بخش نخست
دندانها از سفت ترین، محکم ترین و بادوام ترین اعضای بدن هستند و باید هم باشند چه دندانها کار بسیار سخت انجام می دهند و تحت فشار دائمی هستند. روزی دست کم سه بار به وسیله آنها غذا می خوریم. حتی برخی آنها را به جای دست هم بکار می برند و با آنها گره باز کرده و پسته و بادام و گردو می شکنند. گاهی قند و زمانی یخ را با آن خرد می کنند. گرچه شکستن اجسام سفت مثل بادام و گردو و یخ و قند به دندانها، به سبب فشاری که به آنها وارد می شود، آسیب می رسانند اما بیشترین صدمه به دندانها از میکربهاست که در داخل دهان وجود دارند و دندان را فاسد می کنند که به اصطلاح پوسیدگی نامیده می شود و باید از کودکی مواظب دندانها بوده و پوسیدگی دندان را از دوران کودکی مورد توجه قرار داد و محل پوسیده را پر نمود و در هر سنی مراعات بهداشت دهان و دندان ضروری است و می توان از بیماری دندان جلوگیری کرد. امروزه در کشورهای صنعتی جهان، روزبروز از تعداد کسانی که دندان 2مصنوعی کامل دارند کم می شود. علت این امر فقط و فقط توجه به دندان، پیش گیری بیماری و درمان به موقع است. در حدود 200 تا 300 نوع میکرب در دهان وجود دارند. برخی از آنها سودمند هستند و می توانند به تشکیل ویتامین ها کمک کرده و آنزیم تولید کنند و به گوارش غذا یاری برسانند و از میکرب های زیان آور بکاهند.
باکتریهای زیان آور در روی دندانها ایجاد «پلاک » می نمایند. این پلاکها ورقه های بسیار نازک هستند که روی دندانها را می پوشانند. پلاکها معمولا دیده نمی شوند اما گاهی سحرگاهان می توان این پلاکها را به شکل پرده بسیار نازک روی دندانها مشاهده نمود چه شب هنگام وقتی که آب دهان خشک می گردد این پرده نازک روی دندانها بهتر تشکیل می گردد و بامدادان خوب دیده می شود. این پرده نازک چسبنده در واقع جز اجتماع بی شمار میکرب ها و تکه های ریز غذا چیز دیگری نیست. این پرده نازک ممکن است دهان را نیز بدبو نماید. اگر این پرده نازک و میکربها از بین نروند، ایجاد آسید می کنند و این آسید سبب خوردگی مینای دندان شده و باعث عفونت در لثه می شود و در نهایت باعث بیماری بافت های دور دندان «پریودونتال » و در نتیجه سبب جذب و تخریب استخوان حفره دندان می شود. (بعدا این ناراحتی را شرح خواهیم داد).
پوسیدگی دندان
هرچند اکثر افراد از اصطلاح کرم خوردگی استفاده می کنند ولی روشن است که کرمی وجود ندارد، بلکه اصطلاحا به همان پوسیدگی دندان کرم خوردگی گفته می شود و بهتر است اصل کلمه پوسیدگی دندان به جای کرم خوردگی بکار رود. بهر حال این پوسیدگی به علت سوراخ شدن مینای دندان و حمله باکتریها ایجاد می شود. 10 تا 15 دقیقه پس از خوردن غذا، باکتریهای بی شمار موجود در دهان آسید تولید می کنند که ممکن است این آسید باعث خوردگی و از بین رفتن مینای دندان گردد. به این سادگی و بدین آسانی به مینای دندان صدمه و ضرر وارد می شود. درواقع این صدمه از وقتی آغاز می گردد که خوردن غذا پایان می یابد چه عمل فیزیکی خوردن و جویدن عاملی است که به خودی خود باعث تمییزی دندان می گردد. افزون بر این، روزانه به مقدار زیاد آب دهان «بزاق » تولید می کنیم که اثر شستشو دهنده بر دندانها دارد. حال اگر بخشی از مینای دندان خورده شود و حفره ایجاد گردد، دور و تسلسل معیوب به وجود می آید بدین معنی که حفره دندان ذراتی از غذا را در خود جای می دهد این ریزه های غذا همراه با میکربها آسید تولید می کند و آسید هم مینا را می خورد و حفره را بزرگتر می کند و حفره هرچه بزرگتر گردد، غذا و میکرب بیشتری در خود جای می دهد و این دور معیوب آنقدر ادامه می یابد تا دندان را به کلی فاسد نماید. این روند مانند بسیاری از ناراحتیهای دندان، آرام، نهانی و بی درد آغاز می گردد و به پیشرفت خود ادامه می دهد. چون درد وجود ندارد به نظر می رسد که مساله ای هم نیست درحالی که پوسیدگی و بیماری دندان به آرامی و به طور مداوم به پیشرفت خود ادامه می دهد بنابراین مراجعه منظم به دندان پزشک باعث کشف به موقع حفره دندانی می گردد و به راحتی نیز درمان می شود و از نابودی دندان و دست کم هزینه زیاد درمان پیش گیری می گردد. به هرحال اگر در دندان حساسیت و یا ناراحتی ایجاد شود باید فوری به دندان پزشک مراجعه و چاره جوئی کرد. دندان پزشک به راحتی حفره دندان را پر می کند و خطر نابودی دندان را از بین می برد. در صورتی که عصب دندان نیز ضایعه دیده باشد آن را نیز برداشته و دندان را عمیق تر چرخ و پر می کند. در این حال گرچه دندان حساسیت خود را از دست می دهد ولی در عوض از نابودی نجات می یابد. اگر پوسیدگیهای کوچک دندان به موقع درمان و پر شوند چه بسا که ریشه و عصب دندان نیز سالم بمانند.
چه باید کرد؟
روزانه دست کم یکبار باید پلاک ها را از روی دندانها پاک کرد و این با مسواک کردن امکان پذیر است و بهتر است پس از هر غذا این کار انجام بگیرد و بهتر است از خمیر دندان دارای «فلوراید» سود جست چه این ماده به سبب محکم کردن مینای دندان، آن را در برابر آسید مقاوم و از ایجاد حفره در آن جلوگیری می کند.
لازم است به طور منظم یعنی سالی یک یا دو بار به وسیله دندان پزشک مورد معاینه قرار گرفت تا اگر حفره کوچکی در دندان باشد به موقع پر گردد و ناراحتیهای دیگر نیز درمان شوند. خوردن مواد قندی را باید محدود کرد و بهتر است در فواصل غذاهای اصلی چیزی نخورد و به ویژه از خوردن مواد قندی پرهیز کرد تا از ایجاد پلاک جلوگیری شود.
بیماری بافت های دور دندان
«پریودونتال » هم زمان با توجه و مراقبت از پوسیدگی دندان، باید به بیماری بافت های دور دندان که بزرگترین دشمن دهان و دندان است، نیز توجه نمود.
بیماری بافت های دور دندان عبارت از وجود بیماری در لثه و استخوان حفره دندانی است که ریشه دندان در آن جا گرفته است افتادن دندانهاا در اثر این بیماری به وجود می آید. افراد بالاتر از چهل سال ممکن است مدتها علائمی چند از این بیماری نهانی را داشته باشند بدون آنکه خود متوجه باشند در صورتی که دندان پزشک ضمن معاینه به راحتی می تواند به این عارضه پی ببرد. چه بسا که دهان و لثه ها رنگ مطلوب خود را داشته باشند و به ظاهر عیب و ایرادی به نظر نرسد ولی در عین حال دچار بیماری بافت های دور دندان باشند چه ممکن است بیماری در زیر لثه یعنی در محلی که دیده نمی شود وجود داشته باشد. پلاک باکتریها از محل اتصال لثه به دندان، به طرف داخل یعنی بین لثه و دندان رسوخ و سوراخی در این بخش نرم ایجاد نماید به طوری که حفره کوچک کیسه مانندی در آنجا بوجود بیاید که به راحتی از دید انسان مخفی بماند و به تدریج و به مرور زمان چرکی گردد و بدین طریق حفره استخوانی که دندان را در خود محکم نگاه می دارد خورده شود.
وقتی که پلاک دندانی با کلسیم ترکیب شود سفت می گردد و تشکیل پلاک سنگ مانند می دهد که حتی ممکن است گاهی به صورت رشته های کثیف مشاهده شوند. این پلاکها لثه را تحریک می کنند که این خود باعث عقب رفتن لثه و تشکیل حفره های جدید می گردد و در نتیجه میکرب ها و تکه های ریز غذا وارد این حفره های تازه می شوند. در مراحل پیشرفه، عفونت باعث سستی و ضعف «لیگامان » یا رباطهای محافظ و نگاهدارنده دندان و نیز استخوان حفره دندانی می گردد که نتیجه آن شل شدن دندان و حتی افتادن آن است.
علائم و زنگ خطر
چندین علامت خطر وجود دارند. در اوائل بیماری بافت های دور دندان، موقع مسواک یا خلال کردن دندان، ممکن است لثه خونریزی بکند. و نیز ممکن است لثه ها حساس و سرخ رنگ و متورم شوند. خونریزی از لثه علامت سلامت آن نیست، بلکه نشانه ای است از بیماری احتمالی لثه که در این صورت باید به دندان پزشک مراجعه نمود. دندان پزشک با پرتونگاری دندانها و معاینه لثه به بیماری بافت دور دندان، ماهها پیش از آنکه علائم آن ظاهر شوند، پی خواهد برد و به موقع و پیش از فوت وقت بیماری را درمان خواهد کرد.
به هرحال نباید فراموش کنیم که بهترین علاج پیش گیری از بیماری است بنابراین باید کوشید که دچار بیماری لثه و حفره دندان نشد.
چه باید کرد؟
بر حسب موارد باید هر سال یکی دوبار به دندان پزشک مراجعه نمود. فقط اوست که می تواند رسوب سنگ مانند را با وسائل ویژه از دندان بردارد اصطلاحا جرم گیری کند و لثه را درمان نماید.
دندانها را به طور مرتب مسواک کنید و لای دندانها را با خلال دندان و یا بهتر با نخ دندان «فلاس » تمیز نمائید مسواک نباید زیاد سفت باشد چه مسواک سفت ممکن است باعث عقب نشینی لثه و صدمه به دندان بشود.
از خمیر دندان «فلوراید» دار استفاده کنید چون فلوراید، خصوصا اگر از کودکی مصرف شود، موجب استحکام مینای دندان می گردد. آب دهن نیز میکرب کش است ولی چون شب ها آب دهان کمتر تولید می شود و دهان خشک می گردد بنابراین لازم است شب، پیش از خواب و نیز بامداد دندان را با خمیر دندان و مسواک شست و لای دندانها را کاملا تمیز نمود. ماساژ(مالش) لثه ها نیز جریان خون را تحریک و تسریع می نماید و پلاکها را از زیر لثه خارج می کند. بهتر است ماساژ با انگشت انجام بگیرد.
تمیز کردن و شستن دندان باید از روی اصول و قاعده باشد تا نتیجه بهتر گرفته شود. باید مسواک را با زاویه 45 درجه با دندانها در دست گرفت و دندانها را پاک کرد. مسواک باید به طور آرام با لثه ها تماس بگیرد. باید سطح جونده دندانها را نیز با مسواک شست و همچنین سطح زبان را کمی به طور ملایم مسواک کرد چه باکتریها در روی زبان نیز رشد می کنند. برای خلال دندان بهتر است از نخ محکم مثل نخ قرقره ویا «فلاس » استفاده کرد و با آن لای دندان ها را بدون اینکه به لثه صدمه یا فشار وارد شود، تمیز نمود. این کار به یاری انگشتان شست و سبابه هر دو دست که دو طرف نخ را می گیرند انجام می شود و بدینوسیله می توان پلاک های دندانها را به خوبی تمیز کرد.
اثر غذا در سلامت دندانها
هیچگونه غذای ویژه ای نیست که بتواند در سلامت لثه و دندانها معجزه نماید. اما به طور کلی غذای متعادل و سالم در سلامت کل بدن که دندانها نیز جزئی از آن است موثر و سودمند است. آنچه که مسلم است.
قند و شکر و موادی که از آنها درست می شوند و دیگر مواد قندی بهترین سوخت و غذا و محیط برای باکتریهای دهان جهت ایجاد آسید مخرب دندانهاست بنابراین شکی نیست که شیرینی زیاد عاقبت تلخی به علت خراب کردن دندانها خواهد داشت. باید به خاطر آورد تنها قند و شکر نیستند که در تولید آسید دهان مؤثر هستند، بلکه تمام اقسام قند چنین خاصیتی دارند چه برای باکتریها، شیرینی شکر با شیرینی میوه فرقی ندارد. این بدان معنی نیست که از خوردن میوه صرفنظر کرد چرا که میوه از ضروریات غذای سالم است بلکه همانطوری که پس از خوردن شیرینی و شوکولات و غیره باید دهان خود را بشوئید و مسواک کنید، پس از خوردن میوه نیز لازم است همان کار را انجام بدهید و دندانها را با دقت بشوئید و در عین حال باید در مقدار مصرف آنها نیز حد اعتدال را نگاهدارید.
در خاتمه لازم به یادآوری است که باید این باور نادرست را که «با گذشت ایام دندانها هم از بین می روند» به فراموشی سپرد. این فکر نه تنها نادرست، بلکه خطرناک هم است. با پیشرفت دانش و تکنیک، امروزه افتادن و از بین رفتن دندان قابل پیش گیری است. در سنین بالا باید همانقدر از دندان مواظبت کرد که در جوانی. اگر کسی به سبب کهولت و یا هر علت دیگری عاجز و ناتوان باشد و نتواند دندانهای خود را مسواک نماید، باید با محلول ضد عفونی مناسب و به طور مرتب دندانهای خود را بشوید.
مواظبت از دهان، در سالمندانی که دارای دندان مصنوعی کامل و یا ناقص هستند نباید سرسری گرفته شود چه روی دندان مصنوعی نیز مانند دندان طبیعی پلاک تشکیل می شود. لازم است این دندانها نیز هر روز به دقت تمیز شوند. در عین حال کسانی که دارای دندان مصنوعی کامل هستند نباید خیال کنند که دیگر کاری با دندان پزشک ندارند. این تصور درست نیست چه بافت دهان و استخوانهای فک دائما در تغییر هستند و این تغییر ممکن است باعث شود که دندان کاملا مناسب، روزی ناجور گردد. به علاوه در افراد سالمند به ویژه افراد سیگاری سرطان دهان بیش از دیگران دیده می شود که در این صورت نیز با معاینه پزشک و یا دندان پزشک، این عارضه به موقع کشف و درمان خواهد شد.
از آنجائی که مواظبت از دندان کودکان دارای اهمیت شایان است در شماره آینده به یاری خداوند متعال مقاله مفصلی در این باره از نظر خوانند گرامی خواهد گذشت.
ادامه دارد
