چگونه اعتماد به نفس ایجاد کنیم؟
برای رسیدن به اعتماد به نفس علاوه بر پشتکار و عدم سستی و مشورت با آگاهان و عدم تقلید کورکورانه از دیگران، انسان باید به خدا توکل کرده و تصمیم بگیرد .
برای رسیدن به اعتماد به نفس راههایی وجود دارد که انسان با پیمودن آن اعتماد به نفس پیدا می کند:
از جمله راههایی که می توان اعتماد به نفس را در خود ایجاد کرد، توکل به خداوند متعال است . یعنی اینکه انسان باید در همه کارها بر او توکل کند و از او یاری بجوید . کسی که توکل بر خداوند دارد، هرگز یاس و نومیدی به خود راه نمی دهد ; زیرا تکیه او بر خداوندی است که قادر بی نهایت و شکست ناپذیر است . توکل به خدا، انسان را از انواع وابستگی ها که سرچشمه ذلت و بردگی است نجات می دهد و به او آزادی و اعتماد به نفس می بخشد .
توکل به خدا موجب باورمند شدن شخص به خویش می شود و ایمان به مسیر پیدا می کند و از درجه اعتماد به نفس بالایی برخوردار می شود و جهت وصول به توفیقات بالا و والا به ایثار و پشتکار عظیمی دست می زند; چراکه محصول اعتماد به نفس بالا، پشتکار بالا است و در این راستا خداوند را نیز اصل همه چیز می داند و در سایه توکل به خداوند است که آدمی دارای اعتماد به نفس بالا شده و به سرچشمه فیض الهی متصل می شود و پشت کار و توانایی های او فوق تصور می گردد . ایمان بنده در صورتی درست می شود که تنها توکل بر خداوند نماید و در عین حال که در تحصیل اسباب ترقی و کمال، جدیت می کند تنها خداوند را مسبب الاسباب بداند و او را قادر و توانای بر هر چیز بداند . امام علی علیه السلام می فرماید:
«لا یصدق ایمان عبد حتی یکون بما فی یدالله اوثق منه بما فی یده (1) »: «ایمان بنده ای درست نباشد جز آنکه توکل و اعتماد او به آنچه در دست خداست بیشتر از آن باشد که در دست اوست » . انسان به کمک این ایمان، غیرقابل دسترس ترین درها را خواهد گشود و بلندترین مرتبه ها را فتح خواهد کرد و گسترده ترین اهداف خویش را به تحقق خواهد رساند . در واقع، انسان بدون ایمان و اعتقاد به وجود پروردگار و جهان آخرت، هیچ بعد معنوی در این دنیا نداشته و در نتیجه، دستاورد کمی از دنیای معنویت خواهد داشت .
یکی از راههای رسیدن به اعتماد به نفس دوری از سستی و تنبلی، بی حوصلگی و سرهم بندی کارهاست . چرا که دوری نکردن از این امور، نتیجه ای جز سرخوردگی و باختن اعتماد به نفس ندارد .
کسی که در امر دنیای خود بی رغبت (تنبل) باشد در امر آخرت (امور معنوی) رغبتش کمتر است . زیرا غالبا کسی که برای دنیا کار می کند و زحمت می کشد نتیجه اش یا نقد یا به فاصله کمی به او داده می شود برخلاف شخصی که برای سفر آخرت خویش عبادت می کند که خداوند مزد عبادت او را ذخیره آخرتش قرار می دهد تا از نعمت های غیر متناهیه آخرت و بهشت جاوید به او عوض عنایت فرماید .
در روایت آمده است که روزی حضرت موسی علیه السلام به حضرت حق عرض کرد: «ای عبادک ابغض الیک فقال الله تعالی عز و جل: من کان جیفة باللیل و بطال بالنهار (2) »: «پروردگارا کدام یک از بندگان، نزد تو مبغوض تر می باشند؟ خطاب رسید کسی که در او این دو خصلت باشد: چون مردار متعفن شبش را در خواب به سر برد و روز بیکار و ولگرد باشد» .
بنابراین سستی و تنبلی و بی حوصلگی، وقتی به صورت یک عادت برای شخص درآید، حربه ای برای سرکوبی موفقیت های اوست و در مقابل حرکت و گرمی جان و دل است که سرمنشا تمام سعادت ها است و خیر دنیا و آخرت را برای صاحبانش به ارمغان می آورد و کسانی هم که در دنیا به مقامات عالیه نایل گردیده اند در اثر همین صفت همت و گرمی روح بوده است . سستی و تنبلی از عوامل اخلال گر در اعتماد به نفس هستند چنانکه در کلام امام صادق علیه السلام بی حوصلگی و تنبلی دو کلید هر بدی بیان شده است . حضرت فرمودند: «از بی حوصلگی و تنبلی بپرهیز! زیرا این دو کلید هر بدی هستند . کسی که سستی و کسالت به خرج دهد حق را ادا نخواهد کرد و کسی که بی حوصلگی کند بر کار حقی، صبر و شکیبایی نمی کند (3) » .
یکی دیگر از راههای رسیدن به اعتماد به نفس استقلال فکری و نهراسیدن از شکست ها و ناکامی ها است . انسان باید سعی کند استقلال فکری داشته باشد و مشکلات خویش را خود حل کند و کمتر از کسی کمک بگیرد . البته نکته ای در این جا قابل تذکر است و آن اینکه استقلال فکری در امورات زندگی به این معنا نیست که شخص اهل مشورت نباشد چراکه در آن صورت جزء انسان های خودشیفته می شود (که اشاره شد) . عدم مشورت، انسان را شخصی خودبین و متکبر بار می آورد و آن وقت شخص شیفته خود شده و از خود، تصور قطب بودن پیدا می کند که این گونه افراد هستی خود را وقف این می کنند که قلمرو محدود وجود خود را به صورت مطلق بنگرند که این خودشیفته بودن از عوامل اخلال گر در اعتماد به نفس است .
البته انسان باید با دیگران، پدر ومادر، اهل فن، مربی، استاد، دوستان و ... برای حل مشکلات خود مشورت کند و کمک گرفته و پس از مشورت وقتی تصمیم گرفت، توکل بر خدا کند و کا را انجام دهد . و این امری پسندیده است که مورد تاکید قرآن مجید هم می باشد چنانکه در سوره «شوری » به این موضوع اشاره شده است . و این یکی از عوامل پیروزی و موفقیت است; ولی در نهایت باید خود شخص، مشکل خود را حل کند و منتظر یاری دیگران نباشد .
نهراسیدن از ناکامی ها و شکست ها
حقیقت این است که چرخ زندگی همواره مطابق میل ما نمی چرخد و روزگار بر وفق مراد پیش نمی رود . امام علی علیه السلام می فرماید: «الدهر یومان یوم لک و یوم علیک . فان کان لک فلا تبطر و ان کان علیک فلا تضجر (4) : «روزگار دو روز است: روزی به سود تو و روزی به زیان توست . اگر به نفع تو و مطابق میلت بود سرمستی مکن و اگر به ضرر تو بود، دلتنگ و بی قرار مباش » . دنیا این گونه است; شکست و پیروزی و سختی و آسانی و شادی و غم، همراه همند . قرآن مجید می فرماید: «فان مع العسر یسرا، ان مع العسر یسرا (5) » . این دو آیه شریفه به صورت یک قاعده کلی و به عنوان تعلیلی بر مباحث سابق (آیات قبل سوره انشراح) مطرح است و به همه انسانهای مؤمن و مخلص و تلاشگر نوید می دهد که همیشه در کنار سختی ها، آسانی هاست . حق تعالی تعبیر به «بعد» نمی کند، بلکه تعبیر به «مع » که نشانه همراهی است، می کند . این نوید و وعده الهی است که دل را نور و صفا می بخشد و به پیروزی ها امیدوار می کند و گرد و غبار ناامیدی را از صفحه روح انسان می زداید . پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند: «واعلم ان مع العسر یسرا و ان مع الصبر النصر و ان الفرج مع الکرب (6) »: «بدان که با سختی ها آسانی است و با صبر، پیروزی و با غم و اندوه، خوشحالی و گشایش است » .
صبر و ظفر هر دو دوستان قدیمند
بر اثر صبر نوبت ظفر آید این بیت ترجمان فرمایش مولی علی علیه السلام است که می فرمایند: «لا یعدم الصبور الظفر و ان طال به الزمان (7) : «پیروزی از انسان شکیبا و بردبار، جدا نمی شود هرچند روزگار به درازا بکشد» .
گویند ادیسون برای اختراع برق، هزار آزمایش انجام داد که تنها یکی از آنها به اختراع لامپ انجامید . اما برای او 999 آزمایش دیگر، شکست نبود . او در هر آزمایش می فهمید که این راه به ایجاد روشنایی با استفاده از برق نمی انجامد و همین برای او موفقیت محسوب می شد . برای دست یابی به اعتماد به نفس باید هرگز از شکست ها و ناکامی ها نهراسیم و باور داشته باشیم که می توانیم شکست ها را جبران کنیم و همیشه شعارمان این باشد که اگر احیانا در کاری شکست دامن گیرمان شد، شکست مایه پیروزی است . هر ناکامی ما را یک قدم به پیروزی نزدیک می کند .
تضعیف اعتماد به نفس ممنوع
یکی از عوامل تضعیف اعتماد به نفس، منفی بافی و منفی گرایی در امور زندگی و تحصیل است . «تمام ما بدون استثنا در مدت زندگی خود در معرض برنامه نویسی های منفی قرار داشته ایم . از همان زمانی که جوان بودیم شرطی شدیم که بهراسیم . شرطی شدیم که بدترین ها را انتظار داشته باشیم . شرطی شدیم که موفقیت های خود را دست کم بگیریم و در برابر فریب خوردن، گارد دفاعی داشته باشیم . به عبارت دیگر عادت کردیم که به مسایل منفی نگاه کنیم (8) » .
«برنامه نویسی های منفی گذشته می توانند به تصویر بد و احساس عدم امنیت، منجر گردند (9) » . افکار منفی عادت شده، واکنش های منفی را جذب می کنند و در نتیجه بر دامنه منفی بینی ها افزوده می شود . البته پذیرفتنش دشوار است که کسی بخواهد منفی باشد و خصوصیات منفی دیگران را بگیرد . بنابراین تنها راه برخوردار شدن از روابط مثبت، انسان مثبت بودن است .
همه چیز بستگی به ذهن و نگرش ما دارد . ثابت شده است که اگر به ذهن خودمان، مثبت بودن و شاد و موفق بودن را سفارش بدهیم از فرمان ما اطاعت می کند . انسان با 18 میلیارد سلول مغزی متولد شده که در هر لحظه از حیاتش منتظر دستور و راهنمایی است . اگر تصمیم بگیرد به آنها دستور مثبت بدهد، از دستورات او اطاعت خواهند کرد . همانطور که از دستورات منفی او اطاعت می کنند . پس انسان می تواند (شخص منفی نگر) جای برنامه نوسی منفی گذشته را با یک برنامه نویسی مثبت، عوض کند .
توصیه های کاربردی جهت تقویت اراده و اعتماد به نفس
1 . موفقیت های روزانه خود را - هرچند کوچک و کم اهمیت - یادداشت کنید و علل آن را بررسی کنید و به دنبال موفقیت های بزرگتر باشید .
2 . پس از کسب موفقیت ها هیچ گاه منتظر تایید دیگران نباشید .
3 . سعی کنید استقلال فکری داشته باشید (10) و مشکلات خود را، خودتان حل کنید و کمتر از دیگران کمک بگیرید .
4 . همواره سعی کنید با خواسته های نفسانی و عادات بد و ناپسند مبارزه کنید مثل تنبلی، بی حوصلگی، راحت طلبی و ... . زیرا کسی که قوی و با اراده و از اعتماد به نفس برخوردار است بر هوای نفس خود چیره می شود . از کلام گهربار رسول اکرم صلی الله علیه و آله است که فرمود: «الشدید من غلب نفسه (11) » .
روان شناس معروفی می گوید: «یک نه گفتن به عادت بد موجب می شود شخص برای مدتی تجدید قوا کند و بدین ترتیب ضعف اراده خود را به تدریج برطرف سازد (12) » .
5 . همواره داشتن اراده قوی و اعتماد به نفس لازم را به خود تلقین کنید . برای مثال بگویید: «من می توانم . من بر مشکلات پیروز شوم . من در امتحان آخر ترم سال تحصیلی قبول می شوم . من اراده و اعتماد به نفس قوی و پولادین دارم » . یعنی باید سعی شود از منفی نگری و منفی بافی دوری شود و با نگرش مثبت به مسایل در کسب موفقیت کوشید .
ناپلئون می گوید: «باید کلمه «نمی شود» از قاموس زندگی و از لغت محو گردد» . او از شنیدن واژه های «نمی شود» ، «نمی دانم » ، «نمی توانم » ، ناراحت و دلتنگ می شد و می گفت: «بخواه، می شود (13) » .
6 . نهراسیدن از شکست و ناکامی ها چرا که شکست و ناکامی خود گامی به سوی پیروزی است .
7 . توصیه بسیار مهمی که انسان باید نصب العین خود قرار دهد، توکل به خداست . با توجه به اینکه در راه رسیدن به کمالات از تحصیل اسباب و موجبات آن هم غافل نشویم (او مسبب الاسباب است) .
8 . دقایق و لحظاتی از روز البته در وقت معینی مثل صبح ها را به ورزش و نرمش اختصاص دهید . چون ورزش (البته در یک رشته بهتر است) موجب تقویت اراده و دست یابی به اعتماد به نفس می شود .
9 . پای بندی به انجام تکالیف و وظایف شرعی و دینی . همواره سعی کنید نماز خود را اول وقت بخوانید زیرا تکالیف و عباداتی چون نماز و روزه، حج و ... هرکدام به نوعی تمرین و تقویت اراده و دست یابی به اعتماد به نفس به شمار می رود . برای مثال: کسی که روزه می گیرد، در واقع با هوس هایش به مبارزه برمی خیزد و پر واضح است که دست رد زدن بر هوا و هوس های فریبنده به استواری ایمان و تقویت اراده می انجامد .
10 . همواره سعی کنید توجه خود را به یک کار معطوف دارید و آن را در زمان مشخصی انجام دهید (در یک زمان فکر خود را مشغول چند کار نکنید مثلا مطالعه با تماشای فیلم و تلویزیون و . .). .
11 . در تصمیم گیری ها، سرعت عمل داشته باشید و امروز و فردا نکنید، البته عجولانه نیز تصمیم نگیرید (با مشورت و بررسی در جوانب یک کار) .
12 . کارها را تماما و کامل انجام دهید و از نیمه کاری و سرهم بندی اجتناب نمایید .
13 . سعی کنید در چیزی که نمی دانید، خیلی راحت بگویید «نمی دانم » . چون «لاادری نصف العلم » . «نمی دانم، نیمی از دانستن است » .
14 . این باور را به خود القا کنید که خصوصیات اخلاقی، داشتن استعداد یا کمبود آن، همیشه ارثی نیست و با کوشش می توان همه آنها را به دست آورد .
15 . در انتخاب مدل و رنگ لباس، وسایل زندگی و تحصیل، آرایش سر و صورت و ظاهر و ... هرگز به روز توجه نکنید و مقلد دیگران نباشید (14) .
پی نوشت:
1) نهج البلاغه، ترجمه دشتی، حکمت 310، ص 702 .
2) سفینة البحار .
3) وسایل الشیعه، ج 12، ص 39 .
4) بحارالانوار، ج 78، ص 20 .
5) انشراح، 5 و 6 .
6) تفسیر نورالثقلین، ص 604، ح 11 .
7) نهج البلاغه فیض الاسلام، ص 163 .
8) معجزه باور، شارین کمال الدین، ترجمه مهدی قراجه داغی، نشر اوحدی، ص 49 - 48 .
9) همان .
10) وسائل الشیعه، ج 11، ص 123 .
11) وسایل الشیعه، ج 11، ص 123 .
12) گفتار ویلیام جیمز، روان شناس و فیلسوف، راز کامیابی مردان بزرگ، حضرت ایة الله سبحانی حفظه الله، ص 149 .
13) همان، ص 99 .
14) مدگرایی نوعی خودباختگی و بی هویتی است که مهاجمان فرهنگی سعی در اشاعه آن در میان جوانان مسلمان دارند . مدگرایی باعث می شود جوان از درون تهی شود و توانایی های اصیل خود را به فراموشی بسپارد و برای جبران کمبود و ضعف های روانی به رنگ دیگران درآید .
