کنفرانس گفتگوی بین ادیان درشاخه اسلامی - مسیحی، در آذرماه گذشته، دور جدیدی از جلسات خود رابا شورای جهانی کلیساها در تهران برگزار کرد. مقدمات کنفرانس، طی گفتگوئی در مقر شورای جهانی کلیساهادر ژنو پایه ریزی شد و با توجه به اهمیت نقش دین و چگونگی تسری دستورات اسلامی - مسیحی در زندگی دنیوی، بر لزوم یک گفتگوی گسترده تحت عنوان دین و دنیای معاصر تاکیدشد. شورای جهانی کلیساها حوزه وسیعی از جهان مسیحیت را دربرداشته و متشکل از نمایندگان جامعه های ارتدکسی جهان، کلیساهای مستقل وشاخه های گوناگون پروتستان از قبیل انگلیکن، باپتیست، لوتری، متودیست ورفورمیست است و توانسته سیصد وسی کلیسای جهانی در یکصد کشورجهان با چهارصد میلیون پیرو را فراهم آورد. بنابراین می توانست نقش مؤثری در عنوان نمودن جایگاه این مذاکرات درجهان مسیحیت داشته باشد.
در مراسم افتتاحیه اجلاس. تعدادکثیری از میهمانان خارجی، شخصیتهای دینی و فرهنگی و نمایندگان کلیساها واقلیت داخلی مسیحی، یهودی، زرتشتی شرکت داشته و آقایان سیدمحمدخامنه ای، محمدتقی جعفری ومحمدعلی تسخیری از طرف مسلمان ودکتر "طارق میتری" و "دیواین اپس" ازناحیه شورای جهانی کلیساها سخنرانی داشتند.
در اجلاسهای علمی کنفرانس دوروزه، دوازده مقاله از ناحیه طرفین،قرائت گردید که تحقیق و تدوین بعضی مقالات، بوسیله چند تن از اندیشمندان مسیحی تحریر شده بود. مقاله ها قرائت می شد و پس از آن بحث علمی آزادبرگزار می گردید. اینک به گزیده ای ازمقالات اشاره می کنیم:
دکتر طارق میتری: در سخنان خودبه گفته آندره ماربرد اشاره کرد که: قرن 21، یا یک قرن دینی یا یک قرن کاملاغیردینی خواهد بود. دکتر میتری، این تفسیر را که راه احیاء دین در عصرجدید، سکولاریزه کردن آن است، ردنمود. نظریه مزبور پیشنهاد می کند دین را دنیوی کنیم تا به صورت یک فراینداجتماعی درآید و در اینجا دنیوی کردن،به معنی مدرنیزه شدن است. بعضی اعتقاد داشتند که با سرعت گسترش وتوسعه تکنولوژی، دین در حاشیه جامعه قرار می گیرد و ایمان به عنوان یک میراث کهن، در کناره زندگی او قرارمی گیرد، در حالیکه دیدیم که "دین"،تولدی دوباره یافت و در وسط صحنه(نه حاشیه) قرار گرفت.
آیة الله سید محمد خامنه ای: معتقدبود که در مطالعات و مباحثات وتجربه های عملی طرفداران ادیان، لازم است قبلا یک موضوع، روشن گردد وآن اینکه مفهوم "انسان" در ادیان چیست؟ در غیر این صورت، به قوانین حقیقی نخواهیم رسید. ما می توانیم به دو مفهوم مشخص اشاره کنیم:
الف. تعریف "انسان" در یک فرهنگ غیرالهی یعنی آنچه یونانیان و روم قدیم و غیره گفته اند.
ب. تعریف انسان از دیدگاه اسلامی.
خداوند به انسان چگونه می نگرد؟ باآن نگاه، دیگر نباید مفهوم الهی انسان رااز مفهوم سیاسی او جدا کرد. توجه به متون اسلامی چون قرآن کریم، نامه حضرت امیرالمؤمنین به مالک اشتر و...خودگویای این منزلت و مقام درمجموعه دینی اسلام است.
کشیش "دیوین اپس": گفت، اصل احترام به "شخص"، از سنت های دینی است ولی درست نیست بگوییم که این حقوق بشر مرسوم، برگرفته از دین یامسیحیت است زیرا کلیساهای مسیحی،خود از این نوع حقوق بشر، ناراضی هستند و در واقع، این یک چالش جدی برای مسیحیت است. زیرا حقوق بشرامروز، مبتنی بر ایده اومانیستی وسکولاریسم بوده و برگرفته از بیانیه آمریکا انقلاب فرانسه است.
می توان گفت حقوق بشر مسیحی برچهار مسئله استوار است:
الف. انسانها بر تصویر خداوند خلق شده اند.
ب. تجلی خداوند، در عیسی مسیح است.
ج. عهد خداوندی داریم که جامعه ای امیدوار تشکیل دهیم.
د. توجیه رحمت بخشاینده خداوندی.
و البته حقوقی چون حق آزادی دینی، حق بیان اعتقادات، ایجاد بیانیه حقوق بشر و غیره، با آنها منافات ندارد.ولی اینک ما دو جمعیت مسلمان ومسیحی باید تلاش جدی را آغاز کنیم وکار ملموس ارائه دهیم تا "حقوق بشر"بر اساس اسلام و مسیحیت ایجاد کنیم وراه آن نیز تداوم همین گفتگوهاست.
دکتر "کنستانتین پاتلوس": معتقد بودکه حتی حل مسئله "محیط زیست" هم جز با توسل به دین امکان ندارد زیرادین، زیربنای اخلاق است و باید بشر،متعهد به جامعه و افراد آن باشد تا محیطزندگی بندگان خداوند را نیز محیطزندگی خود بداند.
وی گفت: در هفتمین اجلاس شورای جهانی کلیساها (1991)، گفته شد که "توسعه بخاطر توسعه"، یک استراتژی شیطانی است و بشر را نابودمی کند. وظیفه ما به عنوان انسان، این است که باید حداقل نیازها و حداکثرآنها را تعریف کنیم تا موجب نابودی زمین نشویم. در شورای جهانی کلیساها، بعلاوه "جامعه همکاری توسعه کلیسایی" وجود دارد که بدنبال یک معیار، جهت یک الگوی جدیداست. باید الگوی جدید تدوین شود واین فقط مسئله مسلمان و مسیحی نیست. مسئله حیات بشری است. بایدیک کنترل بر بازی گران اقتصادی وسرمایه داری جهانی و روند باصطلاح"توسعه" اعمال گردد.
وی با ارائه آمار و ارقامی درخصوص موقعیت امروز محیط زیست به ویژگی فکر مسیحی در حفظ ونگهداری و سلامت سازی محیط زیست اشاره نمود.
دکتر ریاض جارجور: در باب"صلح"، و رابطه اش با "ترس"، "عدالت"و "دین" و نیز محتوای مسیحی "صلح"سخن گفت. وی با تجزیه و تحلیل مواردفوق، از کلمه "صلح" به عنوان یک "کلمه مقدس" یاد نمود و گفت "مسیح"،شاهزاده صلح است، ولی باید دانست که اگر عدالت نباشد، صلح نخواهد بود.ابراهیم نبی(ع) گفته: عدالت، هدیه الهی برای بشریت بوده است. خداوند قانون،عدالت است و وظیفه مشترک ما است که افکار را به سوی صلح و عدالت سوق دهیم. وی در خاتمه از صلح طلبی صهیونیستی بدون عدالت، به شدت انتقاد کرد و آن را محکوم به شکست دانست.
آیة الله محمد ابراهیم جناتی:آشنایی ادیان با یکدیگر را موجب ایجاد هماهنگی در اخلاق، احکام و صلح و متقابلا ناهماهنگی و دوری پیروان ادیان ابراهیمی از همدیگر را موجب از هم گسیختگی و نابودی جوامع بشری دانست زیرا هماهنگی، ناشی از فطرت بشر است. پیامبران آمدند تا تعالیم اخلاقی و احکام را جهت رشد و تعالی بشر به او آموزش دهند و یکی از اهداف آنها، تالیف قلوب بود زیرا بقا و هستی انسانها به آن بستگی داشت و در مرحله بعدی می توان اختلافات نظری را درجوی سالم و براساس دلایل معقول،مطرح نمود.
وی دوری جستن از اصل خردمندی، اجتناب از هماهنگی واهمیت ندادن به اصول اخلاقی را عامل تفرقه دانست و توجه به این اصول راموجب صلح و ثبات و تامین عدالت دانست و اضافه نمود که هیچگاه ملیت،قومیت و نژاد نتوانسته ست برای آدمی، صلح به ارمغان بیاورد و بر پیروان و صاحبان ادیان است که در بازنگری درروابط بین خود، به روش جدیدی دست یابند.
دکتر ژان کلود باست و خانم تنی پیری سیمونین: دین و مسائل مهم اخلاقی را از دیدگاه مسیحیت، در دوشاخه جداگانه مورد توجه قرار دادند.آقای دکتر ژان کلودباست در خصوص اخلاق مسیحی و مسائل مهم اخلاقی درجهان کنونی و چگونگی مقابله باارزشهای ضد اخلاقی در سنت مسیحی، و خانم "تنی سیمونین" ازاهمیت نهاد کلیسا در تربیت اخلاقی جامعه مسیحی سخن به میان آورد واضافه نمود که "خانواده" نیز با توجه به قداست آن در تربیت، کلیسای کوچکی است.
حجة الاسلام و المسلمین دکترسیدمصطفی محقق داماد: در سخنرانی خود هدف بعثت انبیاء را ارتقاء اخلاقی جوامع و رشد تکاملی ارزش های معنوی، جهت به وجود آوردن "انسان کامل" دانست. وی گفت: اخلاق، ریشه در خرد آدمی دارد و دین، ضمانت اجرابرای اخلاق است. ما به داوری عقل معتقدیم. عقل، اخلاق را تایید کند ومعیار ما، عقل است. حسن و قبح واخلاقیات دینی، چیزی است که عقل آن را تایید می کند. وی در بخشی از سخنان خود، وجود ارزش های ضداخلاقی وبحران های اخلاقی در جوامع غرب رانکوهش کرد.
دکتر دیل بیشاپ و خانم جک -ژنویوکاموس: به رابطه دین با عدالت اجتماعی پرداختند. بحث دکتر بیشاب بیشتر در زمینه نظری عدالت در فکردینی بود که "عدالت چیست"؟ وجایگاه آن، در سنت مسیحی کدام است؟ مفهوم "ملت و کشور" ، از جمله مسائل مورد توجه وی بود. خانم جک،نیز مسائلی چون عدالت اجتماعی و نظم نوین جهانی را مطرح نمود.
آیة الله تسخیری: معتقد بود که"تعادل"، اصلی است که در اسلام، به آن توجه خاصی مبذول شده است. این"تعادل"، تنها در موضوع "اقتصاد"نیست بلکه می تواند از تعادل در مقوله نظری تا تعادل در مواضع، تعادل اخلاقی، تعادل مصالح و منافع فرد وجامعه، تعادل در سطح زندگی، تعادل بین مالکیت های فردی و اجتماعی،تعادل در تولید و توزیع را شامل باشد.وی افزود اینک همکاری بین ادیان درخصوص ایجاد تعادل اقتصادی واجتماعی، مقابله با فقر و همکاری درتعاون، می تواند زمینه ساز برقراری یک عدالت جامع باشد. البته باید در "برابری مطلق" و "برابری در انجام یک کارخوب"، تفاوت قائل شد. " عدالت اجتماعی" را قابل قبول می دانیم اما"برابری مطلق"، نه شدنی و نه صحیح است. تنها در برابر "عدالت اجتماعی" است که همه برابرند.
حجة الاسلام والمسلمین علی اکبررشاد: دین را تفسیر خدامدارانه هستی ومجموعه باید و نبایدهائی که برای تحقق سعادت دنیوی و اخروی آمده، دانست و به بیان نقش دین در زندگی معنوی،معیشتی و ارزش برنامه های ارسالی خداوندی جهت نحوه صحیح زندگی آدمی پرداخت و تنها چاره بشریت دربحران های معاصر را بازگشت به خدا ودین دانست.
ملاحظات و نتایج اجلاس های علمی:
از نتایج مثبت و سازنده گفتگوی بین ادیان در تبلیغ جهانی تفکر اسلامی،زدودن آثار منفی و قضاوت های ناآگاهانه تاریخی نسبت به اسلام ومسلمین، امکان همکاری های عملی ومشارکت های تجربی با ارباب ادیان،حضور دینی در حل بحران های اخلاقی،معنوی، هویتی و سیاسی اجتماعی جهان، آشنایی و آگاهی به مبانی ادیان جهانی، حضور در دیگر جوامع دینی واز همه مهمتر بهره برداری از امکانات،استعداد و توان های ایمانی ارباب ادیان و پیروان آن در گوشه و کنار جهان درجهت اعتلای مبانی معنوی و اخلاقی مشترک بود.
در پایان، پیشنهادهایی نیز در جلسه طرح گردید از جمله:
- برگزاری یک کنفرانس اسلامی -مسیحی در خصوص حقوق بشر ازدیدگاه اسلام و مسیحیت.
- تداوم گفتگوی اسلامی - مسیحی از ناحیه دبیرخانه گفتگوی بین ادیان وشورای جهانی کلیسا خصوصا درزمینه های کاربردی آن.
- انتشار یک مجله مشترک اسلامی -مسیحی.
براساس گزارش دبیرخانه گفتگوی بین ادیان، در بیانیه پایانی "اجلاس دین ودنیای معاصر"، از جمله آمده است:
«این اجلاس مشترک که به دعوت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی برگزار شد، در ادامه گفتگوهایی است که تقریبا از دو سال پیش بین مسلمانان ایران و مسیحیان وابسته به شورای جهانی کلیساها آغاز شده است. اعضاءهیئت شرکت کننده از سوی شورای جهانی کلیساها را یازده مسیحی ازکشورهای آفریقایی، اروپایی، آمریکای شمالی و خاورمیانه تشکیل می دادند وشرکت کنندگان از کشور جمهوری اسلامی ایران نیز علمای برجسته ورهبران دینی از حوزه های قم و تهران بودند. نمایندگان کلیساهای ایرانی عضور شورای جهانی کلیساها نیز در این گفتگوها حضور داشتند.
در این گفتگوها در زمینه های ذیل توافق بعمل آمد:
1. دنیای معاصر از عوارض سکولاریسم، مدرنیسم و پست مدرنیسم و بحران معنوی بارزی رنج می برد. ادیان وظیفه دارند تا به یاری بشری که از چنین شرایطی، معذب است، بشتابند و باارائه جایگزین های مثبت، نیازهای معنوی او را برآورده ساخته و انسانها رادر زندگی روزمره ارشاد نمایند.
2. شرکت کنندگان نگرانی خود رانسبت به ایجاد درگیریها، توسطقدرت های بزرگ و به نام ادیان اظهارداشتند. مسلمانان و مسیحیان معتقدندکه دین راستین، همواره با جنگ افروزی مخالف است و ادیان مؤظفند تا با تمام قدرت تعهد مشترکشان را برای فائق آمدن بر درگیریها به نمایش گذارند.
3. صلح باید براساس عدالت استوارشود. مسیحیان و مسلمانان مسئولیت مشترکی را برای به دست آوردن چنین صلحی، در روابط بین الملل بعهده دارند. در صلح بدون عدالت، همانگونه که در خاورمیانه، رواندا و بوسنی مشاهده شد، فقط عامل ظلم بیشترخواهد گردید.
4. بعنوان پاسداران ارزشها ومعیارهای اخلاقی برای بشریت، ادیان می توانند نقش مهمی را در ایام گسترش درگیریهای بین اقوام و ملت ها ایفا کنند.همچنین می توانند با روند جهانشمولی مقابله کنند که سعی دارد تا بخش بزرگی از بشریت را مورد تهاجم شدید قراردهد و دولت ها را در دفاع از اتباع خودعاجز نماید. اجلاس، نقش ادیان رابعنوان قدرت های جهانی در خدمت بشر مخلوق خداوند مورد توجه قرارمی دهد و از آنان می خواهد که قابلیت های ملت ها را در دفاع ازداراییهای اقتصادی، فرهنگی و سنتی خود افزایش دهند.
5. مسلمانان و مسیحیان بر این اعتقادند که خداوند، انسانها را براساس فطرت و کرامت انسانی آفریده است.اجلاس توافق نمود تا با کار مشترک بیشتر در این زمینه حقوق بشر را ازدیدگاه دینی تعریف نماید و با حفظتعادل در نگرش ها همکاری به منظوراعمال آن را توسعه دهد. در مورد نحوه اعمال اعلامیه حقوق بشر از سوی قدرت های جهانی، بعنوان یک ابزارسیاسی علیه دیگران، اظهارنگرانی شدو بکارگیری معیارهای دوگانه در کاربردحقوق بشر، محکوم گردید.
6. علمای مسلمان و مسیحی،اهمیت حقوق اجتماعی زنان را موردتاکید قرار دادند و تصمیم گرفتند تا این مسئله را با تشکیل جلسات بعدی ازمنظر دینی مورد بررسی قرار دهند.
7. از دیدگاه اسلام و مسیحیت،"خانواده" در نظام خلقت، اساس جامعه محسوب می شود. در شرایط امروزی که فساد و انواع پلیدی های اخلاقی جامعه را تهدید می کند، خانواده بطور خاص در خطر است. ادیان از جهانیان می خواهند تا به خانواده و ارزش های معتبر خانواده که برای سلامت جامعه ضروری است احترام بگذارند. به همین دلیل اجلاس توافق نمود تا به توسعه آموزش در امور زندگی و ارزش های خانواده از دیدگاه مذهبی بپردازد.
8. اجلاس، عوامل فعال در سطح جهان را که همه روزه تعداد بیشتری ازمردم را به سوی "فقر مطلق" سوق می دهند محکوم نمود. امروزه عوامل ایجاد فقر را می توان گسترش افسارگسیخته بازار آزاد جهانی دانست. ولی ریشه های عمیق تر مشکل را باید درضعف اخلاقی و جوامع و افراد و آثار آن مانند فساد مالی، اسراف در استفاده ازمواریث انسانی، و از دست دادن احساس مسئولیت نسبت به مستضعفین، محرومین و اعضاءضعیف تر جامعه جستجو کرد. در اینجادین، نقش محوری را بعهده دارد.مسلمانان و مسیحیان، نیاز جامعه بشری به تحول عمیق معنوی را مورد تاکید قراردادند. سیاست ها و ایدئولوژی های سکولاریستی نمی توانند به اصلاح اوضاع بپردازند. انسانهای مؤمن درمقابل خدا و انسان و اصلاح وضع بشر،مسئولیت مشترکی دارند و سمپوزیوم توافق نمود تا مطالعه مشترک بیشتری رابر روی نظریات اسلامی - مسیحی پیرامون اقتصاد جهانی انجام دهد.
9. اجلاس، همچنین افزایش تعدادآوارگان و بی خانمانها در جهان را که ازبحرانها و فلاکت اقتصادی فرار می کنند،محکوم نمود و خواستار تلاش مشترک مسلمانان و مسیحیان برای رفع نیازهای انسانی مخلوقین مورد علاقه خداوندگردید.
