزمین عراق وفات یافت و آرامگاهش در چهار فرسنگی جنوب شهر حله به سمت کوفه،در منطقه ای به نام «الرارنجیه »قرار دارد.
15- بکر بن علی بن ابی طالب
که در سال 60 ه.در گذشت و آرامگاهش در جنوب شهر حله و در نزدیکی بزرگراه نجف-حله واقع است.
16- جایگاه شهادت زید بن علی
که در سال 120 ه.و پیرو قیام فراگیرش علیه خلفای جور به شهادت رسید.دشمنان گور او را شکافته و جسدش را بیرون آوردند و سرش را بریدند و جسد مبارکش را آتش زدند. امروزه در جایگاه دفن نخستین او،آرامگاهی با شکوه ساخته شده و زیارتگاه مردم است.این جایگاه در مشرق شهر کفل می باشد.
17-ابو العباس سفاح،نخستین خلیفه عباسی است.مرگ او در سال 136 ه.واقع شده و گور او درون مخروبه ای در شهر قاسم می باشد.
18-عبد الله المحض
نوه امام حسن علیه السلام که در سال 145 ه.زنده به گور گردید و آرامگاهش در هاشمیه است.
19- عبد الله بن زید
برادر یحیی بن زید شهید است.آرامگاهش در 17 کیلو متری شمال کفل در حومه هاشمیه است.
20- عمران بن علی بن ابی طالب علیه السلام
بنا به نقل مورخان،او در جنگ نهروان مجروح و هنگام انتقال به کوفه در نزدیکی حله شهید و مدفون گردید.آرامگاهش در یک کیلو متری شمال حله است.
21- عون بن علی
از امام زاده های مدفون در حومه شهر هاشمیه است.
22- القاسم بن موسی الکاظم علیه السلام
آرامگاهش در جنوب شهر حله می باشد.
23- محمد الدیباج و چهار تن دیگر
اینان گروهی از سادات بنی حسن علیه السلام هستند که در بقعه ای در هاشمیه مدفونند.
علاوه بر این امام زاده های جلیل القدر،دهها امام زاده دیگر در گوشه و کنار این منطقه پراکنده اند و شاید دهی نیست که در آن بقعه ای از امام زاده ای صحیح النسب نباشد.
امروزه قبور این افراد در شهر هاشمیه و پیرامون آن،زیارتگاه مؤمنان است.
آرامگاههای علما و فقها در شهر حله:
1- ابن ادریس حلی
او از بزرگان فقهای امامیه است و از روی کتاب مشهوری به نام «السرائر»بر جای مانده که خود نیز بدین نام شهرت یافته و به «صاحب السرائر»معروف است.ابن ادریس در سال 598 ه.در گذشت و آرامگاه با شکوهش اینک درون شهر حله واقع است.
2- ابن حماد الواسطی
ابن حماد از بزرگان فقهای امامیه است که قبرش در«محله الجامعیین »حله می باشد.
3- ابن سعید حلی
او شیخ نجیب الدین یحیی بن احمد حلی،از فقیهای بزرگوار امامیه و نویسنده کتاب «جامع الشرائع »است.در سال 689 ه.در حله در گذشت و در خانه خود مدفون شد. آرامگاه وی امروزه در«محلة الطاق »شهر حله قرار دارد و بر قبرش گنبد و سرایی ساخته اند.در پیرامون قبر او،آرامگاه گروهی از بزرگان شیعه نیز قرار دارد.-علاوه بر این بزرگان،آرامگاه جمع بسیاری از فقها و علمای دیگر نیز در حله قرار دارد که آرامگاه همگی دارای قبه و صحن و سرا است،همانند:
محقق حلی
نویسنده مشهور کتاب «شرائع الاسلام » (متوفای سال 676 ه.و آرامگاهش مشهور است.)
ابن العرندس در محله جبران.
شیخ احمد بن فهد الاحسائی (متوفای سالهای آغازین قرن نهم هجری) و قبر او در«محلة الطاق »است.
ابن نما حلی که قبرش در«محلة المهدیة »واقع است.
جمال الدین بن طاووس حلی (متوفای 673 ه.) و قبرش در«محلة الجباویین »است.
خلیفی الموصلی (متوفای سال 850 ه.) که قبرش در حله مشهور است.
شرف الدین ابن طاووس که آرامگاهش در حله معروف و مشهور است.
شیخ ابو الحسن شفهنی حلی (متوفای نیمه قرن نهم) که قبر او در«محلة المهدیة »حله است.
عبد الکریم ابن طاووس (متوفای 693 ه.) قبر او در محله «باب النجف »حله قرار دارد.
علی بن طاووس (متوفای 644 ه.) قبر او در«محلة الجامعیین »در حله است.