فقیه نواندیش، شیخ طوسی معروف به شیخ الطائفه، بین سالهای 436 تا 460 ق در آسمان مرجعیت و اعلمیت تشیع درخشید.
او طلایه دار دوره چهارم از ادوار فقه و نیز پیشوای دوره چهارم از ادوار اجتهاد و از پیشگامان دوره دوم در ادوار کیفیت بیان فقه به شمار می رود.
شیخ طوسی نخستین کسی است که باب اجتهاد را گشود و فروع جدید و ابواب تازه ای در فقه پدید آورد و فروع فقهی را به اصول بازگرداند و قواعد کلی را بر مصادیق خارجی منطبق ساخت.
او ثابت کرد که اجتهاد در شیعه پویا و پر تحرک است و می تواند با حوادث روزگار و مظاهر دنیای جدید پیش برود و هیچگاه دچار سستی و رکود نگردد. (شرح این قسمت در کتاب ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب بیان شد.)
شیخ طوسی بعد از درگذشت استادش سید مرتضی به سال 436ق پیشوای یگانه عالم تشیع گردید و با تلاش و کوشش کم نظیر خود جنبش و تحولی در مباحث فقهی و اصولی به وجود آورد و توانست این دو علم را به شکوفائی ویژه ای برساند. شیخ طوسی از جمله دانشمندان شیعی است که به علوم نقلی و عقلی احاطه کامل داشته و تالیفاتی در هر یک از موضوعات و علوم اسلامی به رشته تحریر در آورده است.
در زمان شیخ طوسی ابوالصلاح حلبی (م 447) مؤلف کتاب «الکافی فی الفقه » بوده است. و نیز در زمان او عالم جلیل سلار دیلمی صاحب کتاب «مراسم » نیز مرجعیت دینی داشت. محدث قمی(ره) در کتاب الکنی و الالقاب (ج 1، ص 95) درباره ابوصلاح حلبی گوید: «او از بزرگان علمای امامیه بوده است و نزد شیخ طوسی و سید مرتضی تلمذ کرده و کتابهای زیادی دارد، از آنهاست: الکافی فی الفقه، البرهان علی ثبوت الایمان، تقریب المعارف، بدایه و شرح ذخیره.»
