نماز جمعه از دیدگاه فقهی شیخ مفید (ره)

نماز جمعه، از دستورات دینی است که به گونه ای با نهاد سیاسی ربط یافته است. در دوره های اولیه و حتی پس از آن، محل برگزاری نمازهای جمعه در هر شهر، در کنار دار الاماره ها و مقرّهای حکومتی بود. سلاطین و والیان حکومتی، عهده دار برگزاری نمازهای جمعه بودند و در مجموع، اجرا و برگزاری نماز جمعه، از شؤون دستگاه حکومت بود .

موضع انتقادی شیعه در برابر حکومتهای رسمی، موجب می شد که مسأله نوع حضور در نماز جمعه، از مسائل جدّی شیعیان باشد. مسأله ای که از زمان حضور امامان مطرح بود و پس از آن نیز، ادامه یافت .

نکته دیگری که در زمان غیبت، افزوده شد، بحث درونی عالمان شیعی بود که آیاوجوب نماز جمعه، مخصوص به زمان حضور امام معصوم است؟ یا در زمان غیبت هم، این تکلیف قابل اجرا و امتثال است؟

شیخ مفید، دیدگاه خویش را در هر دو مسأله اعلان می دارد :

(والشرایط الّتی تجب فیمن یجب معه الاجتماع ان یکون حرّاً. بالغ، طاهراً فی ولادته، مجنّباً من الامراض الجذام والبرص خاصةً فی جلدته، مسلماً مؤمناً معتقداً للحق باسره فی دیانته مصلیاً للفرض فی ساعته فاذا کان کذلک واجتمع معه اربعة نفر وجب الاجتماع... ویجب حضور الجمعه مع من وصفناه من الائمه فرضاً ویستحب مع من خالفهم تقیةً وندباً) [1]

ویژگیهای امام جمعه، عبارتند از: حریّت، بلوغ، پاکی مولد، پیراستگی از امراض جذام وبرص، اسلام و تشیع به هنگام ادای نماز جمعه .

با وجود شرایط فوق و حضور، حداقل، 4نفر، شرایط وجوب نماز جمعه تحقق پیدا می کند . اما با آنان که این شرایط را ندارند، تنها از جهت تقیه می توان نماز گزارد. ایشان، در بیان فوق، پاسخی به هر دو سؤال داده است :

1.  وجود امام معصوم ر، از شرایط وجوب نماز جمعه نمی دانند، بلکه صرفاً اعتقادات حقه امام جمعه را اضافه بر شرایط دیگری که معتبر شمرد، کافی می داند. بر این اساس، امتثال تکلیف نماز جمعه در زمان غیبت، نه تنهاممکن است، بلکه باتحقق شرایط، واجب خواهد بود. البته ظاهر کلام ایشان، وجوب عینی است و نه تخییری .

2.  در دوره ای که نمازهای جمعه، در اختیار حکومتهای جور است و امامان جمعه، از گرایش مذهبی حاکم پیروی می کنند، می توان برای نشان دادن همراهی، در نماز جمعه، شرکت کرد و این عمل، از استحباب و ثواب نیز، برخوردار خواهد بود .[2]