مشکلات خواب: دندان‌قروچه [قسمت دوم/پایانی]

در قسمت قبل به تعریف این اختلال و علایم و نشانه های آن از جمله سایش و حساسیت بیش از حد دندان پرداختیم. سپس درباره دندان‌های متحرک و دردهای ناشی از این اختلال بحث کردیم. در آخر نیز علل دندان قروچه در هنگام خواب را معرفی کرده و می خواهیم در قسمت دوم مقاله به ادامه‌ی علل این اختلال بپردازیم.

دندان قروچه بیداری معمولا نیمه آگاهانه است و اغلب با استرس ناشی از مسئولیت‌های خانوادگی و یا فشار کار همراه است. برخی می‌گویند که در کودکان، دندان قروچه گاهی اوقات ممکن است نشان‌دهنده یک پاسخ به گوش درد یا دندان درآوردن باشد. دندان قروچه بیداری، معمولا شامل فشردن دندان‌ها گاهی اوقات اصطلاح فشردن دندان‌ها بیداری به جای دندان قروچه بیداری استفاده می‌شود و حتی ضربه زدن است و اغلب با سایر عادات دهانی نیمه آگاهانه مانند گاز گرفتن گونه، ناخن جویدن، جویدن قلم یا مداد و یا با فشار زبان (که در آن زبان به زور در برابر دندان‌های جلو تحت‌فشار قرار می‌گیرد) در ارتباط است.

شواهدی وجود دارد که دندان قروچه در خواب با مکانیسم‌های مربوط به سیستم عصبی مرکزی ایجاد می‌شود که شامل انگیختگی خواب و اختلالات انتقال‌دهنده عصبی است. در کنار این عوامل، ممکن است عوامل روانی اجتماعی از جمله استرس در طول روز نیز که باعث اختلال در خواب آرام می‌شود در دندان قروچه بیداری دخالت داشته باشد. دندان قروچه خواب عمدتا توسط «فعالیت عضلات جونده ریتمیک» (RMMA) در فرکانس حدود یک‌بار در هر ثانیه رخ‌داده و باعث تخریب دندان‌ها می‌شود. نشان داده‌ شده است که بیشترین میزان دندان قروچه (86٪) در خواب در طول دوره انگیختگی خواب رخ می‌دهد. یک مطالعه نشان داد که انگیختگی خواب نمونه‌ها با تحریک حسی در مبتلایان به دندان قروچه باعث تحریک این اختلال می‌شود. انگیختگی خواب یک تغییر ناگهانی در مرحله عمیق خواب است که ممکن است با افزایش ضربان قلب، تغییرات تنفسی و فعالیت عضلانی، مانند حرکات پا همراه شود. گزارش‌های اولیه نشان داده‌اند که قسمتی از دندان قروچه در خواب ممکن است با ری فلاکس معده به مری همراه شده، باعث کاهش pH مری (اسیدیته)، بلع و کاهش جریان بزاق شود. گزارش دیگری پیشنهاد یک لینک بین بخشی از دندان قروچه در خواب و موقعیت خواب خوابیده به پشت را ارائه می‌کند.

اختلال در سیستم دوپامینرژیک در سیستم عصبی مرکزی هم ممکن است در بروز دندان قروچه نقش داشته باشد. در تائید این مسئله، تأثیر داروهای کنترل‌کننده ترشح دوپامین بر دندان قروچه، مانند لوودوپا، آمفتامین یا نیکوتین مشاهده شده است. نیکوتین باعث تحریک آزاد شدن دوپامین می‌شود که توضیح می‌دهد که چرا دندان قروچه در افراد سیگاری دو برابر افراد غیر سیگاری است.

عوامل روانی

بسیاری از مطالعات، تأثیر عوامل روانی اجتماعی به ویژه سبک زندگی و استرس را بر دندان قروچه گزارش کرده‌اند و این نشانه در حال رشد است، اما هنوز هم قطعی نیست. از نظر برخی، استرس‌های عاطفی عامل اصلی تحریک دندان قروچه است. گزارش شده که پاسخ افراد مبتلا به دندان قروچه از پاسخ افراد بدون دندان قروچه به افسردگی، خصومت و استرس متفاوت است. استرس یک رابطه قوی‌تر با دندان قروچه بیداری دارد، اما نقش استرس در دندان قروچه خواب کمتر مشخص است و برخی گزارش‌ها حاکی از این است که هیچ رابطه‌ای بین استرس و دندان قروچه خواب وجود ندارد. با این‌حال نشان داده شده که کودکان مبتلابه دندان قروچه خواب، نسبت به سایر کودکان از استرس بالاتری برخوردارند. افراد بالای 50 سال که به دندان قروچه مبتلا هستند هم اغلب افرادی بودند که یا تنها زندگی می‌کنند و یا دارای تحصیلات بالا هستند. استرس و تغییرات نامنظم مربوط به کار نیز ممکن است تأثیرگذار باشد. ویژگی‌های شخصیتی مانند شخصیت‌های تهاجمی، رقابتی یا بیش‌فعال نیز معمولا در علل مربوط به دندان قروچه مورد بحث است. برخی می‌گویند که خشم و سرخوردگی نیز می‌تواند باعث بروز دندان قروچه شود. دوره‌های استرس مانند امتحانات، سوگ خانواده، ازدواج، طلاق، یا جابه‌جایی نیز به تشدید دندان قروچه منجر می‌شود. دندان قروچه بیداری اغلب در طول دوره‌ای که حجم کار بالاست و یا هنگام کار با کامپیوتر، رانندگی یا خواندن رخ می‌دهد. همچنین مطالعات روی حیوانات ارتباط بین دندان قروچه و عوامل روانی اجتماعی را ثابت کرده است. یک مطالعه بر روی موش‌ها نشان داد که موش‌هایی که تحت تأثیر جریان الکتریسیته قرار گرفته‌اند نسبت به موش‌هایی که تحت تأثیر استرس عاطفی قرار گرفتند، بیشتر به دندان قروچه مبتلا شدند.

عوامل ژنتیکی

برخی تحقیقات نشان می‌دهد که یک درجه از حساسیت مادرزادی در پیشرفت دندان قروچه خواب وجود دارد. در 21-50 درصد از افراد مبتلا دندان قروچه در خواب، مشاهده شد که یکی از اعضای خانواده این مشکل را در دوران کودکی بروز داده که این خود نشانگر تأثیر عوامل ژنتیکی است. اگرچه هیچ نشانگر ژنتیکی هنوز مشخص نشده است. احتمالا فرزندان افرادی که مبتلا به دندان قروچه خواب هستند، نسبت به سایر افراد بیشتر در معرض خطر ابتلا به دندان قروچه هستند. همچنین فرزندان افراد مبتلا به دندان قروچه بیداری نیز در معرض خطر ابتلا هستند.

داروها

برخی داروها، ازجمله مواد مخدر تجویزی و تفریحی در پیشرفت دندان قروچه مؤثرند، هر چند شواهد دیگری در مورد تأثیر ژنتیک در بروز اختلال دندان قروچه بیداری نیز وجود دارد. داروهایی شامل آگونیست های دوپامین، آنتاگونیست دوپامین، داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای، مهارکننده‌های انتخابی باز جذب سروتونین، الکل، کوکائین و آمفتامین نیز مؤثرند. در برخی از موارد گزارش شده که دندان قروچه در اثر مهار انتخابی باز جذب سروتونین رخ داده است. کاهش دوز دارو نیز باعث بروز دندان قروچه به‌عنوان یک عارضه جانبی می‌شود. منابع دیگر می‌گویند که بروز دندان قروچه در اثر مصرف مهارکننده‌های انتخابی سروتونین، بسیار نادر است و تنها با استفاده طولانی‌مدت اتفاق می‌افتد.

نمونه‌های خاص شامل لوودوپا (در صورت استفاده درازمدت در درمان پارکینسون)، فلوکستین، متوکلوپرامید، لیتیوم، کوکائین، ونلافاکسین، سیتالوپرام، فلووکسامین، متیلن ادیواکزامفتالین (MDA)، متیل فنیدات (مورد استفاده در اختلال بیش فعالی) و گاما هیدروکسی اسید (GHB) و اسید آور آنالوگ گاما آمینوبوتیریک است. دندان قروچه همچنین ممکن است با مصرف بیش‌ازحد کافئین به شکل قهوه، چای یا شکلات بدتر شود. دندان قروچه همچنین معمولا همراه با اعتیاد به مواد مخدر نیز رخ می‌دهد. مصرف قرص‌های متیلن دی (MDMA، اکستازی) نیز با دندان قروچه در ارتباط است که بلافاصله پس از مصرف دارو و چند روز پس‌ازآن رخ می‌دهد. سایش دندان در افرادی که اکستازی را مدام استفاده می‌کنند بسیار بیشتر از سایر افراد است.

عوامل اکلوزال

اکلوزال به تماس بین دندان‌ها گفته می‌شود و اشاره به تماس دندان‌ها به هنگام گاز گرفتن و جویدن دارد. این اصطلاح بیماری نیست. دخالت اکلوزال ممکن است باعث تداخل در گاز زدن مواد غذائی شود و معمولا برای توصیف یک مشکل موضعی در خصوص موقعیت یا شکل یک‌دندان یا گروهی از دندان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. درواقع یک ارتباط زودرس بین دندان‌ها است. درگذشته بسیاری معتقد بودند که مشکلات جویدن تنها علت برای دندان قروچه است. تداخل اکلوزالی بسیار شایع هستند و معمولا هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کنند. هنوز مشخص نشده که آیا افراد مبتلا به دندان قروچه، به فشردن دندان‌ها و ضربه زدن تمایل پیدا می‌کنند و یا اینکه این عمل خود، به‌ عنوان یک عامل در پیشرفت دندان قروچه است. در دندان قروچه در خواب هیچ مدرکی وجود ندارد که حذف مداخلات اکلوزالی ممکن است بر بهبود بیماری تأثیرگذار باشد. افراد بدون دندان و همه کسانی که دندان مصنوعی دارند هم ممکن است از دندان قروچه رنج ببرند؛ اما اکثر منابع معتقدند که هیچ رابطه‌ای بین عوامل دندان قروچه و اکلوزال وجود ندارد و یا اینکه این رابطه بسیار کم است. یافته‌های یک مطالعه نشان می‌دهد که بین عوامل اکلوزال و دندان قروچه در کودکان یک رابطه مستقیم وجود دارد. با این حال، نقش عوامل اکلوزالی در دندان قروچه نمی‌تواند کاملا منتفی شود. تعدادی از محققان نیز معتقدند که تنظیم سطح اکلوزال دندان‌ها می‌تواند به درمان دندان قروچه کمک کند.

تشخیص

تشخیص زودهنگام دندان قروچه با توجه به آسیب‌های احتمالی و تأثیرات مخربی که بر کیفیت زندگی دارد، بسیار مهم است. تشخیص دندان قروچه معمولا بالینی است و به طور عمده از طریق بررسی سابقه فرد (به عنوان مثال گزارش از صداهای بر هم خوردن دندان‌ها) و وجود علائم و نشانه‌ها، ازجمله تحرک دندان، سایش دندان، هیپرتروفی عضلات صورت، زبان دندانه‌دار، حساسیت فوق‌العاده دندان، درد در عضلات جونده و کلیک کردن و یا قفل‌کردن مفصل گیجگاهی است.

صدا، معمول‌ترین علامت در دندان قروچه خواب است که توسط افرادی که کنار فرد می‌خوابند شنیده شده و فرد را وادار می‌کند که به پزشک و یا دندان‌پزشک مراجعه کند. تشخیص دندان قروچه در خواب معمولا ساده است و شامل بیماری‌های دهان و دندان، اختلالات گیجگاهی فکی و حرکت ریتمیک فک که با اختلالات تشنجی (مثلا صرع) رخ می‌دهد، می‌شود. معمولا معاینه دندان و احتمالا الکتروانسفالوگرافی در صورت مشکوک شدن به صرع نیز لازم است. پلی سومنوگرافی افزایش ماستر و فعالیت عضلانی تمپورال را در طول خواب نشان می‌دهد. علاوه بر پلی سومنوگرافی ممکن است الکتروانسفالوگرافی ها، الکترومیوگرافی، الکتروکاردیوگرافی و ضبط صوتی و تصویری نیز در برطرف کردن اختلال خواب مفید باشند. بااین‌حال، با توجه به هزینه‌های بالای این روش‌ها، پلی سومنوگرافی یک روش روتین در تشخیص دندان قروچه است.

دستگاه‌هایی نیز ساخته‌شده‌اند که دندان قروچه و فعالیت عضلات صورت را به طور عینی اندازه‌گیری می‌کنند که البته بیشتر در تحقیقات مورد استفاده قرار می‌گیرند.

درمان و دارو

بسیاری از داروها برای درمان دندان قروچه استفاده شده است ازجمله بنزودیازپین‌ها، داروهای ضد تشنج، مسدودکننده‌های بتا، عوامل دوپامین، داروهای ضدافسردگی و شل کننده‌های عضلانی. داروهای خاص که در دندان قروچه خواب مور مطالعه قرارگرفته‌اند کلونازپام، لوودوپا، آمی تریپتیلین، بروموکریپتین، کلونیدین، پروپرانولول و تریپتوفان، هستند که نتایج امیدوارکننده‌ای داشته‌اند. با این حال، پیشنهاد شده است که قبل از استفاده از این داروها، حتما تست‌های لازم انجام شود. بعضی گزارش‌ها نشان می‌دهند که دندان قروچه مهارکننده‌های باز جذب سروتونین در افراد مبتلا به دندان قروچه، ممکن است به کاهش درد کمک کند.

بوتاکس

سم بوتولینوم (بوتاکس) به عنوان یک درمان برای دندان قروچه استفاده می‌شود، با این حال تنها یک تحقیق بالینی تصادفی کاهش علائم دندان قروچه با استفاده از بوتاکس را تائید کرده است؛ که البته استفاده از بوتاکس نیاز به تحقیقات بیشتر و بررسی ایمنی در بیماران دارد.

قسمت قبل را در «مشکلات خواب: دندان‌قروچه [قسمت اول]» ببینید.

منبع: Ncbi, Express, Mayoclinic, Webmd