آشنایی اجمالی با حرکتهای سیاسی علما و روحانیون

حرکت شیخ کلینی (255- 329 ه) در زمان غیبت صغری و اواخر حکومت عباسیان شیخ کلینی حرکت علمی، فرهنگی خود را آغاز کرد و با تدوین کتاب کافی، مبانی و اصول شیعه را حفاظت و گردآوری نمود و در برابر افکار انحرافی قرامطه به کار فرهنگی پرداخت و ردیه ای بر آنان نوشت.حرکت شیخ کلینی زمینه ساز گامهای بعدی علمای شیعه همچون شیخ صدوق، شیخ مفید و...شد.

حرکت شیخ صدوق (306- 381 ه) او که در اواخر دوران غیبت صغری و به دعای حضرت حجت (ع) به دنیا آمد (306 ه) منشا یک حرکت علمی، فرهنگی بزرگ در تاریخ تشیع گشت.شیخ با احاطه علمی خود بر احادیث و سیره معصومان (ع) به تدوین، تالیف و نشر کتاب های مفید اخلاقی، فقهی، همچنین تدریس و تلاش در جهت گسترش مذهب شیعه پرداخت.وی با مسافرتهای علمی و مناظرات با مخالفان و حل مشکلات مذهب شیعه و پاسخ به و سؤالات دینی جهان شیعه پایه های علمی فرهنگی تشیع را استوارتر ساخت.

حرکت صاحب بن عباد (326- 385 ه) وی از علمای قرن چهارم هجری و هم عصر آل بویه بود.صاحب بن عباد با مقام علمی والایی که داشت به وزارت در حکومت آل بویه برگزیده شد و از این راه خدمات بسیاری به تشیع نمود.از جمله نشر و ترویج علم و دانش، ضرب سکه، اصلاح امور کشور، براندازی بدعت های ناپسند و رسوم ظالمانه، آبادی شهرها، رونق بخشیدن به اقتصاد و ارتباط نزدیک با علماء دانشمندان و بزرگان و استفاده از آنان در جهت اصلاح امور.این تلاشهای اساسی از یک عالم و دانشمند شیعه و حرکت اصلاحی او تاثیری ژرف در ادامه حیات اجتماعی شیعیان داشت و در گسترش مذهب اثری عمیق بر جای گذاشت.

حرکت شیخ مفید (336- 413 ه) در عصر او حکومت آل بویه قدرتمند بود و در قسمت هایی از ایران و عراق حکم می راند، از طرفی فاطمیان مصر نیز به قدرت رسیده و در جهت احیای مذهب شیعه تلاش می کردند.شیخ مفید در این دوران بسیار حساس که عقاید انحرافی جهان اسلامی را فرا گرفته بود ظهور کرد و با حرکت فرهنگی سیاسی قدرتمند خود عقاید حق شیعه را با منطق و استدلال قوی ثابت نمود و به دفاع از آن پرداخت.این حرکت نتیجه اقدامات قبلی علمای تشیع بود و خود نیز بر حوادث بعدی و نفوذ شیعه تاثیری به سزا داشت.وی با بر عهده گرفتن ریاست شیعیان، مبارزه کلامی خود را به شکل جامعی ادامه داد و همه مدعیان را مغلوب و منکوب ساخت.در راه اعتلای تمدن اصیل اسلامی بسیار کوشید و مبادی و مبانی حکومت اسلامی و ولایت فقیه را مستدل به ادله شرعی ساخت.

حرکت سید مرتضی

(355- 436 ه) و سید رضی (359- 406 ه) سید مرتضی و سید رضی از شاگردان لایق شیخ مفید، در ادامه حرکت استاد خود بسیار کوشیدند و در گسترش قدرت سیاسی و رشد فرهنگی جامعه تشیع تلاش نمودند.آنان با احداث مراکز علمی فرهنگی، سیاسی همچون احداث کتابخانه ها، نقابت و امارت حج، نظارت بر دیوان مظالم کمک به مستضعفان و محرومان و تلاش برای رسمیت یافتن مذهب تشیع حرکت بزرگی را به انجام رساندند و حلقه دیگری بر سلسله حرکت علمای تشیع افزودند.

حرکت شیخ طوسی

(385- 460 ه) شیخ طوسی از تاثیر گذاران بزرگ و برجسته تاریخ تشیع است که در دوران قدرت سلطان محمود غزنوی و به قدرت رسیدن سلجوقیان حرکت علمی، سیاسی و فرهنگی خود را به انجام رساند.وی با تاسیس نخستین حوزه علمیه شیعه در نجف و تالیف و تدریس و تدوین اساسنامه مکتب شیعه و دسته بندی عقاید شیعه در اصول و فروع و اصلاح آنها و رهبری و مرجعیت تشیع و فعالیت های اجتماعی و سیاسی خود گام بلندی در پیشبرد مکتب تشیع برداشت و با دو کتاب مهم خود تهذیب الاحکام و استبصار، مجموعه کتب روایی مهم شیعه را به چهار کتاب رساند.کتب اربعه از مصادر مهم تشیع است.

حرکت خواجه نصیر الدین طوسی

(597- 673 ه) خواجه طوسی در زمان هلاکوخان، نوه چنگیز مغول حرکت خود را آغاز کرد.او در پرتو افکار بلند و تدبیر و پشت کار خود توانست از ویرانی و قتل عامهای بیشتر مغولان جلوگیری کند.همچنین او با تاسیس رصد خانه و فرهنگستان بزرگ مراغه حرکت فرهنگی بزرگی در آن روزگار به وجود آورد و منجمان و فلاسفه و مهندسان و ریاضی دانان و پزشکان و فقها و محدثان بسیاری را به آنجا دعوت نمود و در جهت اصلاح ویرانی ها از آنان بهره گرفت و مجد و عظمت گذشته را به ایران اسلامی بازگرداند.

حرکت علامه حلی

(648- 726 ه) حسن بن یوسف معروف به علامه حلی در عصر خود منشا بسیاری از کارهای بزرگ شد.تلاش در جهت تدریس، تالیف، هجرت به ایران و اثبات حقانیت مذهب شیعه برای حاکم مغول، الجاتیو و گرایش دادن او به تشیع و مناظرات علمی با مخالفان و خدمات اجتماعی از جمله فعالیت های سیاسی فرهنگی اجتماعی این عالم بزرگوار شیعه است.

حرکت شهید اول (734- 786 ه)

حوادث مهم عصر او انتقال حوزه علمی شیعه از بغداد به حله و رونق این حوزه و حمله هلاکوخان (دوم) به بغداد و به قدرت رسیدن سربه داران در خراسان بود.شهید با تاسیس اولین حوزه علمیه در لبنان (شهر جزین) به حرکت علمی و اجتماعی تشیع در سرزمین لبنان، جبل عامل رونق بخشید.او با مسافرتهای فراوان خود در کشورهای اسلامی حقانیت شیعه را بر مذاهب دیگر به اثبات می رساند با نهضت سربه داران همکاری داشت.گفته اند که کتاب شریف لمعه را به درخواست خواجه علی مؤید آخرین حکمران سربه داران نوشت.او با تبحر علمی که نسبت به احکام و عقاید اهل سنت داشت با آنان مناظره می کرد.در حل و فصل امور مردم بسیار کوشا بود.

حرکت سربه داران (736- 783 ه)

سربه داران سلسله ای از سرداران شیعه بودند که بین 55 تا 70 سال در خراسان حکم راندند.این نهضت در اثر ظلم های حاکمان مغول و فشار آنان بر مردم در منطقه شیعه نشین سبزوار آغاز شد.شیخ خلیفه روحانی شیعی به عنوان پایه گذار این رکت شناخته می شود.پس از به دار آویختن او در مسجد جامع سبزوار شاگردش شیخ حسن جوری حرکت او را ادامه داد و با مسافرتهای خود به شهرها و روستاهای منطقه افکار و عقاید انقلابی شیخ خلیفه و هدف نهضت را بیان کرد و مردم را علیه مغولان بسیج نمود.اولین امیر سربه داران عبد الرزاق علوی و پس از مرگ او برادرش وجیه الدین مسعود به حکومت رسید.شیخ حسن در جنگی با حسین کرت والی هرات به شهادت رسید.پس از وجیه الدین مسعود ده نفر به از سربه داران به حکومت رسیدند که برخی میانه رو و برخی افراطی بودند.خواجه علی مؤید آخرین حکمران سربه دار بود که برای هدایت و رهبری صحیح شیعیان خراسان و گسترش درست فقه و احکام دینی بر اساس مکتب اهل بیت نامه گرانقدری به شهید اول نوشت و او را به خراسان دعوت نمود. شهید نپذیرفت و در عوض کتاب لمعه را تالیف و برای او فرستاد تا اهل علم شیعه بر اساس آن تدریس کنند.نهضت سربه داران یک نمونه از حکومت اسلامی بود که علمای شیعه در آن نقش اساسی داشتند.

حرکت محقق کرکی

(محقق ثانی 870- 940 ه) او در عصر حاکمیت شاه اسماعیل و شاه طهماسب صفوی حرکت سیاسی، فرهنگی و اجتماعی خود را انجام داد.وی با تدریس، تالیف و اصلاح روش صوفی مسلک صفویان و نظارت بر مسائل اخلاقی جامعه، و نابود کردن مراکز فساد به تلاش گسترده ای در جهت تبلیغ و توسعه تشیع پرداخت.وی با داشتن منصب شیخ الاسلامی و قدرت سیاسی و اجتماعی در حکومت، منشا آثار با برکت بسیاری از جمله زمینه سازی برای حرکت اصلاحی علمای شیعه در حکومت دیگر حاکمان صفویه شد.

حرکت شیخ بهایی

(953- 1031 ه) او در دوران حکومت شاه عباس صفوی می زیست.وجود او آبروی حکومت صفویان بود که داعیه دار حکومت تشیع بودند.حرکت او علاوه بر تالیف و تدریس، منصب شیخ الاسلامی اصفهان و هرات، امور عام المنفعه، همچون احداث مدارس، مساجد و دیگر کارهای اجتماعی، طراحی و ساخت گنبد و بارگاه امام رضا (ع) حمایت و پشتیبانی از فعالیت های فرهنگی، سیاسی دوران خود بود.

حرکت ملاصداری شیرازی

(980- 1050 ه) حرکت علمی ملا صدرا یکی از حرکت های اساسی در زمینه فلسفه و عرفان است.ایشان با تالیف و نوآوری های خود حرکت مهمی به فلسفه بخشید.حرکت جوهری ملا صدرا گوهری بود که تقدیم جهان بشریت شد و حلقه ای مهم در زنجیره علم فلسفه ایجاد نمود.

حرکت علامه مجلسی اول و دوم

(1003- 1070 ه و 1038- 1111 ه) دوران صفویه فرصت مناسبی به دست علمای شیعه داد تا از آن در جهت احیای مذهب استفاده کنند.علامه محمد تقی مجلسی و محمد باقر مجلسی هر یک به سهم خود از این فرصت کمال استفاده را بردند و جامعه تشیع را برای چندین سال به جلو راندند.حرکت سیاسی، فرهنگی و اجتماعی مجلسی ها در قرن 11 و 12 بسیار مهم است.سروسامان دادن به اوضاع داخلی، مقابله با دشمنان خارجی و جلوگیری از نفوذ استعمارگران و عقاید منحرف صوفیانه، ترویج و احیای روایات معصومان (ع)، رسیدگی به امور طلاب و انجام وظایف شیخ الاسلامی در اصفهان و رسیدگی به محرومان همه از کارها و حرکت های این پدر و پسر است.

حرکت وحید بهبهانی

(1118- 1205 ه) او در دورانی می زیست که مصادف با هجوم افاغنه و سقوط اصفهان بود.در دوران او اخباری گری بر حوزه های علمیه غلبه داشت.حرکت او علاوه بر تدریس و تالیف، مناظره علمی با اخباریان و دفاع از اصل اجتهاد و تبیین آن در فقه شیعه و کنار زدن تفکر اخباری گری از حوزه هاست.

حرکت سید محمد مجاهد

(1180- 1242 ه)

از حوادث دوران او حمله وهابیان به کربلا (1212 ه) حکومت فتحعلی شاه و جنگ ایران و روس بود.سید مجاهد بنا به تشخیص وظیفه و برای برداشتن ظلم و جور از مسلمانان آذربایجان حکم جهاد صادر فرمود و خود لباس رزم پوشید و به همراه علمای بزرگ راهی جبهه شد اما به دلیل بی کفایتی برخی سران حکومت قاجار ایران مغلوب شد.گفته اند هنگام گذشتن از یکی از شهرها برای رفتن به جنگ، مردم آب آن حوضی را که او از آن وضو ساخته بود را به تبرک بردند، اما پس از شکست و با تبلیغات معاندان چنان شد که در همان شهر بر روی او آنقدر آب دهان انداختند که همانجا از شدت ناراحتی جان سپرد.

حرکت حاج ملا علی کنی

(1220- 1306 ه) او در اواخر دوره حکومت شاهان قاجار می زیست.یکی از حوادث دوره ایشان رواج تشکیلات فراماسوزی (فراموشخانه) در ایران بود.این مرجع عالیقدر از اقتدار سیاسی و ابهت دینی فراوانی برخوردار بود.وی علاوه بر تدریس و تالیف با خیانت های ناصر الدین شاه مبارزه کرد و حکم تکفیر فراماسون ها را صادر نمود و در جهت لغو قرار داد استعماری رویتر کوشید.او در راه کمک به محرومان جامعه و اصلاح امور آنان از هیچ کوششی دریغ نداشت.

حرکت میرزای شیرازی (1230- 1312 ه) سید محمد حسن شیرازی یکی از بزرگان علماست که حرکت او در طول تاریخ شیعه به یاد ماندنی و مثال زدنی است.او با یک سطر نوشته خود استعمار پیر انگلیس را به لرزه انداخت.از آن پس استعمار متوجه قدرت دین و علمای دینی در ایران شد و در راه تضعیف این جایگاه مصمم شد.میرزا حکم تحریر تنباکو را صادر فرمود و این پیمان استعماری را در هم شکست.همچنین ملکه انگلستان را نسبت به جنایات عمال او در کشور اسلامی افغانستان تهدید کرد.علاوه بر اینها به رونق علمی و اجتماعی شهر سامرا و تاسیس اماکن رفاهی در آن شهر پرداخت.مدرسه تربیت مبلغ را تاسیس کرد و آثار ماندگاری از حرکت خود بر جای نهاد.

حرکت سید جمال الدین اسد آبادی

(1245- 1314 ه) این مرد بزرگ از جمله علمای شیعه است که حرکت و اثر او در تاریخ درخشندگی خاص خود را دارد.او در راه بیداری و احیای فرهنگی مردم زمان خود بسیار کوشید و برای آن با سران بسیاری از کشورهای اسلامی به گفتگو پرداخت.وی با مسافرت های خود بذر بیداری اسلامی را در جان مشتاقان می کاشت.شاگردانی تربیت کرد که ادامه دهنده راه او بودند و در راه بیداری جامعه اسلامی کوشیدند.وی در کنار میرزای شیرازی، قبل و بعد از حکم تحریم تنباکو نقشی فعال داشت.حل مساله افغانستان و فعالیت های اصلاحی در مصر و مبارزات گسترده در اروپا و علیه استعمار انگلیس از جمله کارهای اوست.در راه نشر افکار اسلامی خود روزنامه های عروة الوثقی و شمس النهار را منتشر ساخت و در تاریخ شیعه حرکتی ماندگار به جای گذاشت.

حرکت میرزا محمد تقی شیرازی (1260- 1328 ه)

حوادث مهم دوران این عالم ربانی جنگ جهانی اول، حمله انگلستان به عراق به توپ بسته شدن حرم امام رضا (ع) توسط روسها بود.این عالم مجاهد رهبری انقلاب اسلامی عراق علیه انگلیسی ها را بر عهده داشت و برای وحدت شیعه و سنی تلاش نمود.در صدور فتوای تحریم تنباکو همراه میرزای بزرگ بود و نقش مؤثری داشت.وی حکم جهاد علیه انگلستان را صادر فرمود و سرانجام در سال 1328 ه به شهادت رسید.شیخ الشریعه اصفهانی از همراهان و همرزمان او بود.

حرکت مشروطه

، این حرکت که در تاریخ ایران از جایگاهی ویژه برخوردار است.یکی از حرکت های اصلاح طلبانه و آزادی خواهانه علما، آزاد اندیشان بود.زمینه های این نهضت پیدایش افکار نو درباره حکومت و مبارزه با استبداد شاهنشاهی و تاثیر حوادث جهانی بر افکار و اندیشه ها بود و در بعد اقتصادی، فشار و افزایش مشکلات کشور و مردم و نارضایتی از اوضاع نابسامان اجتماعی باعث بروز این فکر شد که باید در برابر استبداد ایستاد و مردم را بر سرنوشت خویش حاکم کرد.در این راه علمای بسیاری از ایران و عراق به حمایت از مشروطه و مشروطه خواهان برخاستند و کار را به پیش بردند تا سرانجام دولت مستبد قاجاریه را به خضوع واداشتند.بروز اختلافات در میان مشروطه خواهان فرصت مناسبی در اختیار شاه مستبد محمد علی شاه قرار داد.اختلاف بر سر تلقی و برداشت از نظام مشروطه بود.برخی ملاک عمل را قوانین کشورهای اروپایی می دانستند و برخی خواستار انطباق کامل مشروطه با قوانین اسلامی بودند.

محمد علی شاه که از این اوضاع ناراحت بود به بهانه ای واهی مخالفت خود را با مشروطه و مشروطه خواهی اعلام کرد و سمبل مشروطه یعنی مجلس شورا را با همکاری دوستان روسی خود به توپ بست و نمایندگان را دستگیر نمود.از جمله آیت الله طباطبایی و آیت الله بهبهانی را تبعید نمود.برخی از نمایندگان مخفی شدند و برخی به دستور شاه قاجار اعدام گشتند.ملک المتکلمین از وعاظ مشهور و میرزا جهانگیر شیرازی از جمله این افراد بودند.بار دیگر استبداد به جای مشروطه نشست و یک سال به طول انجامید این دوران به استبداد صغیر معروف شد.

مردم دیگر شهرها نمی توانستند دوباره شاهد حضور استبداد باشند.در شهرهای تبریز، اصفهان و گیلان مخالفت خود را با شاه مستبد اعلام کردند و پس از یک هماهنگی به تهران هجوم بردند و آنجا را تصرف کردند.محمد علی شاه به سفارت روسیه پناهنده شد.روسیه دریافت که باید در نهضت مشروطه نفوذ نماید و همچون انگلستان به مهار حرکت نهضت بپردازد.در این میان آنان که تهران را تصرف کرده بودند هرگونه مخالفتی را با مشروطه سرکوب می کردند.حتی شیخ فضل الله نوری که خواهان مشروطه مشروعه بود را به عنوان طرفداری از استبداد محاکمه کردند.محاکمه ای ساختگی که نتیجه اش حکم اعدام روحانی آزادی خواهی همچون شیخ فضل الله نوری بود.

دخالت بیگانگان و نوران داخلی آنان از عوامل انحراف مشروطیت از اهداف واقعی آن و باعث بروز مشکلات جدید در کشور شد.

این حرکت چنانکه باید به نتیجه نرسید و زمینه ای برای روی کار آمدن احمد شاه، و پس از آن دیکتاتور دیگری به نام رضا خان شد که کشور را دربست در اختیار بیگانگان قرار داد.

حرکت شیخ فضل الله نوری

(1259- 1327 ه) شهید سر به دار قرن اخیر شیخ فضل الله نوری از علمای وارسته و پرهیزگار شیعه است که نقش او در جلوگیری از انحرافات نهضت مشروطه بسیار مهم و اساسی است.شیخ شهید از شاگردان میرزای بزرگ است که در راه به ثمر رساندن حکم تحریم تنباکو در ایران بسیار تلاش نمود.مشروطه خواهان غرب زده تحمل او را نداشتند و با مقاومت او که می گفت مشروطه باید مشروعه باشد مواجه بودند.اصلاح قانون اساسی و مبارزه با استعمار انگلیس و مبارزه با رژیم ستمشاهی قاجار از حرکت های اثر گذار این عالم شهید بود و بر سر آن جان داد.

حرکت شیخ محمد خیابانی

(1297- 1338 ه) از فعالان و مبارزان علیه حکومت محمد علی شاه در تبریز بود در نهضت مشروطه رهبری مردم تبریز را بر عهده داشت و علیه تجاوزات و تهدیدات روسیه سخنرانی و مبارزه می کرد.نماینده دوره دوم و چهارم مجلس بود.در کارهای فرهنگی از جمله تدریس و انتشار روزنامه «تجدد» و بیداری اسلامی مردم بسیار تلاش نمود.

حرکت میرزا کوچک خان جنگلی

(1298- 1340 ه) از مبارزان سلحشور با استعمارگران و از فعالان و حامیان نهضت مشروطه است.وی به دنبال فروکش کردن قیام مشروطه خواهی راه مبارزه و جهاد را در پیش گرفت، نهضت جنگل را تاسیس و رهبری نمود او در امان و با نظامیان روس وارد جنگ شد.رضاخان نیز از مبارزه او در امان نماند.وی به سهم خود در راه آزادی و طنش تلاش کرد و در کوههای گیلان بر اثر یخزدگی به شهادت رسید.عمال رضاخان از او دست برنداشتند و سر از بدنش جدا کردند.حرکت آزادی خواهانه او سرمشق حرکت های بعدی قرار گرفت.

حرکت حاج شیخ عبد الکریم حائری

(1367- 1355 ه) حرکت این عالم جلیل القدر در دوره خود حرکت زیر بنایی و قابل تحسین است.تاسیس حوزه علمیه قم و دعوت علما، فضلا و بزرگان علم و اجتهاد به این حوزه مقدسه یک حرکت سیاسی فرهنگی عظیم در برابر تهاجم فرهنگی رضاخان و استعمارگران بود که قصد داشتند دین و مذهب را به حاشیه برانند و از جامعه بزدایند.مبارزه با کشف حجاب رضاخانی و ارائه خدمات عمرانی به حوزه های کربلا و قم از جمله فعالیت های این عالم گرامی است.

حرکت شهید مدرس

(1287- 1356 ه) از چهره های مبارزه با استعمارگران است که حرکتش در دوران رضاخان شعله های امید را در دل مؤمنان برافروخت.

مبارزه با ستمکاری های دولتمردان در اصفهان و پذیرفتن مسؤولیت نمایندگی مجلس در چندین دوره و مبارزه و مخالفت با نفوذ روسیه در یاران، مخالفت با قراردادهای استعماری انگلیس مجموعه فعالیت های این عالم مجاهد و سختکوش است.حرکت او در این دوره سیاه ادامه راه علمای سلف و الگویی برای آیندگان بود.

حرکت سید عبد الحسین لاری

(1304- 1342 ه) وی از علمای بزرگ خطه فارس است که حرکت او تاثیر سرنوشت سازی در تاریخ ایران داشت.تاسیس گروههای مسلح برای نبرد با بیگانگان، هدایت مردم فارس در نهضت مشروطه، رهبری مجاهدان تنگستان علیه انگلستان و صدور فتوای جهاد در براندازی دولت قاجار و تشکیل دولت اسلامی در لارستان و حمایت از اصل ولایت فقیه و اثبات علمی آن، عناوین فعالیت های این عالم و مبارز است.

حرکت نواب صفوی

(1303- 1374 ه) این مجاهد انقلابی با قیام خود در بحبوحه جنگ دوم جهانی و نهضت ملی شدن صنعت نفت به روشنگری اقشار مختلف مردم بر ضد رژیم ستمشاهی دست زد.گروه نظامی فدائیان اسلام را پایه گذاری نمود و افرادی همچون کسروی خائن و...را از میان برداشت.حرکت نظامی او باعث بر هم ریختگی اهداف استعمار و نوکران داخلی آنان شد.

حرکت آیت الله کاشانی

(1264- 1381 ه) مجاهد بزرگ سید ابو القاسم کاشانی از علمای تاثیر گزار در تاریخ صد ساله اخیر ایران است.مبارزه با حکومت قاجار، مبارزه فرهنگی و نظامی با انگلستان، تشکیل جمعیت اسلامی عراق علیه انگلیس مبارزه با رضاخان و پسرش از مسلمانان انقلابی تونس و مصر و رهبری نهضت ملی شدن صنعت نفت، از جمله تلاشها و حرکت های این عالم شیعه است.وی با حمایت و پشتیبانی از فدائیان اسلام در مقابل حکومت طاغوت سدی محکم ایجاد کرده بود.کشته شدن رزم آرا بزرگترین سد راه ملی شدن صنعت نفت از میان برداشته شد و نهضت به ثمر رسید.اما با خیانت ملی گرایان و لیبرال آیة الله کاشانی این عالم مجاهد از وقعیت سیاسی اجتماعی خود کنار گذاشته شد.

حرکت آیة الله بروجردی

(1292- 1387 ه) ابهت، وقار و صلابت آیة الله بروجردی و عمل کرد ایشان به گونه ای بود که دولت وقت جرات انجام کارهای ضد اسلامی را در خود نمی دید، مبارزه با بهائیان، تربیت طلاب، اعزام مبلغ به خارج از کشور، تاسیس مجمع تقریب المذاهب و خدمات عمومی و اسلامی از فعالیت های اساسی این عالم فرزانه است.وی پس از مرحوم حاج شیخ ریاست حوزه علمیه قم را بر عهده گرفت.

حرکت امام خمینی قدس سره

(1320- 1409 ه) پس از رحلت آیت الله بروجردی و به وجود آمدن خلاء در رهبری حوزه علمیه قم حکومت پهلوی دست به اقداماتی زد که موجب خروش علمای درجه اول حوزه علمیه قم شد.طرح لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی در دولت منشا خروش امام خمینی بر ضد طاغوتیان بود این لایحه شرط اسلام را از منتخبان و منتخبین برداشته و قسم به کتاب آسمانی جایگزین قسم به کلام الله مجید شده بود.با این طرح غیر مسلمانان و بویژه بهائیان در صحنه سیاسی قدرت و نفوذ بیشتری می یافتند.این حرکت دولت با مخالفت شدید امام خمینی و دیگر علمای حوزه مواجه شد و پس از کشمکش های بسیار سرانجام دولت لایحه خود را پس گرفت و اولین پیروزی برای حوزه های علمیه پس از رحلت آیت الله بروجردی به ثبت رسید.

پس از یک ماه شاه اصول شش گانه انقلاب سفید را مطرح کرد و به رفراندم گذاشت که با مخالفت حوزه و دانشگاه مواجه شد.علما اعلامیه صادر کردند و امام خمینی نیز در اعلامیه خود چنین نگاشت: این رفراندم مقدمه ای برای از بین بردن مواد مربوط به مذهب است.به دنبال این اعتراضات بازارها تعطیل شد و اعتصاب همه جا را فرا گرفت.امام رفراندم برگزار شد و پس از آن تبلیغات داخلی و خارجی بسیاری روی آن صورت گرفت.دولت های اروپایی و آمریکا به شاه تبریک گفتند.

امام خمینی نوروز سال 42 را عزای عمومی اعلام کرد و در محرم همان سال وعاظ و مبلغان به افشاگری علیه شاه پرداختند.13 خرداد که روز عاشورا بود امام سخنرانی فرمود و علیه شاه و اسرائیل به افشاگری پرداخت.14 خرداد امام دستگیر شد و 15 خرداد مردم به خیابانها ریختند و آن واقعه عظیم و دلخراش به وقوع پیوست.در فروردین 1342 آزاد شد اما پیوسته مراقب اوضاع بود تا در مرداد 1342 حسنعلی منصور نخست وزیر قانون مصونیت قضایی اتباع آمریکا را در مجلس به تصویب رساند.

امام این قانون را استقلال و عزت ایران مغایر دانست و در روز چهارم آبان که مصادف با ولادت حضرت زهرا نیز بود سخنرانی کرد و نطقی آتشین ایراد فرمود که: قلب من در فشار است، ایران دیگر عید ندارد، عید ایران را عزا کردند، ما را فروختند، عزت ما را پای کوب کردند.

این سخنان در آن شرایط حساس احساسات مردم را بر انگیخت آنان با چشمانی اشکبار به سخنان مرجع تقلیدشان گوش می دادند و خود را برای دفاع از ایران و اسلام آماده می کردند.امام یک هفته بعد دستگیر و به ترکیه تبعید شد.موج اعتراضات اعتصابات و نامه ها و اعلامیه های علما به طرف شاه و دولت سرازیر شد.اما دولت با فشار و تهدید بطور موقت بر اوضاع مسلط گشت. امام خمینی پس از ترکیه به عراق رفت و 14 سال در تبعید به سر می برد.در این مدت به سرکوب فعالیت های سیاسی مذهبی و قلع و قمع افراد و جریانهای اسلامی پرداخت.ساواک شاگردان و مروجان افکار امام را در زندانها شکنجه و آزار می داد، و عده ای را به شهادت رساند تا به خیال خود شعله های انقلاب را خاموش سازد.

شاه از سال 1353 به ترویج شاه دوستی و باستانی ستایی به جای اعتقادات مذهبی پرداخت در سال 1355 تاریخ هجری شمسی را که نمادی از حرکت و هجرت رسول خدا (ص) بود را به تاریخ شاهنشاهی 2500 ساله تغییر داد و در این مدت روابط گرمی با اسرائیل و آمریکا بر قرار کرد، تا اینکه در سال 56 جرقه ای موجب خروش مردم شد.

17 دی ماه 1356 در روزنامه اطلاعات به امام خمینی توهین شد.19 دی ماه حرکت مردم قم در اعتراض به این جسارت انجام گرفت.عمال رژیم در این اعتراض تعدادی را به شهادت رساندند این حادثه نقطه شروع انقلاب اسلامی ایران شد.چهلم شهدای قم در تبریز باعث کشته شدن تعدادی در این مراسم شد، و چهلم ها یکی پس از دیگری آغاز گشت تا به فرار شاه و ورود امام و پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357 منجر شد.