قرآن و دهکده جهانی

نقش انسان در زندگی بشری در ابعاد مختلف فردی اجتماعی و حتی بین الملل قابل دقت و بررسی است که به طور مختصر به بعضی از آنها اشاره می شود:

1. انسان، نیازمند ارتباط مستقیم با آفریننده و هستی بخش خود است. این ارتباط اگر چه از طریق مناجات و رازگویی درونی و قلبی انجام می گیرد، اما دسترسی به کلمات خود خداوند، بسیار لذت بخش و اطمینان آور است؛ چنان که اقبال لاهوری گفته است: «اگر می خواهی خدا با تو سخن بگوید، قرآن بخوان».

این ویژگی، به طور کامل، تنها برای قرآن مجید باقی مانده است و هیچ کتاب آسمانی دیگری چنین جایگاهی ندارد.

2. انسان نیازمند قانونی مدون از سوی خداوند و مرشد و مرادی جاودان است تا از سبیل به صراط مستقیم دست یازد و از گزند وسوسه های درونی و بیرونی در امان بماند. قرآن کتاب هدایت انسان به سوی رستگاری و رستن از بندهای جاهلیت کهن و مدرن است؛ «الم، ذالک الکتاب لا ریب فیه هدی للمتقین».

3. انسان در تکاپو و جست وجوی آگاهی های صحیح و معارف بلند و پرمعناست؛ البته با استفاده از تجربیات بشری و تلاش های علمی، به بسیاری از آگاهی ها می توان دست یافت؛ اما برای اطمینان به درستی یافته های خود و آگاهی به آن چه برای او دست نایافتنی است، نیاز به یک منبع اصیل و غنی بسیار محسوس است، چنان که امام راحل می فرماید: «اگر قرآن نبود، درهای معرفت بر ما بسته بود».

در میان کتاب های آسمانی و دست نوشته های بشری، قرآن مجید در این باره، جایگاه ممتازی دارد. تعریفی که قرآن از انسان دارد (انِّی جاعِلٌ فی الارضِ خلیفةً)1 و تعریفی که قرآن از خداوند ارائه کرده است (لیس کمِثلهِ شَی ء)2 و نیز بیان صفات جمال و جلال و تعریفی که از نظام هستی و حیات و شعور همگانی موجودات ارائه داده (و اِن مِن شی ء الاّ یُسَبِّح بحمده)3 و تعریفی که از پیوستگی و هماهنگی منظم همه کرات، افلاک، زمین و آسمان دارد (و الشمس و ضحاها و القمرِ اذا تلاها و النهارِ اذا جلاّها و اللیلِ اذا یغشاها...)4 و...، نیازمندی جامعه بشری و پویندگان راه حق و حقیقت را به این کتاب آسمانی ضروری ساخته است؛ زیرا بعضی از دانش ها به جز از طریق قرآن، برای بشر، قابل دست یابی نیست: «...و یُعلمُکُم ما لم تکونوا تعلمون؛ و آن چه را نمی دانستید به شما یاد می دهد...».5

از جمله آگاهی هایی که به جز از طریق قرآن راهی برای دریافت آن نیست، آگاهی درباره جهان پس از مرگ و جزئیات جهان آخرت است؛ زیرا هیچ کدام از افراد بشر، تجربه تکرار و رفت و آمد آن را ندارند و درک بشری، هیچ گونه سابقه ذهنی از آن ندارد؛ در حالی که در سوره «واقعه»، «صافات»، «مرسلات» و... صحنه قیامت به تصویر کشیده شده است.

4. نقش برجسته دیگر قرآن این است که از سابقه تاریخ بشر، خبرهای درست و مطابق واقع را نقل کرده و سرگذشت پیامبران و محتوای پیام آنان را - بدون هیچ گونه تحریف - به جامعه بشری عرضه کرده است. ازاین رو، قرآن حتی بر پیروان تورات و انجیل، منّت شایان توجهی دارد که چهره پیامبران بنی اسرائیل را به درستی معرفی کرده و حضرت موسی، عیسی، زکریا و... را آن گونه که بوده اند - به دور از هر گونه تهمت و توهینی - شناسانده و نقشه تحریف گران و دسیسه گران را نقش بر آب ساخته است. قرآن مجید در این باره می فرماید: «و اذ قال اللهُ یا عیسی ابن مریم اَ اَنت قلتَ للناسِ اتخِذونی و امّی الهَینِ مِن دون الله قال سبحانک ما یکون لی اَن اَقولَ ما لیس لی بحقّ؛ و هنگامی که خداوند گفت: ای عیسی پسر مریم! آیا تو به مردم گفتی که من و مادرم را همچون دو خدا به جای خداوند بپرستید؟ گفت: منزّهی تو! مرا نشاید که چیزی را که حق نیست بگویم».6

5. نقش برجسته دیگر قرآن برای جامعه بشری این است که ظرفیت جهان شمولی دارد و پیام های آن برای تمام مصلحان جهان و حافظان حقوق بشر، قابل اعتنا و کاربردی است. تکیه بر نقاط مشترک پیروان ادیان آسمانی و پای بندی به اصول انسانی (عدالت گستری، امانت داری و...)، تلاش برای ریشه کنی هر گونه ناهنجاری، ناپاکی و اختلاف و مخالفت با حق و درستی و... همگی شاخص هایی است که ظرفیت جهان شمولی قرآن را به نمایش گذاشته است. آیات فراخوان قرآن، همچون تابلوی درخشنده ای، تمامی اصلاح گران و حق گرایان را به سوی محور وحدت و پاکی، به دور از هر گونه تعصب و خودخواهی دعوت کرده است؛ «قل یا اَهل الکتاب تعالَوْا الی کلمةٍ سَواءٍ بیننا و بینکم اَلاّ نعبدَ اِلاّ الله و لا نشرکَ به شیئاً و لا یتّخذ بعضُنا بعضاً اَرباباً من دون الله؛ بگو: ای اهل کتاب! بیایید بر سر سخنی که میان ما و شما یکسان است، بایستیم [و آن این [که جز خدا را نپرستیم و چیزی را شریک او نگردانیم و برخی از ما بعضی دیگر را به جای خدا به خدایی نگیرد».8