با این زلزله گسل آناتولی شرقی باز هم گسیخته شد

این زلزله  در دیاربکر، تونجلی و الازیگ نیز احساس شد. در پی وقوع زمین لرزه، آموزش در استان های الازیگ و مالاتیا به مدت یک روز متوقف شد. این زمین لرزه در استان های حسکه، دیرالزور و حلب سوریه نیز احساس شد. زمینلزه 6 فوریه 2023  با بزرگای 7‌.8 ساعت 4:17 بامداد (دوشنبه، 17 بهمن 1401)  در جنوب شرق ترکیه در نورداغی در قطعه ای از سامانه گسله اناتولی شرقی رخ داد موجب بیش از 51 هزار کشته در ترکیه و حدود 10 هزار کشته اعلام شده در سوریه و حدود 150 میلیارد دلار خسارت برآورد شده در ترکیه شد. زلزله  در بخش‌هایی از شمال سوریه و لبنان نیز احساس شد بیشاز 250 هزار واحد مسکونی در ترکیه در این زلزله تخریب شد و 9 شهر ترکیه در این زلزله آسیب جدی دیدند.

در روز 25 مهر 1403  مدیریت حوادث ، سوانح و شرایط اضطرار ترکیه (AFAD) اعلام کرد که زلزله ای به بزرگای 5.9  روز چهارشنبه استان مالاتیا در شرق ترکیه را به لرزه درآورد .   این زمین لرزه در ساعت 10:46 صبح با مرکز آن در منطقه کاله در 40 کیلومتری شرق شهر مالاتیا رخ داده است. این زمین لرزه در استان های حسکه، دیرالزور و حلب سوریه نیز احساس شد. مرکز لرزه نگاری مدیترانه اروپا اعلام کرد این زمین لرزه  6.0 و در ژرفای 9 کیلومتری  رخ داده است. شهروندان تونجلی و ارزنجان پس از احساس زمین لرزه به خیابان ها ریختند.

گسل آناتولی شرقی  یک پهنه گسلی اصلی امتداد لغز به طول 700 کیلومتر است که از شرق به جنوب مرکزی ترکیه کشیده شده است . این مرززمینساختی بین ورقه فرعی آناتولی و ورقه  عربی در حال حرکت به سمت شمال را تشکیل می دهد .تفاوت در حرکات نسبی دو ورقه در حرکت جانبی چپلغز  در طول گسل آشکار می شود. گسل‌های شرق و شمال آناتولی با هم حرکت به سمت غرب ورقه فرعی آناتولی را شکل می دهند که در اثر برخورد مداوم بین ورقه  عربی و ورقه اوراسیا به سمت غرب  فشرده می‌شود . گسل شرقی آناتولی در جهت شمال شرقی  و از محل اتصال سه گانه مرش در انتهای شمالی گسل تراگذر بحر المیت شروع می شود و در محل اتصال سه گانه کارلیوا  به گسل آناتولی شمالی می رسد . رشته 350 کیلومتری دیگری از این گسل در شمال رشته اصلی به نام سامانه  گسلی شورگو-میسیس وجود دارد  در امتداد حاشیه شرقی منطقه مدیترانه تعامل پیچیده ای بین ورقه آفریقا، عربی  و اوراسیا وجود دارد. شکاف دریای سرخ یک مرکز گسترش بین ورقه های آفریقا و عربی  است، با سرعت انتشار تقریباً 10 میلی متر در سال در نزدیکی انتهای شمالی آن، و 16 میلی متر در سال در نزدیکی انتهای جنوبی   و فرآیند شکاف باعث ایجاد یک سری سامانه های آتشفشانی در سراسر غرب عربستان سعودی شده است.

در شمال، شکاف دریای سرخ به مرز جنوبی گسل تراگذر بحرالمیت ختم می شود . اگرچه  ورقه آفریقا، به سمت غرب، و ورقه عربی ، در شرق، در جهت NNE در حال حرکت هستند، ورقه عربی کمی سریعتر حرکت می کند، که منجر به حرکت امتداد لغز چپ لغز در مرز ورقه  می شود. مرز ورقه  با زلزله های  در امتداد گسله بحرالمیت در منطقه پرجمعیت شام (شرق مدیترانه) شناخته می شود مانند زمین لرزه نوامبر 1759 با حدود 20 هزار کشته .  پایان شمالی گسل بحرالمیت در یک پهنه زمینساختی پیچیده در جنوب شرقی ترکیه محل تلاقی ورقه های  آفریقا و عربی و بلوک آناتولی در ناحیه قهرمان مرش است. جابه جایی در این پهنه شامل  حرکت انتقالی بلوک آناتولی به سمت غرب، با سرعت تقریباً 25 میلی متر در سال نسبت به اوراسیا، به منظور انطباق با بسته شدن حوضه مدیترانه است.

گسل راستالغر راستگرد  آناتولی شمالی، در شمال ترکیه، بخش عمده ای از حرکت به سمت غرب بین بلوک آناتولی و ورقه  اوراسیا را شکل می دهد. بین سال‌های 1939 و 1999، یک سری زمین‌لرزه‌های امتداد لغز با بزرگای فراتر از 7  به سمت غرب در امتداد سامانه  گسل آناتولی شمالی رخ داده  است.  غربی ترین این زمین لرزه ها در 17 اوت 1999، در گولجوک – کوجاپلی  (ایزمیت) با بزرگای 7.4  در ساحل جنوبی  دریای مرمره بود که حدود 17000 نفر را کشت.

در لبه جنوبی بلوک آناتولی، کمان ساختاری قبرس با روند شرقی-غربی با سطوح لرزه‌خیزی متوسط ​​ شناخته می شود. کمان ساختاری قبرس نشان دهنده مرز همگرا بین بلوک آناتولی در شمال و ورقه آفریقا در جنوب است. تصور می شود که این مرز  ساختاری به سمت شرق در ساحل اسکندرون به پهنه  گسله آناتولی شرقی در شرق ترکیه می پیوندد. سابقه زلزله های مهم در امتداد سامانه گسله آناتولی شرقی EAFZ به ترتیب در 29 نوامبر 1114 با بزرگای 7.8 و 28 مارس 1513 با بزرگای 7.4 و دوم مارس 1893 با بزرگای 7.1 و زلزله چهارم دسامبر 1905 با بزرگای 6.8 شناخته می شود و تا ششم فوریه 2023 یک نبود لرزه ای مهم به ویژه در انتهای جنوب غربی این سامانه گسله وجود داشت که با زلزله بامداد ششم فوریه به پایان رسید. سه ورقه زمین ساختی اصلی (عربی، آناتولی/اوراسیا و آفریقا) مسئول لرزه خیزی و زمین ساخت در خاورمیانه و منطقه اطراف ترکیه هستند. برخورد ورقه های عربی و ایران /اوراسیا در ناحیه ایران، رشته کوه زاگرس را به طول تقریبی هزارو 500 کیلومتر تشکیل می دهد که از کل غرب ایران می گذرد و تا شمال شرقی عراق امتداد می یابد. برخورد ورقه های عربی و اوراسیا نیز باعث کوتاه شدن پوسته در رشته کوه های البرز و کپه داغ در شمال ایران به میزان حدود سه سانتی متر در سال می شود.

بعد از دو زمین لرزه 17 بهمن 1401 بحث بزرگی در افکار عمومی و در رسانه های ترکیه در این مورد درگرفته است که آیا زمین لرزه مهم بعدی در استانبول خواهد بود؟ البته اگر منظور اثرگذاشتن دو زمین لرزه 17 بهمن 1401 بر گسل های پهنه استانبول باشد، باید گفت بعید است این زمین لرزه در منطقه استانبول به دلیل فاصله 700کیلومتری اثر مستقیم بگذارد یا منجر به زمین لرزه های شدید شود..

به نظر می رسد رخداد زمینلرزه 16 اکتبر 2024 با بزرگای 6 مالاتیا ناشی از گسیخته شدن یک قطعه گسله در سامانه گسله آناتولی شرقی بین گسیختگی قطعه گسله در زمینلرزه 24 فوریه 2020 الازیگ و 6 فوریه 2023 قهرمان مرش باشد. بدین تریب یک نبود لرزه ای دیگر در این قطعه گسله به پایان رسیده است.

از سوی دیگر وجوی مخازن مصنوعی سد های مختلف در پیرامون این منطقه همچنان می تواند نشانه هایی از تحریک سامانه گسله آناتولی شرقی در اثر احداث این سدهای متعدد در خود داشته باشد که قابل بررسی دقیق تر است. در سالهای اخیر خشکسالی های شدید با تغییرات محیطی شدیدی در آبهای سطحی و زیرزمینی این ناحیه نیز همراه بوده است. ترکیه عمدتا در نیمه دوم سده بیستم حدود 75 سد در آناتولی مرکزی و 40 سد در حوزه مدیترانه خود احداث کرده است.

هشت سد و نیروگاه برقآبی  روی دره رودخانه منزور در تونجلی (درسیم) احداث شده است. سدها دره را تغییر می دهند، جوامع را جابجا می کنند و منطقه را زیر آب می برند. سد ایلیسو بر روی رودخانه دجله از سال 2000 تا 2002 به دلیل اثرهای  شدید اقتصادی، اجتماعی، محیط زیستی  و فرهنگی که می‌تواند داشته باشد، به شهرت بین‌المللی دست یافت و  شهر تاریخی حسنکیف را نابود کرد. . به دلیل فروپاشی کنسرسیوم شرکت‌هایی که قصد ساخت آن را پس از کمپین‌های مؤثر عمومی و بین‌المللی دارند، متوقف شد. ولی تیمی جدیدی ساخت آن را ادامه داد و در فوریه 2018 بهره برداری از آن آغاز شد و در سال 2020 دریاچه آن کامل پرشد. سه سد برای رودخانه بزرگ زاپ در استان حکاری در نزدیکی مرز ترکیه با عراق احداث شد.  این پروژه ها بخشی از پروژه غول پیکر توسعه منطقه ای آناتولی جنوب شرقی (به ترکی GAP)، و یکی از بزرگترین پروژه های توسعه منطقه ای در جهان است.

سد آتاتورک -  در اصل سد  Karababaقره بابا - سومین سد بزرگ جهان است و سدس سنگریزه ای با هسته بتنی  بر روی رودخانه فرات در مرز استان آدیامان و استان شانلی اورفا در منطقه جنوب شرقی آناتولی ترکیه برای تولید  برق و  آبیاری دشت های منطقه ساخته شد،  ساخت آن از  سال 1983 آغاز شد و در سال 1990 به پایان رسید. سد و نیروگاه برق آبی که پس از تکمیل مخزن در سال 1992 به بهره برداری رسید . مخزن ایجاد شده در پشت سد، به نام مخزن آتاتورک سومین مخزن بزرگ در جهان و با حجم مخرزن بیشنه 48 میلیارد متر مکعب است. بررسی های بعد از زمینلرزه های 6 فوریه 2023 ترکیه بر اساس داده های لرزه خیزی شبکه های محلی ترکیه نشان داد که ساخت سد آتاتورک و مخزن بزرگ آن بر روی لرزه خیزی در پیرامون دریاچه اثر گذشته است. مخزن سد آتاتورک در انتها از پهنه گسه آناتولی شرقی عبور میکند. وقوع زمینلرزه 25 مهر 1403 نشان دیگری از رخداد زمینلرزه شدید در پهنه ای گسله است که در مجاورت دریاچه سد آتاتورک قرار دارد. 

233233