معرفی چند کتاب درباره شیعه ؛ کتابخانه تخصصی مؤسسه شیعه شناسی

1. عزاداری سنّتی شیعیان در بیوت علما و حوزه های علمیه و کشورهای جهان (تحقیقی و تاریخی)

تألیف سیدحسین معتمدی کاشانی، قم، عصر ظهور، 1378، 2 ج، هر جلد 900 ص، وزیری، موضوع: عزاداری شهرهای مقدّس.

جلد اول این کتاب 26 فصل دارد که دو فصل اول آن در باب ولایت اهل بیت علیهم السلام و اجر عزاداری بر امام حسین علیه السلام است و فصل های دیگر به فضایل دینی مردم کاشان و نحوه عزاداری آنان اختصاص دارد. مجالس روضه خوانی و دسته های حسینی، عزاداری، سقّایی، نخل برداری، تعزیه خوانی و قمه زنی در کاشان در این جلد مورد بحث قرار گرفته اند.

جلد دوم حاوی 20 فصل می باشد. در این جلد، اماکن مذهبی شهرهای قم، قزوین، مشهد، تهران، شهر ری، اصفهان، شیراز، شوشتر، دزفول، اهواز، خرّمشهر، کربلا، نجف، کاظمین، سامرّاء و بصره معرفی شده و نحوه عزاداری سنّتی در آن ها بیان گردیده است. چهار فصل آخر کتاب درباره کشورهای بحرین، کویت، عربستان و عمان می باشند و به اختصار، اماکن مذهبی و عزاداری سنّتی آن ها توضیح داده شده اند.

2. رابطه ایران با اسلام و تشیّع (پیرامون ایرانیان مسلمان در صدر اسلام و سیر تشیّع در ایران، از آغاز تا کنون)

تألیف محمّد محمدی اشتهاردی، تهران، برهان، 1377، 384 ص، وزیری، موضوع: خدمات ایرانیان به اسلام.

هدف از نگارش این کتاب ارائه یک تحقیق تاریخی انکارناپذیر می باشد که ایرانیان در طول تاریخ، از همان سال های آغاز هجرت تاکنون، پس از گرایش به اسلام و پیش دستی در پذیرش آن، خدمات فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و مبارزاتی بسیاری به اسلام و مسلمانان تقدیم داشته اند و اسلام جزء بافت ایران و ایرانی شده و تار و پود ایرانیان را تشکیل می دهد.

مطالب این کتاب در سه بخش تنظیم شده اند:

1. ایرانیان مسلمان قبل از فتح ایران و پرتوی از زندگی مسلمانان؛

2. سیمای مذهبی مسلمانان و ایرانیان پس از فتح ایران از سال 131 تا 266 ه ؛

3. تشیّع مسلمانان، علل و مراحل گرایش ایرانیان به تشیّع از سال 227 تا 284 ه .

3. تاریخ سیاسی شیعیان اثناعشری در ایران (از ورود مسلمانان به ایران تا تشکیل حکومت صفویه)

تألیف پروین ترکمنی آذر، قم، مؤسسه شیعه شناسی، 1381، 408 ص، وزیری، موضوع: پویایی شیعه.

مؤلّف این کتاب را ابتدا به عنوان رساله دکتری نگاشته و از راهنمایی استادان دکتر رضا شعبانی، دکتر صادق آئینه وند و دکتر اللّهیار خلعتبری استفاده کرده است. هدف این پژوهش یافتن عوامل متعدد پیشرفت معنوی و فیزیکی شیعیان اثناعشری در ایران و نشان دادن فعالیت های آنان در ابعاد گوناگون فرهنگی سیاسی و چگونگی عبور از فراز و نشیب های سیاسی و لایه های به هم تنیده استبداد فکری و استبداد سیاسی حاکم بر جامعه ایران است.

نویسنده معتقد است: مذهب تسنّن در ایران هیچ گاه به وحدت سیاسی نرسیده. شیعیان زیدی، که در طول تاریخ سیاسی خود، با توسّل به شمشیر توانسته بودند حکومت هایی را در قسمتی از شمال ایران ایجاد کنند، یا با شمشیرِ دستانی قدرت مندتر از بین رفتند و یا با پذیرفتن تغییر و اصلاح در اعتقادات خود، به شیعیان دوازده امامی پیوستند. شیعیان اسماعیلی مزاری در ایران برای رسیدن به مقصود، دست به اعمالی زدند که نتیجه آن ها به وجود آمدن فضای رعب و وحشت و رنجش مردم از آنان بود. شیعیان دوازده امامی در ابتدای راه، بیشتر در بعد فرهنگی تلاش کردند و برای رسیدن به مقصود، راهی طولانی به درازای نُه قرن پیموندند تا حلقه های متفرّق جامعه ای اسلامی ایران گرد هم جمع شوند.

مطالب این کتاب در شش فصل تنظیم شده اند:

1. دوران تقیّه و حرکت های فرهنگی شیعیان؛

2. گذر شیعیان از فراز و نشیب های سیاسی مذهبی؛

3. تساهل و تسامح مذهبی و رشد شیعیان در عرصه سیاسی؛

4. دوران تقیّه مجدّد شیعیان و گذر از فراز و نشیب های سیاسی مذهبی؛

5. تساهل و تسامح مذهبی و رشد مجدّد شیعیان در عرصه سیاسی؛

6. گسترش فعالیت های سیاسی شیعیان و نزدیک شدن به مقصود.

4. تشیّع در مسیر تاریخ (تحلیل و بررسی علل پیدایش و سیر تکوین آن در اسلام)

تألیف سیدحسین محمد جعفری، ترجمه سیدمحمّدتقی آیت اللهی، چ دهم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1380، 396 ص، وزیری، موضوع: تاریخ تشیّع.

این کتاب از انگلیسی به فارسی ترجمه شده و مهم ترین عناوین آن عبارتند از: سقیفه، امام علی علیه السلام و شیخین، نوشکوفایی نهضت تشیّع، کوفه پایگاه فعالیت شیعیان، صلح امام حسن علیه السلام ، شهادت امام حسین علیه السلام ، بازتاب واقعه کربلا، تلاش در راه حقّانیت، امام جعفر صادق علیه السلام و آیین امامت.

5. فهرستواره ایرادات و شبهات علیه شیعیان در هند و پاکستان

تألیف سید کمال حاج سید جوادی، تهران، مرکز بازشناسی اسلام و ایران، 1375، 171 ص، وزیری، موضوع: شیعه از موضع انتقادی اهل سنّت.

این کتاب درصدد تشریح، تبیین و نمایاندن گوشه ای فعالیت ها و اقدامات برخی از عالمان اهل سنّت هند و پاکستان می باشد که در سال های 1357 تا 1372 در این دو کشور رخ نموده اند. دیدگاه ها و نظرات ارائه شده در این نوشته ها حاکی از آن هستند که اندیشه، فرهنگ، تاریخ، حیات سیاسی و اجتماعی، تحوّلات تاریخی و نهادهای مذهبی شیعیان مورد نقد و انتقاد بوده و همه این مسائل نه از دیدگاهی بی طرفانه و عالمانه، بلکه از نگاهی جانب دارانه مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته اند، به گونه ای که در مجموع، می توان گفت: این نوشته ها نه برای تحقیق و معرفی شیعه، بلکه برای تحقیر و بر کرسی اتهام و ایراد نشاندن شیعیان نگاشته شده اند.

مؤلف مطالب کتابش را در دوازده فصل تنظیم کرده و در پایان هر فصل، عناوین کتبی را که اهل سنّت در این باره نوشته اند، نام برده است:

1. ایرادات اهل سنّت شبه قارّه نسبت به دیدگاه شیعیان درباره قرآن؛

2. دیدگاه برخی از اهل سنّت درباره احادیث مربوط به امامت و ولایت؛

3. تشیّع در نگاه گروهی از عالم نمایان اهل سنّت شبه قارّه؛

4. تحریفات برخی از عالم نمایان اهل سنّت درباره چند واقعه تاریخی؛

5. عقاید اهل سنّت پاکستان و هند درباره همسران و دختران پیامبر؛

6. نظرات اهل سنّت شبه قارّه درباره ابوطالب؛

7. ولایت و امامت نزد گروهی از اهل سنّت؛

8. دیدگاه اهل سنّت در باب خلفای راشدین؛

9. عقاید اهل سنّت شبه قارّه درباره فضایل اصحاب و تابعین؛

10. مدّعایت اهل سنّت پیرامون بدعت در سنن مذهبی؛

11. نظرات عالمان اهل سنّت شبه قارّه درباره احکام در نظر شیعیان؛

12. نظرات برخی از اهل سنّت پاکستان و هند درباره امام خمینی رحمه الله .

6. شبهات

تألیف فارس تبریزیان، ترجمه و تنظیم محمد انصاری زنجانی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاونت پژوهشی و آموزشی، بی تا، 393 ص، وزیری، موضوع: شبهات وهّابیان علیه شیعه.

مؤلّف با مراجعه به کتابخانه های عمومی، کتاب فروشی ها، دانشگاه ها و مراکز علمی عربستان، شبهاتی را که وهّابیان در مورد شیعه مطرح می کنند، جمع نموده است. هدف این کتاب، بیان عملکرد فرهنگی وهّابیت در زمینه های تألیف و نشر کتب ضد شیعه است تا بتواند برای محققان آمادگی بیشتری در جهت اطلاع از اقدامات مخالفان عرضه کند.

در این کتاب، بیش از 3500 عنوان کتاب ضد شیعه جمع آوری شده و مطالب آن در دو بخش تنظیم شده اند. بخش اول شبهات دشمنان؛ و بخش دوم مؤلّفان ضد شیعه.

در بخش اول، شبهه ها به این صورت تقسیم بندی شده اند: 1. الهیّات؛ 2. پیامبران؛ 3. قرآن کریم؛ 4. حدیث و تدوین تاریخ؛ 5. اجماع؛ 6. شیعه و تشیّع؛ 7. اهل سنّت و جماعت؛ 8. امامت؛ 9. صحابه؛ 10. مسائل فقهی؛ 11. وحدت؛ 12. زیارتگاه ها؛ 13. مراسم سوگواری و جشن.

فصل چهاردهم این کتاب بعضی از روات و عالمانی از شیعه را، که مورد حمله اهل سنّت قرار گرفته اند، معرفی کرده است.

در فصل پانزدهم 49 کتاب از مؤلّفان شیعه، که مورد حمله نویسندگان اهل سنّت قرار گرفته اند، معرفی شده است.

بخش دوم کتاب به معرفی عده ای از مؤلّفان ضد شیعه پرداخته است. نام 187 نویسنده و عنوان بعضی از کتاب های آنان در این بخش به چشم می خورند.

7. عبدالله بن سبا و دیگر افسانه های تاریخی

تألیف سیدمرتضی عسکری، ترجمه سیداحمد فهری زنجانی، قم، مجمع علمی اسلامی، 1375، 3 ج، 879 ص، وزیری، موضوع: افسانه پردازی مخالفان علیه شیعه.

دوازده قرن است که تاریخ نویسان افسانه عبدالله بن سبا را می نویسند. برخی از اینان عبدالله بن سبا را بنیانگذار شیعه معرفی می کنند؛ می گویند: او یک یهودی از اهل صنعا در یمن بوده که در زمان عثمان به حسب ظاهر اسلام آورد، ولی در پنهان، مکر و حیله میان مسلمانان به کار می برد و به شهرهای بزرگ اسلامی مانند شام، کوفه، بصره و مصر می رفت و عقایدی را تبلیغ می کرد که بعدها اصول عقاید شیعه را تشکیل داده اند. تاریخ طبری قدیمی ترین کتابی است که داستان عبدالله بن سبا را به تفصیل بیان کرده و راوی این داستان را سیف بن عمر معرفی نموده است. پس از او، ابن عساکر نیز این ماجرا را از سیف بن عمر نقل کرده است.

مؤلّف محترم در این کتاب، به بررسی روایات سیف بن عمر می پردازد و اثبات می کند که این راوی، دروغگو و خیالپرداز بوده و عبدالله بن سبا و ده ها شخصیت دیگر تاریخی ساخته و پرداخته ذهن او هستند و واقعیت خارجی ندارند.

مطالب این کتاب سه جلدی در 9 بخش تنظیم شده اند: 1. افسانه عبدالله بن سبا؛ 2. داستان سقیفه در روایات سیف؛ 3. ارتداد مرتدین در روایات سیف؛ 4. دفاع سیف از زورمندان تبه کار؛ 5. لکه های سیاه روایات سیف در صفحات تاریخ اسلام؛ 6. بررسی چند واقعه تاریخی؛ 7. داستان های خرافی سیف؛ 8. خلق و تبدیل نام های اشخاص توسط سیف؛ 9. بررسی داستان عبدالله بن سبا.

8. تشیّع و تصوّف تا آغاز سده دوازدهم هجری

تألیف کامل مصطفی الشیبی، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران، امیرکبیر، 1380، 446 ص، وزیری، موضوع: ارتباط متقابل تشیّع و تصوّف.

عنوان اصلی کتاب الفکر الشیعی و النزعات الصوفیه حتی مطلع القرن الثانی عشر للهجری است. به گفته مترجم، مؤلّف این کتاب با پشتکار و دقت نظر، پس از استخراج هزاران یادداشت و پیدا کردن نکات جالب، به تحلیل ارتباط متقابل تصوّف و تشیّع در زمینه تاریخی آن پرداخته و در مجموع، تصویر روشن و نزدیک به واقعی از تطوّرات تاریخی تشیّع و تصوّف به دست داده است.

مترجم محترم سعی کرده است بعضی از کاستی های این کتاب را با توضیح های خود برطرف کند. عناوین فصل ها عبارتند از:

1. تشیّع از آغاز تا غیبت مهدی (عج)؛

2. تشیّع از غیبت مهدی (عج) تا سقوط بغداد؛

3. تشیّع در عصر ایلخانان؛

4. تشیّع در سوریه و مصر؛

5. تشیّع در دوران تیموریان؛

6. تشیّع در آسیای صغیر به روزگار سلجوقیان و عثمانیان؛

7. تشیّع در ایران تا پایان دوره صفوی.

به عقیده ناشر، این کتاب نتیجه تحقیقات عمیق مؤلّف در این باره است و استخراج اطلاعات لازم و مفید از منابع گوناگون از امتیازات آن محسوب می شود، ولی عدم دست رسی مؤلّف به برخی منابع موجب شده است که نقش سیاسی اجتماعی ائمّه اطهار علیهم السلام را نادیده بگیرد و در شباهت های تشیّع و تصوّف مبالغه کند.

دو کتابی که در ذیل معرفی می شوند به گونه ای نقد بر این کتاب به حساب می آیند:

9. موضع تشیّع در برابر تصوّف در طول تاریخ

تألیف داوود الهامی، قم، مکتب اسلام، 1378، 408 ص، وزیری، موضوع: اشتراک و افتراق تشیّع و تصوّف.

بعضی از مستشرقان معتقدند: میان تصوّف و تشیّع اتحاد و همبستگی وجود دارد و موضوع «ولایت» را وجه مشترک میان این دو دانسته اند، ولی به لحاظ تاریخی، این دو جریان همواره در طول تاریخ، در مقابل یکدیگر قرار داشته و پیوسته در تعارض بوده اند.

مطالب این کتاب حول محور این دیدگاه مؤلّف دور می زنند و عناوین اصلی آن ها عبارتند از: پیدایش تصوّف در میان شیعیان؛ پیدایش تصوّف در میان مسلمانان؛ مذهب سران صوفیه؛ عدم همبستگی میان تشیّع و تصوّف؛ مقاومت فقهای شیعه در مقابل صوفیگری؛ نزدیکی تصوّف به تشیّع؛ حرکت صوفیان؛ برخورد علمای شیعه با تصوّف؛ صدرالدین شیرازی و فیض کاشانی.

10. تصوّف و تشیّع

تألیف هاشم معروف الحسنی، ترجمه سید محمدصادق عارف، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی، 1369، 556 ص، وزیری، موضوع: تاریخ تشیّع و تصوّف.

این کتاب به نحوی نقد دو کتاب دکتر کامل مصطفی الشیبی است و عنوان اصلی اش بین التصوّف و التّشیع می باشد. مترجم محترم معتقد است: افکار و اندیشه های صوفیان بر اثر اختلاط مسلمانان با ملل دیگر، و ترجمه کتب آنان به جهان اسلام منتقل شده، با زهد اسلامی به صورت افراطی درآمیخته و باعث تکوین و تکامل تدریجی تصوّف و عرفان گردیده است. مطالب این کتاب در دو بخش تنظیم شده اند: بخش نخست به ذکر تاریخ ظهور تشیّع و بیان اصول و سیر حوادث آن اختصاص دارد. در بخش دوم، تاریخ تصوّف و عرفان شرح داده شده و مورد ارزیابی قرار گرفته و در موارد لازم، به سخنان شیبی و دیگران پاسخ داده شده است.