PAGE
دوازده رساله فقهی درباره نماز جمعه از روزگار صفوی
به کوشش رسول جعفریان. قم: انصاریان، 1381.
دوازده رساله فقهی درباره نماز جمعه از روزگار صفوی که به اهتمام دانشمند فاضل حجة الاسلام رسول جعفریان گردآوری شده، گامی است در جهت شناسایی مباحث علمی مربوط به نماز جمعه، که از فرایض بزرگ عبادی سیاسی اسلام محسوب می شود.
این فریضه الهی در نخستین روزهای تشکیل اولیه حکومت اسلامی در مدینه تشریع شد و ندای دلکش و روح نواز:
*. کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث.
«یا أیها الذین آمنوا إذا نودی للصلوة من یوم الجمعة فاسعوا إلی ذکر اللّه و ذرواالبیع ذلکم خیر لکم ان کنتم تعلمون1» مؤمنان را به پرپایی این فریضه که بزرگ ترین اجتماع عبادی و سیاسی هفته است فرا می خواند.
درباره اهمیت نماز جمعه، شرایط و اثرات سازنده آن، روایات فراوانی از پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) نقل شده و رسائل گوناگونی در طول تاریخ اسلام
توسط عالمان دینی در مورد آن به نگارش درآمده است.
کتاب مذکور یعنی دوازده رساله فقهی درباره نماز جمعه از روزگار صفوی نیز حاوی رسائلی چند در مورد نماز جمعه است که در عصر صفویان به رشته تحریر درآمده است.
در مقدمه این کتاب، در دو بخش به بررسی جنبه های تاریخی و نیز آگاهی های کتابشناسانه نماز جمعه با دو عنوان ذیل پرداخته است:
1 زمینه های تاریخی نماز جمعه قبل از صفویه
2 کتابشناسی رساله های نماز جمعه پس از صفویه.
حجة الاسلام رسول جعفریان که خود از پژوهشگران در حوزه تاریخ تشیع بویژه عصر صفوی است معتقد است که از اوایل قرن دهم هجری تاکنون نزدیک به یکصد و شصت رساله مستقل درباره نماز جمعه نگاشته شده که این نشانگر اهمیت اقامه نماز جمعه پس از تشکیل دولت شیعی صفوی در ایران است2.
بیشتر مباحث مطرح شده در این رساله ها در اثبات وجوب عینی یا وجوب تخییری و برخی هم در حرمت اقامه آن در این دوران است.
آقای جعفریان به طور مفصل در مقدمه خود، تاریخ نماز جمعه و مباحث علمی مربوط به آن دوره را مطرح کرده است.
در مبحث بعدی با عنوان آگاهی های کتابشناختی درباره نماز جمعه، ایشان فهرستی از کتابها و رسائل تألیف شده از قرن دهم تا دوازدهم را ارائه کرده است.
وی مجموعه رساله هایی که در این زمینه نگارش یافته، به ترتیب ذیل فهرست کرده است:
الف. رساله هایی که در اثبات وجوب عینی نماز جمعه نوشته شده است.
ب. رساله هایی که در اثبات عدم وجوب عینی و به عبارت دیگر در اثبات وجوب تخییری نگارش یافته.
ج. رساله هایی که در تحریم اقامه نماز جمعه در عصر غیبت نگاشته شده است.
د. رساله هایی که به دلیل عدم دسترسی به نسخه آنها، شناخت عقیده نویسندگان آنها مقید نشده است.3
نگارنده در این بخش با استفاده از فهارس و کتابشناسیهای مختلف از جمله الذریعه، به معرفی رسائل مذکور و نسخه های موجود از آنها پرداخته است.
بالطبع اکثریت قریب به اتفاق این رسائل و نیز رسائل مربوط به قبل از دوره صفوی تاکنون منتشر نشده که امیدواریم به همت آقای جعفریان و یا دیگران گردآوری و در مجموعه ای سترگ احیا شوند.
اما در این اثر، دوازده رساله فقهی که نُه تای آنها قبلاً منتشر نشده بوده، به حلیه طبع آراسته گردیده که بیشتر آنها رساله هایی است که در رد دیگران نوشته شده یا به نوعی مورد انکار دیگران قرار گرفته و بر آن ردیه نوشته شده است. برخی فارسی و شماری هم عربی است، این رساله ها به طور عمده از چهره های معروف و فقهای شناخته شده عصر صفوی است که می تواند جوانب مسأله را روشن کند.
رسائل منتشر شده در این مجموعه عبارتند از :
1. رسائل فی صلاة الجمعه / محقق کرکی.
2. رسالة فی صلاة الجمعه / شهید ثانی.
3. البلغة فی بیان اعتبار اذن الامام فی شرعیة صلاة الجمعة / شیخ حسن کرکی.
4. رساله نماز جمعه تجلی در اثبات وجوب تخییری و نقد فاضل سراب بر آن.
5. رسالة فی صلاة الجمعة / محقق سبزواری.
6. رساله تجلی شیرازی در نقد رساله نماز جمعه محقق سبزواری
7. رسالة فی صلاة الجمعه / مولی عبدالله تونی
8. رسالة فی صلاة الجمعة / ملا محمد سراب
9. رساله در نفی وجوب عینی نماز جمعه / عبدالحی رضوی
10. رسالة فی صلاة الجمعة / احمد بن سلامه نجفی
11. رساله نماز جمعه / ملا محمد طاهر قمی در نقد رساله حسن علی شوشتری
12. رساله نماز جمعه / آقا جمال خوانساری.
در متن رساله های مذکور احیانا بی دقتیهایی به چشم می خورد که امید است در چاپهای احتمالی بعدی ملاحظه و اصلاح شوند. مثلاً:
در ص 225، سطر 5، کلمه «باب» آمده، در حالی که در نسخه به جای آن «فصول» آمده است.
در ص 225، سطر 9، کلمه «الامام»، قبل از «العادل» ساقط شده است.
در ص 559، سطر 7، «فاضل» که در نسخه «الفاضل» نگارش شده
ص 559، سطر آخر، کلمه «الف» که در نسخه این کلمه تکرار شده است یعنی باید «الف الف» باشد.
ص 619، بعد از عبارت بسم الله الرحمن الرحیم، عبارت و به ثقتی ساقط شده است.
ص 619، سطر 5، به جای «شده» در نسخه «شد» آمده است.
در ختام ضمن سپاس از زحمات احیاگر این مجموعه، مطالعه آن به علاقه مندان توصیه می گردد.
پی نوشتها
1. سوره جمعه، آیه 9
2. دوازده رساله فقهی درباره نماز جمعه، ص 15
3. همان، صص 15 69
4. همان، ص 70
