در آئینه عاشورا
محمد صادق موسوی گرمارودی، چاپ اوّل، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380، 144 ص، رقعی، فارسی.
در روزگار ما که تغییر و تحولات سخت گریبان آدمی را گرفته است، تنها یک تلاش، نویدبخش رهایی انسان خواهد بود و آن، بهره گیری از آموزه های حوادث بزرگ تاریخ بشریت است؛ و چه حادثه ای بزرگ تر وسازنده تر از حادثه عاشورا؟!
«کربلا» عصاره تاریخ است و «عاشورا» آبروی عشق؛ و «محرّم» هویت شیعه. آن گاه که بحران معنویت با جهل مردم دست در دست هم، جامه حق بر باطل پوشاندند، اندوه بارترین واقعه تاریخ رخ داد. افسوس که ندای حق طلبی عاشورا هرگز به درستی شنیده نشد و کژفهمی ها و غرض ورزی ها سیمای حقیقی اش را وارونه جلوه داده است!
کتاب «در آئینه عاشورا» تلاشی است برای شناساندن بیشتر ریشه های انقلاب حسینی و انگیزه های مخالفان آن؛ ولی نه به گونه ای که درسی باشد برای مردمان آن روزگار. بلکه افشاگری یی باشد علیه مخالفان آن؛ گرچه در صف دوستان باشند و نیز شاهد و حجتی باشد بر دوستان؛ گرچه ندانند در صف دشمنان ایستاده اند.
آنچه بیشتر، نویسنده را آزرده ساخته و او را وادار کرده تا دست به قلم برد و تحلیلی واقع بینانه تر از حادثه عاشورا ارائه دهد، رویکرد برخی به اصطلاح روشن فکران و مطبوعات چی های این عصر و زمانه است که می اندیشند هر لحظه، باید پای در رکاب تغییرات و تحوّلات مدرنیته کرد و چالاک، او را به هرسوی که می رود، همراهی کرد. غافل از آن که سواره نیستند؛ بلکه سیاهی لشکری شده اند و خدایان مدرنیته به هر سوی که اراده کنند، آنها را به دنبال خود می کشند. روشن فکرانی که واقعه عاشورا را داستانی کهنه به حساب می آورند و آن را مربوط به زمان گذشته و پیشینیان و نه عصر مدرنیته، قلمداد می کنند و یادآوری آن را ترویج خشونت و عصبیّت قومی می دانند.
نویسنده با ترتیب دادن نوشته خود در هفت قطعه، به تحلیل و بررسی تاریخ صدر اسلام و اندکی قبل از آن، تا حادثه عاشورا پرداخته و بیشترین همّت خود را به بررسی دگرگونی ارزش های اسلامی و تحریف سنّت نبوی و جدا سازی بعثت از غدیر توسط مشرکان و منافقان نهاده است و اذهان را به پیامد این فاجعه عظیم معطوف کرده است.
قلم روان و عبارت های دلنشین نویسنده، گرچه اثری کوتاه را خلق کرده است، اما با اطمینان می توان مطالعه آن را به عموم، بویژه نسل جوان جستجوگر، که هم ریشه در آرمان های عاشورا دارد و هم ناخواسته خود را در روزگار پرطمطراق تجدّد و مدرنیته می بیند، پیشنهاد کرد.
قطعات هفت گانه کتاب، از این قرار است: برداشتی آزاد مخالفین عاشورا شرایط آماده وقتی ستم قانون می شود خفقان اموی باطل در لباس حق جوابی بر آن گفتار.
گفتنی است قطعه هفتم مشخصاً به پاسخ گویی یکی از مقالات، که برداشتی انحرافی و مغرضانه از حادثه عاشورا داشته و در یکی از روزنامه ها به چاپ رسید، پرداخته است.
در پایان، فهرستی از نمایه ها به کتاب ضمیمه شده که مراجعه به متن کتاب را آسان تر نموده است.
عزّت و افتخار در حماسه حسینی علیه السلام
علی نهاوندی، چاپ اوّل، مشهد، انتشارات عروج اندیشه، 1381، 94 ص، پالتویی، فارسی.
این کتاب به بهانه سال عزّت و افتخار حسینی به رشته تحریر در آمده و در پنج فصل تنظیم شده است. در هر فصل، موضوعات متنوّعی را با استناد به آیات و روایات مطرح کرده است. عناوین فصل های کتاب عبارتند از:
فصل 1. واژه شناسی عزّت و افتخار (18-12).
فصل2. عزّت و افتخار در فرهنگ عاشورا (24 19).
فصل3. اسباب عزّت و افتخار از منظر دین (64 25).
فصل4. موانع عزّت و عوامل ذلّت (82 65).
فصل5. عزّت و افتخار در آیینه اشعار (87 83).
این کتاب با آن که مختصر و کم حجم است، اما موضوعات متعدّد و فراوانی را مطرح کرده است که هرکدام، می تواند بهانه ای برای پژوهش های عمیق تر و وسیع تر در آن زمینه باشد.
عبرت های عاشورا
سیداحمد خاتمی، چاپ اوّل، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1379، 200 ص، رقعی، فارسی.
حوادثی در تاریخ رخ می دهد که هیچ گاه از ذهن بشر پاک نخواهد شد. این حوادث به میزان نیاز حیات معنوی و اجتماعی بشر به آنها، تأثیرگذار و مورد اقبال قرار خواهد گرفت. حادثه عاشورا در قلّه این حوادث قرار دارد. عاشورا تنها مورد توجه یک طبقه خاصّ اجتماعی نبوده، بلکه همه طبقات در همه اعصار تلاش کرده اند تا با بررسی و تحلیل وقایع، نوعی ارتباط با آن برقرار کنند. اندیشمندان بسیاری از ادیان و مکاتب و فرقه ها و نژادهای مختلف پیرامون این رخداد عظیم سخن گفته اند و هریک در خورشأن و مقام علمی و اجتماعی خود آموزه هایی از آن را برای مخاطبان خود به ارمغان آورده اند.
آنچه بیش از هرچیز حادثه کربلا را پرفروغ و سازنده نموده و با نگاهی به آینده در زندگی بشر مطرح کرده، همانا توجه به پیام های معنوی عاشوراست که هم در انگیزه های پیدایش آن و هم در دل آن نهفته است. پیام هایی که امروزه از آن به «عبرت های این حادثه بزرگ» نیز تعبیر می شود. عبرت های عاشورا درسی است که حسین علیه السلام آموزگار آن است و همه جا، مدرسه آن و همه نسل ها، دانش آموختگان آن.
کتاب «عبرت های عاشورا» که با الهام از تأکیدات و هشدارهای رهبر معظّم انقلاب، در چند سخنرانی، به رشته تحریر در آمده است؛ پنج عامل زیر را در پیدایش حادثه عاشورا دارای نقش اساسی می داند:
1. کنارگذاردن وصایای پیامبراکرم صلی الله علیه و آله وسلم .
2. رنگ باختن معنویت پس از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم .
3. افول غیرت دینی.
4. کوتاهی خواص از انجام رسالت خود.
5. نفوذ و حاکمیت نفاق، بویژه نفاق پنهانی پس از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم .
تحلیل و شناخت هریک از عوامل یاد شده، نه تنها می تواند برای جامعه شیعی امروز ما، که برای هر ملت تحت ستم و عدالت خواه که در پی عزّت و سربلندی است، عبرت آموز باشد.
نویسنده در این کتاب تنها به بررسی سه عامل نخست پرداخته و عامل چهارم را در کتاب «رسالت خواص» به بحث کشیده است و در واقع کتاب «رسالت خواص»، جلد دوم کتاب حاضر خواهد بود و عامل پنجم را نیز در کتاب «سیمای نفاق از دیدگاه قرآن» مطرح کرده است.
و اما این کتاب در شش فصل سامان یافته است:
فصل نخست را به «عبرت آموزی در قرآن و روایات» اختصاص داده است.
فصل دوم سخن از «خطر بزرگ ارتجاع» و بازگشت به ضدّ ارزش های جاهلی به میان آورده است.
در فصل سوم، چهارم و پنجم به عوامل زمینه ساز حادثه عاشورا پرداخته است؛ یعنی در فصل سوم به کنار گذاشتن وصایای نبیّ اکرم صلی الله علیه و آله وسلم و عدم تمسّک به قرآن و عترت و در فصل چهارم به رنگ باختن معنویت که ارمغان بزرگ بعثت نبوی بوده است و افول غیرت دینی که نتیجه تسامح و تساهل در دین است، اشاره شده است...
در فصل ششم که آخرین فصل کتاب است، دو سخنرانی مهمّ رهبر معظّم انقلاب، تحت عنوان ضمایم، به کتاب ملحق شده است.
اصلاح گرائی از منظر حسین بن علی علیهماالسلام
محمدجواد رودگر، چاپ اوّل، قم، انتشارات تجلّی، 1380، 70 ص، پالتویی، فارسی.
کسب معرفت و بصیرت نسبت به بُعد احیاگری و اصلاح طلبی امامان معصوم علیهم السلام که هر کدام در عصر و زمانه خود بدان قیام کرده اند، از جهات مختلف یک ضرورت اجتناب ناپذیر برای مردم و رهبران نهضت اسلامی ما به شمار می آید. انقلاب اسلامی ما که خود را دارای عقبه فرهنگی و عقیدتی در قرآن و عترت می داند، امروز بیش از هرچیز نیازمند بازنگری اهداف و آرمان های مقدّس خویش و جهت گیری اصلاح اندیشه و عمل بر اساس اهداف و آرمان های قرآنی، علوی و حسینی است. این انقلاب که با جان فشانی و مبارزه خالصانه همه اقشار، یک نظام توانمند را پدید آورد نه تنها مشابهت فراوان با نهضت مقدّس کربلا دارد، بلکه می توان انقلاب خمینی قدس سره را نزدیک ترین قیام اصلاح طلبانه تاریخ به نهضت حسینی علیه السلام دانست. لذا امروز نیز که گفت وگو در باره اصلاحات و اصلاح طلبی در میان رهبران و جامعه بحث روز انقلاب است؛ باید کوشید تا نقش احیاگرانه و اصلاح طلبانه حسین بن علی علیه السلام را بهتر و بیش تر بشناسیم و مؤلّفه های اصیل احیای تفکّر دینی و اصلاح گرایی را در جامعه خویش بازیابیم. بدیهی است شناخت پیشینه نهضت حسینی علیه السلام از این منظر و با این رویکرد، ضروری تر می باشد؛ چرا که «قیام عاشورا» الگویی حیاتی و کارآمد برای احیای اندیشه دینی و اصلاح اجتماعی است. بر خلاف طرح های به ظاهر اصلاح طلبانه وارداتی، که با بافت و هویت دینی جامعه انقلابی ما سازگاری ندارد، نهضت عاشورا با خون و گوشت مردم ما آمیخته است.
نویسنده به امید آن که این نوشته پیش درآمدی باشد تا اندیشمندان و پژوهشگران باب این مباحث را بیش تر بگشایند، موضوعات زیر را به اختصار مطرح کرده است:
مفهوم شناسی اصلاح و احیاء
مؤلّفه های اصلاح گرایی و احیاگری در اندیشه و عمل حسین بن علی علیه السلام
آسیب شناسی اصلاح طلبی و احیاگرایی
استاد شهید مطهری و اصلاح طلبی
روش شناسی اصلاح گرایی در نهضت عاشورا
لایه های مختلف قیام عاشورا
چگونه به قیام کربلا نگاه کنیم؟
آذرخشی دیگر از آسمان کربلا
محمدتقی مصباح یزدی، چاپ پنجم، قم، مؤسّسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)، 1380، 239 ص، وزیری، فارسی.
کتاب حاضر از دوازده سخنرانی استاد مصباح یزدی فراهم آمده است که در محرّم 1421 قمری در حسینیه شهدای قم ایراد گردیده است. این کتاب در سال 1380 شمسی برای اوّلین بار منتشر و در همان سال، پنج بار تجدید چاپ شده است. این کتاب (سخنرانی ها) بیشتر ناظر به شبهات و تهاجمات آشکار و پنهان اعتقادی، فرهنگی و سیاسی دشمنان است که سخنران محترم با درس آموزی و عبرت گیری از حادثه تلخ کربلا، مسائل جاری فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را نیز مورد تحلیل و نقد قرار داده است.
عناوین اصلی این مجموعه، عبارت است از:
شبهاتی پیرامون عاشورا و بزرگداشت آن.
زمینه های قیام عاشورا
هدف قیام عاشورا
امر به معروف و نهی از منکر
وظایف حکومت و مردم در شرایط حاضر
به دلیل اهمیت موضوعات مطرح شده در این کتاب به برخی از مطالب آن اشاره می کنیم:
چرا باید به یاد وقایع عاشورا عزاداری کرد؟
نقش عاشورا در بقای اسلام.
قداست و تحریف ناپذیری قیام عاشورا.
زمینه های اجتماعی انحراف جامعه.
تشابه جامعه ما با زمان امام حسین علیه السلام . هدف امام علی علیه السلام ارائه الگوی حکومت اسلامی.
روش های به کارگیری عوامل انحراف جامعه از سوی معاویه.
فعالیّت مخفیانه امام حسین علیه السلام در زمان معاویه.
علل انفعال جامعه در برابر فعالیت های معاویه.
اصلاح مفاسد، هدف اصلی قیام امام حسین علیه السلام .
اصلاح از دیدگاه منافقان و اصلاح مطلوب.
وظیفه مسلمانان در برابر منکرات. مقابله با تهاجم فرهنگی.
ایجاد تشکّل های اسلامی برای انجام فعالیّت های اجتماعی.
امر به معروف و نهی از منکر در قرآن.
فرهنگ سخنان امام حسین قدس سره
محمد دشتی، چاپ اوّل، قم، مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین(ع)، 1377، 751 ص، وزیری، فارسی.
ششمین جلد از مجموعه 15 جلدی «نهج الحیاة» که جلد نخست آن، به سخنان پیامبران الهی و مجلّدات بعدی، هرکدام به سخنان یکی از چهارده معصوم علیهم السلام اختصاص دارد، با عنوان «فرهنگ سخنان امام حسین علیه السلام » منتشر شده است. در این کتاب 440 حدیث از امام گردآوری شده است. مجموعه این احادیث، موضوع بندی نسبتاً مناسبی دارد که همین موضوعات براساس نظام الفبایی فهرست ابتدایی کتاب را تشکیل داده است و از واژه «آب» شروع و به واژه «یاری طلبیدن» ختم می شود. البته هر موضوع اصلی، دارای چند موضوع فرعی نیز هست که با شماره های جداگانه مشخص شده اند. مثلاً در زیر موضوع اصلی «ازدواج»، موضوعات فرعی؛
ازدواج فرزندان آدم علیه السلام
ازدواج موقت
ازدواج سیاسی
سادگی ازدواج
مشورت در ازدواج
معیار ازدواج
تعدد زوجات
آمده است که در مقابل هریک، شماره صفحه کتاب نیز ذکر شده است.
همچنین برای دست یابی آسان تر به موضوعات فرعی، فهرست دیگری از مجموعه عناوین فرعی به صورت الفبایی همراه با ارجاعات در پایان کتاب فراهم آمده است.
از دیگر ویژگی های این کتاب، آن است که قبل از ذکر حدیث، در حدّ امکان و به اختصار به علت، مکان و زمان صدور حدیث و هدف امام علیه السلام از بیان آن، اشاره شده است و تلاش گردیده تا در کنار هر حدیث، نتیجه های لازم و اهداف آموزشی آن مشخص شود.
آوردن سلسله راویان هر حدیث در پاورقی، ویژگی مثبتی است که محققان را در تشخیص جایگاه حدیث، از نظر صحّت و ضعف، یاری می دهد و نیز در ذکر منابع و مدارک حدیث، تنها به یک یا دو منبع بسنده نشده و سعی گردیده تامنابع مختلف از شیعه و سنی ذکر شود.
نویسنده و همکاران ایشان، هدف اصلی خود را از این کتاب و مجلدات دیگر، معرفی اسوه ها و ارزش های ناب اسلامی به جامعه، خصوصاً نسل جوان، برشمرده اند. به همین دلیل، از آوردن تمام راویان منسوب به امام علیه السلام صرف نظر کرده اند و تنها احادیث معتبر را در این مجموعه جای داده اند. لذا روایاتی را انتخاب کرده اند که:
1 مخالف قرآن نباشد.
2 مخالف سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم نباشد.
3 مخالف عقل (مستفاد از قرآن و حدیث) نباشد.
4 مخالف اجماع علمای شیعه نباشد.
5 - مخالف اصول مسلّم اعتقادی نباشد.
6 مخالف صفات و ویژگی های معصومین علیهم السلام (مانند علم غیب، عصمت و...) نباشد.
کتاب شناسی تاریخی امام حسین علیه السلام
محمد اسفندیاری، چاپ اوّل، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380، 520 ص، وزیری، فارسی.
انگیزه اصلی این پژوهش، که کتاب شناسی تاریخی امام حسین علیه السلام نام گرفته است؛ پاسخ به این پرسش ها است:
1 صد کتاب مهم در باره امام حسین علیه السلام به عربی و فارسی که از دیرباز تاکنون نوشته شده، کدام است؟
2 محتوا و اشتراکات و امتیازات آنها چیست؟
3 ترتیب تاریخی آنها چگونه است؟
نویسنده با انتخاب، معرفی و توصیف صد کتاب در صفحه 57 تا 284 به نخستین پرسش، پاسخ گفته است. و به پرسش دوم در مقدمه این پژوهش در صفحه 30 پاسخ داده است، و زیر عنوان «نتایج»، پانزده مورد را به عنوان نتیجه گیری از بررسی صد کتاب مطرح کرده است.
و نیز با چیدن کتاب ها براساس تاریخ تألیف و سبقت در انتشار، به پرسش سوم نیز پاسخ داده است.
آنچه از این پژوهش حاصل آمده، یک کتاب شناسی تاریخی است که اوّلاً بیشتر توصیفی است نه تحلیلی و انتقادی، ثانیاً گزیده است تا جامع، ثالثاً این که ملاک گزینش این صد کتاب و در نتیجه مهم بودن آنها نزد نویسنده چه بوده است؛ خود می تواند مهم باشد. از این رو، نویسنده در صفحه 24 می گوید:
معیار ما برای گزیدن هر کتاب، «مهم» بودن آن است؛ با قطع نظر از مثبت و منفی یا درست و نادرست بودن آن. بنابراین، ممکن است کتابی مهم باشد، اما معتبر و متقن نباشد.
سپس هشت معیار گزینش کتاب ها را چنین برمی شمارد:
یکم: قدمت آن تا هنگام تألیف کتاب بحارالانوار؛ مشروط به این که با مسامحه برخوردار از یکی دیگر از معیارها باشد.
دوم: تأثیرگذاری آن؛ مشروط به این که تأثیر آن فقط بر عوام نباشد.
سوم: مرجع بودن آن؛ مشروط به این که ضعیف یا ناقص نباشد.
چهارم: ندرت موضوع آن؛ مشروط به این که محتوای آن درست و متقن باشد.
پنجم: مخدوش بودن آن؛ مشروط به این که صبغه و زبان علمی داشته باشد.
ششم: اعتبار آن؛ مشروط به این که حاصل اجتهاد و تحقیق نویسنده باشد.
هفتم: ابتکاری بودن آن؛ مشروط به این که مطالب جدید آن، ضعیف (نه مخدوش) نباشد.
هشتم: تحلیلی بودن آن؛ مشروط به این که تحلیل های کتاب، ضعیف (نه مخدوش) و تکراری نباشد.
کتاب شناسی کتاب شناسی های امام حسین علیه السلام که نویسنده قبل از معرفی صد کتاب مهم، گردآوری کرده به این پژوهش جایگاه ویژه ای بخشیده است؛ چرا که هر پژوهشی باید مسبوق به کتاب شناسی باشد، حتی اگر موضوع پژوهش، کتاب شناسی باشد.
این کتاب شناسی ها از صفحه 41 آغاز و در صفحه 56 پایان می پذیرد. وی چهل و سه عنوان کتاب شناسی را معرفی و توصیف اجمالی کرده است.
همچنین ضمیمه کردن «کتاب شناسی امام حسین علیه السلام در الذریعه» ویژگی دیگر این پژوهش است. این ضمیمه که از صفحه 285 تا 491 ادامه دارد و نیمی از حجم کتاب را به خود اختصاص داده است؛ به معرفی حدود نهصد کتاب ازجلدهای مختلف الذریعه پرداخته است. قبل از معرفی کتاب ها، زندگی نامه مختصری از شیخ آقا بزرگ تهرانی مؤلف کتاب «الذریعة الی تصانیف الشیعه» همراه با بررسی کتاب «الذریعه» عرضه شده است.
مقدمه عالمانه این پژوهش (40-19) و ورود و خروج شایسته ایشان در بحث، گویای شرح صدر و سوز دل نویسنده در حرفه کتاب شناسی است که حاصل سال ها تجربه در این زمینه است. ایشان فهرست نگاری و ویرایش را با قلمی روان تقدیم پویندگان این راه کرده است. از جمله این که شیوه تدوین و نگارش این کتاب شناسی را برپایه رساله سی وپنج صفحه ای «آیین تدوین کتاب شناسی» بنا نهاده که از همین نویسنده قبلاً در آغاز کتاب «کتاب شناخت»، (چاپ اوّل، قم، نشر خرّم، 1376) منتشر شده است.
در پایان کتاب فهرست راهنما از اشخاص، سازمان ها، کتاب ها و نشریات، همراه با شماره صفحه بازیابی آن در متن کتاب به گونه ای قاعده مند فراهم آمده است.
فرهنگ عاشورا
جواد محدّثی، قم، نشر معروف، 512ص، وزیری، فارسی.
نویسنده در پیش گفتار کتاب، هدف از تدوین این فرهنگ را چنین ذکر می کند:
«هدف از تدوین این فرهنگ نامه، آن بوده است که یک مجموعه یک جلدی، فشرده، دَم دست و کاربردی، حاوی لازم ترین دانستنی ها پیرامون موضوعاتی که به آن نهضت جاوید، چه در عصر حادثه و چه زمان های پس از آن تا امروز مربوط می شود، ارائه گردد.
از این رو، مدخل های کتاب که به ترتیب الفبا است، اشخاص، گروه ها، جاها، کتاب ها، اصطلاحات، سنّت ها، شعایر، تعالیم مکتبی و محورهای دیگر را که به نحوی در ارتباط با فرهنگ عاشورا است، شامل می شود.»
یکی از مزایای این فرهنگ نامه، آن است که در پایان اغلب مطالب مربوط به هر عنوان، با علامت (g) به مطالب عنوان یا عنوان های دیگر که به نوعی به مطلب مورد نظر مربوط است و در این کتاب مورد بحث قرار گرفته است، ارجاع داده می شود.
مثلاً در آخر مطلبی که در زیر عنوان «اهل بیت» آمده است، با علامت gبه دو عنوان دیگر «عترت» و «بنی هاشم» ارجاع داده شده است. ایجاد این نظام ارتباطی میان مطالب کتاب، بهره خواننده را از کتاب افزایش می دهد.
گاهی مدخل ها نیز دارای ارجاع است و عناوین و مدخل های مشابه یکی به دیگری ارجاع داده شده است. مثلاً «خون خدا gثاراللّه» بدین معنی که مطلبی زیر عنوان «خون خدا» نیامده است و باید به زیر عنوان «ثاراللّه» مراجعه کرد. گرچه نویسنده معیار ارجاع مدخل ها را ذکر نکرده است، ولی روشن است که سعی شده تا میان مدخل های مشابه، مدخلی که مشهور و معروف تر است، به عنوان مدخل اصلی برگزیده شود و مدخل غیر مشهور به آن ارجاع گردد. به هر حال، به دلیل نظام الفبایی مدخل ها، خواننده از طریق هر کدام از مدخل های مشهور و غیر مشهور که ابتدا در نظرش می آید، می تواند به مطلب خود دست یابد.
از امتیازات این فرهنگ نامه، این است که در پانوشت صفحات، علاوه بر مآخذ مطالب، گاهی کتاب ها و منابع دیگری معرفی شده است که برای علاقه مندان مطالعه، بیشتر سودمند است.
پس از پنجاه سال
پژوهشی تازه پیرامون قیام امام حسین علیه السلام
سیدجعفر شهیدی، چاپ بیست و یکم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1377، 216 ص، رقعی، فارسی.
نویسنده که سابقه طولانی پژوهشی در زمینه تاریخ اسلام دارد، با تردید در آثار مورّخان ساده لوح حادثه عاشورا که در پاره ای اوقات، دستاویزی برای شرق شناسان و معاندان اسلام و تشیع شده است و با یقین به این مهم که کمتر حادثه تاریخی است که از رنگ و تبلیغات سیاسی امویان و عباسیان و با تعصبات دینی، برکنار مانده و حقیقت آن دگرگون نشده باشد، دست به پژوهشی نو پیرامون حادثه عظیم کربلا زده است.
ایشان معتقد است خواندن متن تاریخ آن سال ها به تنهایی کافی نیست، بلکه باید تاریخ را با دیگر شرایط، از جمله وضع جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی سنجید. لذا مورّخان پیشین هر چند در ثبت و ضبط آن وقایع کوشیده اند، اما در تحلیل و تحقیق آن، چنان که باید رعایت شرایط لازم نشده است. و اگر تاریخ اسلام با بینشی نو بررسی شود، پرده از روی بسیاری از وقایع پراهمیت برداشته خواهد شد. این پژوهش گرچه از مآخذ نزدیک تر به حادثه، به دلیل عدم احتمال دستکاری و تغییر، استفاده کرده است؛ اما در تحلیل و بررسی، به نوشته های بعد نیز از قرن پنجم تا عصر حاضر مراجعه کرده و حتی آثار مورّخان غربی را از نظر دور نداشته است.
نویسنده با پیش کشیدن اساسی ترین پرسش که پس از گذشت پنجاه سال از رحلت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم «حادثه کربلا چرا رخ داد؟» خیمه مطالب خود را که در سی قطعه سامان داده، برستون همین پرسش بناکرده است و با طرح پرسش های فرعی دیگر، تلاش نموده تا پاسخ های مستند و قانع کننده ای پیش روی خوانندگان قرار دهد. وی در همین ارتباط می گوید:
برای آن که پاسخ درست را دریابم، دین و معتقدات خود را نا دیده گرفته ام، روایات و داستان های ضدّ و نقیض بیش از یک قرن را کنار هم گذاشته ام و از میان همه، آن را نوشته ام که گذشته از تاریخ درست، شرایط اقلیمی، دینی، اقتصادی و اجتماعی نیز، آن را تأیید می کند. من در این کتاب از زاویه ای بدین حادثه نگریسته ام که در گذشته کمتر بدان توجه کرده اند. اگر در چنین کوششی توفیق یافته باشم، یقین دارم آنچه به دست آورده ام، عبرتی برای حال و آینده خواهد بود. چه اگر قهرمان حادثه کشته شده است، آنچه او برای آن جنگید و آنان که برای رسیدن بدان هدف بدو وعده یاری دادند و به وعده خود وفا کردند یا نکردند، در طول تاریخ فراوان بوده و هستند و خواهند بود.
نویسنده کوشیده است تا چرائی قیام حسین علیه السلام و به دنبال آن، رویداد عظیم عاشورا را در عوامل زیر بیابد:
دگرگون کردن اصول مسلّم اسلامی و رواج بدعت ها.
سمت و سو گرفتن جامعه به سوی ارتجاع جاهلی و دوری از ارزش های قرآنی و نبوی صلی الله علیه و آله وسلم .
رواج تفسیر و تأویل های نابجا از مسائل دین (قرآن و سنّت نبوی صلی الله علیه و آله وسلم ).
نفوذ منافقان و وابستگان فرهنگی و اقتصادی به بلوک اموی در حوزه مدیریت و خلافت مسلمانان.
زنده شدن اختلافات قومی و قبیلگی در حوزه های اصلی و محوری سرزمین اسلامی.
ظهور طبقه سرمایه دار و ثروت اندوز در میان مسلمانان و دوری از قسط و عدالت.
سکوت صحابه و نخبگان و سرداران در برابر کژی ها و انحرافات.
قیام جاودانه
(سخنی چندپیرامون عاشوراوآفاق آن)
محمدرضا حکیمی، چاپ اوّل، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1373، 231 ص، رقعی، فارسی.
در تاریخ بشر هیچ گاه فاجعه ای به این عظمت رخ نداده بود که کسی مانند یزید پسر معاویه، در جای کسی مانند پیامبر آخرالزمان و آورنده قرآن، حضرت محمد صلی الله علیه و آله وسلم بنشیند و به نام خلیفه و جانشین پیامبر خدا و نماینده نظام قرآنی و مجری احکام قرآن، بر مردم حکم راند و سرنوشت اسلام و مسلمانان را تعیین کند. و این چنین حقّ و باطل باهم آمیخته شود که همگان از تمیز آن دو در حیرت شوند. این جاست که یکی از نشانه های بسیار سترگ رسالت های بزرگ، جداسازی حق از باطل است، در همه نمودهای حق و همه نمودهای باطل. رسالت جداسازی حق از باطل و عدل از ظلم، به منظور پایداری حق و عدل و نابودی باطل و ظلم همواره رسالتی عظیم است و عاشورای عظیم، تجلّی تامّ ادای این رسالت است. عاشورا فریادی است که برای همیشه خواب غفلت را از سرهای شورگستران آبادی ها و افق ها بیرون کرد. عاشورا برای همیشه حق را از باطل جدا ساخت، تا دیگر یزیدیان عصرها نتوانند با پوشش اسلام، جاهلیت را زنده سازند، چه جاهلیت کهن و چه جاهلیت نو.
«قیام جاودانه» برداشتی است نو و در عین حال مستند از عاشورا با همین نیت که پیام واقعی عاشورا همین است و بس. گرچه جداسازی حقّ و باطل به دنبال خود، عاشورا را به عنوان یک حرکت انقلابی سرمشق انسان های آزاده معرفی می کند و مشعل جاویدی است که قرآن و عترت را از هم ناگسستنی ساخته و عقبه فکری و اعتقادی خود را در سخنان پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم جسته است. عاشورا علاوه بر آن که رمز بقای اسلام و قرآن است، حضور مجدّد پیامبران است در قله فریادگری و هدایت. عاشورا نه تنها برای انسان دیروز هدایت ساز بوده که برای انسان نو نیز هویت بخش است. و نگاهش به آفاق بشریت است اولاً و اتحاد بزرگ اسلامی ثانیاً. چرا که عاشورا همان گونه که در بعثت ریشه دارد (آن چنان که یزیدیان در جاهلیت)، منطق قرآنی غدیر را در مقابل مغالطه کاران اشرافیت جاهلی و نفاق جدید مطرح می کند، و هم نگاهی به مهدی؛ یعنی آخرین خاستگاه ارزش های انسانی و الهی نیز دارد و اگر عاشورا نبود و یا امروز و فردا عاشورا همچنان به عنوان یک حادثه تاریخی در کتاب ها و سینه ها بماند، جاده هدایت الهی انسان، شروع و پایان ندارد و نتیجه آن، همان است که زورمندان و توحید ستیزان در پی آن هستند و آن، گمراهی بشر در همه تاریخ است و اینجاست که عاشورا هم آیه های سبز ملکوت را زمزمه می کند و هم برای پایداری ملک، عدالت را فریاد می کند.
قیام جاودانه، رمز جاودانگی عاشورا را در همین می داند که اگر حسین انقلابی بزرگ بود، اما عدالت خواه هم بود. گرچه افسوس بس گران که عاشورا هم، چنان که باید شناخته باشد، شناخته نیست؛ دوست به گونه ای عاشورا را ننمایانده است و دشمن به گونه ای عاشورا را پوشانده است!
قیام جاودانه، نخبگان و حکمرانان را هشدار می دهد که برای بقای دین و دنیا، راهی جز به صحنه کشاندن عاشورا نیست و مسلمانان را که دو تکلیف بزرگ در برابر عاشورا دارند:
1. تجدید نظر در شناخت عاشورا، شناختی ژرف و گسترده، و رابطه آن با اهداف پیامبران و آرمان های قرآن؛ و سپس شناساندن آن به همه ابعاد، و رساندن پیام آن، به همه انسان ها به نام یک وظیفه بزرگ انسانی و یک اقدام سترگ اسلامی.
2. تجدید نظر در چگونگی بهره وری از عاشورا و بهره رسانی به انسان ها به وسیله آن و برگزاری مراسم آن و مناسبات متعصبان و شرایط ضروری و بسیار مهم و لازم الرعایه وعّاظ حسینی و ذاکران و مداحان و... و خلاصه بازسازی فرهنگ عاشورا و گسترش دادن نفوذ آن در نسل ها و عصرها... به منظور رهایی خلق ها از باطل و ستم و رسیدن به حق و عدالت.
نویسنده در قیام جاودانه، آنچه را گفتیم، در هشت بخش سامان داده است:
عاشورا و جهان اسلام عاشورا و انسان نو عاشورا و عدالت عاشورا، انقلاب ها و حکومت ها حکومت مسانخ اسلام و مردم (دین مردمی) طاغوت زدایی، تنها راه رهایی عدالت، محو سیمای فقر
