قرآن، سرچشمه خرد و اندیشه

«کتاب انزلناه الیک مبارک لیدبروا آیاته ولیتذکر اولوالا لباب».(1)

قرآن، آخرین پیام خداوند و معجزه ی جاویدان خاتم پیامبران، چراغ روشنایی بخش تاریکی ها، محور اتّحاد مسلمانان، منبع و منشأ علوم و فرهنگ اسلا می است. کتابی است که در کرانه ی آن تمدن شکوهمند اسلا می زاده شد و بالید. کتابی مبارک که آیهآیه اش برای خردمندان درس آموز است؛ تدبّر در آن راه گشای پیشرفت و کمال و عمل به آموزه های آن، نسخه ی شفابخش دردهای فردی و اجتماعی. برترین شاگرد این کتاب، امام علی (ع)، درباره اش چنین گفته است:«بدانید که این قرآن پند دهنده ای است که آدمی را نمی فریبد؛ هدایت گری است که انسان را گمراه نمی کند و گوینده ای است که دروغ نمی گوید.هرگز کسی با آن هم نشینی نکرد، جز این که با زیادتی یا نقصانی از کنار آن برخاست؛ زیادتی در هدایت یا نقصانی در گمراهی».(2)

مسلمانان در همه ی دوران ها به آموختن آموزه های این کتاب نیازمندند و بسی بیش از آن، به عمل بدانها محتاج.

افسوس که وضعیت اسف انگیز مسلمانان، که اینک در بسیاری از عرصه های زندگی مقهور رقیبان شده اند، نشان از دوری این امّت از عمل به قرآن است. شاید از این رو است که در روز بازپسین، رسول خدا(ص) از امّت خویش به بارگاه حضرت حق شکوه می کند که اینان قرآن را مهجور نهادند. «یا ربّ، انّ قومی اتخذوا هذا القرآن مهجور».(3)

یاد کرد قرآن از راسخان در علم که عالمان به تأویل و باطن قرآن اند، که «و ما یعلم تأویله الا الله والراسخون فی العلم».(4)

پیامبر(ص) اقتران قرآن را با اهل بیت(ع) مؤکد می کند و این که وصول بر بلندای معارف این کتاب بی مانند، از راهی جز مکتب این برگزیدگان الهی میسور نیست.

حوزه های علوم دینی و دین پژوهان امروز، چونان گذشته و بیش از آن، نیازمند توجه به قرآن و پژوهش در این وادی نورانی اند. در کنار عرضه ی معارف مورد نیاز آدمی در همه ی عصرها، چنان که وی مبدا‡ معاد انسان و جهان را بشناسد و اخلا ق پسندیده را، که از هدف های برانگیختن پیامبران است، بیاموزد، بردن پرسش های بشر امروز و جامعه ی نوین به آستان قرآن و پاسخ یابی از آن، از وظایف عالمان فرزانه در عصر جدید است، چرا که قرآن برای هر نسلی و عصری، تازه است. امام صادق(ع) فرمود: «ان اللّه تبارک و تعالی لم یجعله لزومان دون زمان و لا لناس دون ناس فهو فی کلّ زمان جدید وعند کلّ قوم غضّ».(5)

پی بردن به این نیاز، گام نخست برای حضور در محضر قرآن است. ناگفته روشن است که یافتن پاسخ های تازه، به معنای تحمیل برداشت های ناروا، که با رنگ های نو آراسته شده نیست. ما را از تفسیر به را‡ی برحذر داشته اند؛ چرا که این مسیر برای خام اندیشان لغزنده است. تاریخ گذشته و حال گواه نمونه هایی است که کسانی با جواب هایی پیش ساخته به سراغ قرآن رفتند و کوشیدند بافته های خویش را به جای یافته های قرآن، عرضه کنند. نمونه ی عبرتآموز آن در روزگار ما، خام اندیشانی بودند که دست به خون شهید بزرگ انقلا ب اسلا می، مطهری، آلودند.

در برابر، نمونه ی راستین اندیشمند مسلمان امروزین، علا مه طباطبایی(ره) بود که در تفسیر گران سنگ المیزان جابه جا، به دنبال یافتن پاسخ هایی تازه برای مسأله های بشر امروز است؛ از حقوق گرفته تا سیاست و حکومت. خدایش رحمت کند و با اولیایش دمساز فرماید.

این شماره از نشریه ی پژوهه به موضوع علوم قرآنی پرداخته است. امید این که جان های پرشور پژوهشگران مرکز جهانی علوم اسلا می را به این سوی برانگیزد و گامی کوچک باشد در مسیر پژوهش در این عرصه مبارک.ان شاءاللّه.