شناسه : ۳۰۳۵۱۷ - چهارشنبه ۷ تیر ۱۳۹۶ ساعت ۰۶:۲۴
تاریخ می‌تواند به فقه و کلام کمک کند
گروه اندیشه: یک مدرس حوزه و دانشگاه معتقد است سنت و سیره یکی از ساده‌ترین اشتراکات علم تاریخ و علوم اصول هستند و می‌توان از تاریخ برای کمک به فقه و کلام بهره برد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، نشست نسبت اصولی و سیره تاریخی عصر امروز، ششم اردیبهشت‌ماه با حضور سجاد هجری، مدرس حوزه و دانشگاه در پژوهشکده تاریخ اسلام برگزار شد.
سجاد هجری، پژوهشگر و مدرس حوزه و دانشگاه در آغاز سخنان خود، گفت: از گذشته در بحث روابط میان علوم بحث می‌شده است همیشه در ذهن‌ها این بوده که علوم از هم گسیخته نیستند و با هم ترابط دارند، معتقد به وحدت ترابطی هستم، وحدت ترابطی یعنی علوم ارتباط دوسویه با هم دارند. از گذشته طبیعیات به الهیات یاری می‌رسانده است به طور مثال اثبات واجب الوجود بودن خداوند ریشه در طبیعیات داشته است.
وی افزود: در این مبحث بهره‌گیری از علوم گوناگون در تاریخ یا بالعکس یعنی استفاده از تاریخ در علوم دیگر را مورد توجه قرار داده‌ایم. علم اصول را در این میان به طور خاص برگزیدیم. در این راستا یکی از کارها استخراج متشابهات علم است. یکی از ساده‌ترین اشتراکات علم اصول و علوم تاریخ یا مبانی تاریخ، عنوان «سنت» و عنوان «سیره» است که در هر دو علم از آن دو بحث می‌شود، در اصول بیشتر واژه سنت و در تاریخ بیشتر از واژه سیر بحث می‌شود.
هجری با اشاره به سنت و معانی آن و به ویژه معانی آن در علم اصول فقه، گفت: سنت واژه‌ای است که بسیار نوشته و خوانده‌ایم. در تمدن اسلامی وقتی با یک پدیدار روبه‌رو می‌شوند اولین چیزی که مورد توجه قرار می‌گیرد لفظی است که دلالت بر آن دارد و از آن لفظ هم معنای لغوی، اولین چیزی است که مورد توجه قرار می‌گیرد. در کتب لغوی معانی گوناگونی برای آن گفته شده است.
این مدرس حوزه و دانشگاه بیان کرد: سنت در علوم مختلف معانی اصطلاحی دارد. اصطلاحات چیزی جز دخل و تصرف در معانی لغوی نیستند. اصطلاحات همین الفاظ عادی بشری هستند که تنها دخل و تصرفی در آن‌ها شده است. واژه سنت هم همین حالت را دارد.
وی با اشاره به معانی گوناگون سنت، اظهار کرد: یکی از معانی اصطلاحی که برای سنت گفته و در فقه ما بسیار کاربرد دارد، سنت در مقابل واجب است به معنی مستحب. وقتی می‌گویند فلان چیز سنت است یعنی مستحب است که در توضیح المسائل به کار می‌برند. این معنای مشهوری برای سنت است.
هجری ادامه داد: یکی دیگر از معانی سنت، سنت در مقابل فریضه است. این استعمال بسیار لطیف است. فریضه به معنای واجب نیست، فریضه یعنی آنچه در کتاب آمده است و فرض الله است و سنت یعنی آنچه رسول الله فرموده است. یکی دیگر از معانی سنت در مقابل بدعت است، تقابل سنت و بدعت انسان را به یاد تقابل سنت و تجدد نیز می‌اندازد.
وی عنوان کرد: یکی از مشهورترین معانی سنت که می‌خواهیم از آن در علم اصول بحث کنیم سنت در مقابل کتاب است. در بعضی نقل‌ها از حدیث ثقلین، سنت در مقابل کتاب به کار رفته که هر دو از ادله فقه و احکام محسوب می‌شوند. قول مشهور «کتاب الله و عترتی» است که در منابع اهل سنت هم آمده است؛ اما تلقی‌شان از عترت با ما تفاوت می‌کند. سنت در مقابل کتاب چیست؟ سنت امری مضاف و دائم‌الاضافه است، سنت چه کسی و کی؟ سیره هم اینطور است. وقتی از سنت در علم اصول بحث می‌شود منظور سنت کی و چه کسی است.
سنت مجموعه قول، فعل و تقریر است
این مدرس حوزه و دانشگاه با بیان اینکه سنت مجموعه قول، فعل و تقریر است، عنوان کرد: سنت یک نفر یعنی قول، فعل و تقریر او، این اصطلاحی است که در علم اصول بحث می‌شود، بعضی‌ها فقط حجیت سنت نبوی را قائل هستند، ما حجیت سنت اهل بیت(ع) را هم قبول داریم و بعضی‌ها حجیت اصحاب را هم قبول دارند؛ اما همه روی سنت نبوی اشتراک دارند. در معنای سنت، همه این انواع نوعی دوام و استمرار را اخذ می‌کنند. در قول، فعل و تقریر به قصد تشریع این سؤال پیش می‌آید که آیا جمیع اقوال، افعال و تقریر قابل اخذ و تأسیس است یا بعضی‌هایشان اختصاصی است و بعضی چیزها شاید جزء خصایص باشد و آیا ممکن است معصوم تکلیف خاص داشته باشد.
هجری با طرح این سؤال که در میان قول، فعل و تقریر وقتی اصول بحث می‌کند، وزن بحث چگونه است؟ بیان کرد: آنچه وزن بیشتری دارد در میان اجزای سنت یعنی سنت قولی، فعلی و تقریری که در علم اصول از آن بحث می‌شود، سنت قولی محل بحثهای مفصل‌تر و بیشتر است. در اصول و فقه آن چیزی که بیش از همه از جهت کثرت وزن دارد سنت قولی است.
وی با اشاره به اینکه واژه سنت، واژه‌ای قرآنی است، گفت: در قرآن از سنت الاولین یا سنت الله بحث شده است. انتخاب بین سنت فعلی و سنت تقریری نیز سخت و دشوار و نیازمند بحث است. گاهی از سنت حاکیه و سنت محکیه نام برده می‌شود، سنت حاکیه را روایت، حدیث، اثر و خبر می‌دانند؛ در شیعه این چهار مورد فرقی ندارد اما در بین اهل سنت هر کدام معنی جداگانه دارند. سنت حاکیه همین حدیث است که حاکی از قول، فعل و تقریر معصوم است.
این پژوهشگر و مدرس حوزه و دانشگاه بیان کرد: در کنار بحث سنت در علوم اصول، بحث سیره را هم داریم، واژه سیره در علم اصول به کار می‌رود که امر مضاف است و مضاف الیه آن هم سیرة‌العقلا و سیرة المتشرعین است.
وی گفت: بهترین واژه فارسی برای سیره «سان» است، سیره از مقوله فعل و عمل است. در علم اصول وزن فعل بیشتر از قول و تقریر است. سیرة الله چند معنی برای ما دارد، سنن الله یکی از آن‌هاست معنی دیگرش آنکه جمیع افعال این عالم افعال الله است.
هجری با بیان اینکه تاریخ باید به فقه و کلام کمک کند، ابراز کرد: از روش‌های تاریخی باید فقه‌مان را دنبال کنیم و سیرة‌العقلا و سیرة المتشرعین را باید در تاریخ جست‌وجو کرد.
گزارش تصویری این نشست را اینجا ببینید.
