ماهان شبکه ایرانیان

معرفی شخصیت ؛ ویلارد فَن اُرمَن کواین (۲۰۰۱ ۱۹۰۸) / Willard Van Orman Quine

کواین، فیلسوف آمریکایی، به هنگام اقامتش در اروپا در اوایل دهه ۱۹۳۰ با منطق دانان لهستانی و تجربه گرایان منطقی حلقه وین، از قبیل رودلف کارناپ آشنا شد

کواین، فیلسوف آمریکایی، به هنگام اقامتش در اروپا در اوایل دهه 1930 با منطق دانان لهستانی و تجربه گرایان منطقی حلقه وین، از قبیل رودلف کارناپ آشنا شد. این آشنایی تأثیر عمیقی بر آثار بعدی او گذاشت. کواین هرچند بعضی از بنیادی ترین آموزه های آنها را مورد چالش قرار داد، دست کم از دو حیث هیچوقت از میدان تأثیر آن حلقه بیرون نرفت: اول، از حیث سرسپردگی به تجربه گرایی، و دوم از حیث اعتقاد به اینکه فلسفه باید جزئی از علم تلقی شود. به این ترتیب هدف اصلی او از نگارش آثارش پروردن نظریه ای بوده است که با جهان بینی طبیعت گرایانه و تجربه گرایانه سازگار باشد. عمده ترین آثار اولیه او در حوزه منطق ریاضی و نظریه مجموعه هاست، با این همه بعضی از مقالات او که در کتابش از یک دیدگاه منطقی (1953،From a Logical Point View ) و همچنین کتاب بزرگش کلمه و شی ء (1960، Word and Object) به همراه بسیاری از نوشته های بعدی او در حوزه های فلسفی و بویژه در رشد و توسعه معرفت شناسی طبیعی شده (naturalizedepistemology) بسیار مؤثر بوده است. از دیگر آثار او می توان راه های پارادکس (1966، Ways of Pardox The) و ریشه های ارجاع (1974، The Roots of Reference) و ماهیات (1987، Quiddities) و جستجوی حقیقت (1990، Pursuit of Truth) را نام برد.

کواین در مقاله مشهورش «دو حکم جزمی تجربه گرایی»، که در کتابش از یک دیدگاه منطقی چاپ شده است، دو فرض اساسی تجربه گرایی سنتی را رد می کند: اول، تمایز بین گزاره های تحلیلی، که به صرف معنی شان صادق اند، و گزاره های ترکیبی، که مبتنی بر واقعیت اند؛ دوم، «تحویل گرایی بنیادی»، یعنی این اعتقاد که هر گزاره معنی دار باید به یک گزاره (صادق یا کاذب) بی واسطه تجربی تحویل پذیر باشد. به عقیده کواین فقط زمانی می توان به تمایز گزاره های تحلیلی از گزاره های ترکیبی معتقد بود که تحویل گرایی بنیادی نظریه ای درست باشد. تحویل گرایی بنیادی درحقیقت بر نظریه تحقیق پذیری معنی مبتنی است، که براساس آن اگر تجارب معینی بتوانند مفاد گزاره ای را اثبات کنند، آن گزاره ترکیبی است، درحالی که گزاره های تحلیلی با قطع نظر از رخدادهای تجربی می توانند صادق باشند.

کواین با تحویل گرایی و همچنین با معرفت شناسی مربوط به آن مخالف است. عقلانیت مبتنی بر تجربه گرایی سنتی بر آن است که گزاره های تحلیلی، در پیوند با گزاره های دیگری که به تجربه های بی واسطه مربوط اند، نحوه اصلاح عقایدمان را به هنگام برخورد با تجربه های نامنتظر و ناسازگار معین می کنند: در چنین مواقعی باید آن گزاره های مشاهدتی را که با تجربه ای نامنتظر برخورد می کنند کنار گذاشته شوند. کواین این را نمی پذیرد؛ به عقیده او به هنگام مواجهه با تجربه ای ناسازگار، هرچند باید باورهایمان را اصلاح کنیم، اما تعیین اینکه دقیقا کدام باور ما باید کنار گذاشته شود چندان که براساس عقلانیت و معرفت شناسی برخواسته از تحویل گرایی تصور می کنند آسان نیست. به تعبیر دیگر به راحتی نمی توان گزاره ای را که باید در پرتو یک تجربه ناسازگار اصلاح شود معین ساخت. اگر بخش های دیگر نظام معرفتی خود را به اندازه کافی تعدیل و اصلاح کنیم، در آن صورت صدق هر گزاره معینی را، به هنگام برخورد با تجربه ای نامنتظر و ناسازگار، می توان حفظ کرد. بیان دیگر این دیدگاه این است که هیچ گزاره ای از تجدید نظر در امان نیست. تصویر معرفت شناختی ای را که از این دیدگاه کواین برمی آید کل گرایی (holism)نامیده اند.

نتیجه کل گرایی کواین، بطور مثال، این است که برای حفظ هماهنگی بین باورها و تجارب مان حتی می توانیم در منطق و ریاضیات نیز تجدید نظر کنیم و اصلاحاتی به عمل بیاوریم. حاصل تعلیم کواین این است که ثنویت سنتی درباب گزاره های مان را، که حاصل گرایش طبیعی به حفظ کل یک نظام معرفتی است، باید کنار بگذاریم، یعنی نباید بخشی از باورهای مان را پاسخگوی تجربه و بخش دیگر را از ابطال تجربی در امان بدانیم. کل علم و باورهای ما، از موضوعات اتفاقی جغرافیایی و تاریخی تا بنیادی ترین قوانین فیزیک اتمی و حتی ریاضیات ناب و منطق فرشی است که انسان بافته است و فقط لبه های آن به تجربه برخورد می کند. پیدایش تعارض در لبه ها باعث حک و اصلاحاتی مجدد در درون فرش می شود. این حک و اصلاحات باعث می شود که در صدق و کذب پاره ای از گزاره های خود تجدیدنظر کنیم و چون این گزاره ها با پاره ای گزاره های دیگر پیوند منطقی دارند، باید در آنها نیز تجدیدنظر کنیم. به این ترتیب روشن می شود که سخن گفتن از معنا و محتوای تجربی هر گزاره مفردی نادرست است، بویژه اینکه گزاره مورد نظر از حاشیه تجربی فرش به دور باشد.

کل گرایی کواین او را به عمل گرایی تمام عیار رهنمون می شود؛ عمل گرایی او به این معناست که انسان بتواند بطور عقلایی میراث علمی اش را بگونه ای حک و اصلاح کند که با انگیزش های حسی بی وقفه او سازگار آید. به عقیده او معرفت علمی ابزاری است که به کمک آن تجربه آینده را در پرتو تجربه گذشته پیش بینی می کنیم. در این میان انسان اشیای فیزیکی را به عنوان میانجی های سودمند، اما فقط بعنوان موجودات فرضی که از حیث معرفت شناختی به خدایان هومر شبیه هستند، تولید می کند. برتری معرفت شناختی اسطوره اشیای فیزیکی بر اسطوره های دیگر، صرفا به این معنی است که آن نسبت به اسطوره های دیگر بعنوان ابتکاری برای به کار گرفتن ساختاری قابل کنترل در درون سیلان تجربه ثمربخش تر است. بنابراین کواین به اسطوره اشیای فیزیکی قائل است اما اسطوره مربوط به خدایان هومری را نمی پذیرد، هرچند معتقد است که از حیث معرفت شناسی، این دو تفاوت ماهوی ندارند. در هر صورت، این پژوهش های کواین او را سرانجام به دیدگاهی ضدواقع گرایانه و ابزارانگارانه درباره اشیای فیزیکی و نظریه های علمی رهنمون می شوند.

انکار معنا و محتوای تجربی گزاره های مفرد، در کتاب کلمه و شی ء به مشهورترین آموزه او، یعنی به عدم قطعیت ترجمه منتهی می شود. به عقیده او وقتی می کوشند زبانی را که قبلاً ناشناخته است، صرفا برپایه اطلاعات مربوط به نحوه به کارگیری آن زبان بوسیله صاحبانشان ترجمه کنند، ترجمه حاصل یکی از ترجمه های بدیلی خواهد بود که می توان ارائه کرد؛ و در اینجا هیچ اهمیتی ندارد که کدام ترجمه درست است. زیرا هیچ واقعیت عینی درباره اینکه کدام کلمات و جملات همان معانی را دارند وجود ندارد. از جمله پیامدهای این دیدگاه درباب معنا عبارت اند از شکاکیت بنیادی درباب امکان منطق موجّهات، و آموزه نسبی گرایی هستی شناختی. هستی شناسی یک نظریه عبارت است از مجموعه ای از اشیاء، که اگر نظریه صادق باشد باید وجود داشته باشند؛ اما کواین معتقد است که هستی شناسی یک نظریه را فقط نسبت به ترجمه و زبان زمینه آن می توان وضع کرد. هستی شناسی یک نظریه هیچ واقعیت غیرنسبی را وضع نمی کند.

کواین در نوشته های متأخرش کوشید آن عمل گرایی تمام عیار را به کناری بگذارد و بطور کلی دیدگاه ضدواقع گرا یا نه و ابزارانگارانه و نسبی گرایانه سابق خود را تعدیل کند. او در این آثارش اندیشه هایش را بیشتر بر روی این فکر طبیعت گرایانه متمرکز کرد که معرفت شناسی، همانند کل فلسفه، به علوم طبیعی متصل است، و علم نیز واقع گرایانه تعبیر می شود. او در نوشته های متأخرش می خواهد از استعاره ها و پیشنهادهای موجود در مقاله «دو حکم جزمی تجربه گرایی» دست بردارد و به جای آن حرفها، یک تبیین علمی از چگونگی نسبت بین تجربه و نظریه ارائه کند. او در آغاز مقاله معروف «معرفت شناسی طبیعی شده» (1968، (Epistemology Naturalizedدیدگاه پخته تر درباب معرفت شناسی را اینگونه بیان می کند که «معرفت شناسی با مبانی علم سروکار دارد». به عقیده او معرفت شناسی در موقعیت قدیمش می خواست علوم را برپایه داده های حسی بنا کند، اما موقعیت جدید معرفت شناسی آن را به عنوان فصلی از روان شناسی و بنابراین فصلی از علوم طبیعی قرار می دهد. البته همین موقعیت جدید معرفت شناسی نیز با وظیفه سنتی آن بگونه ای تطبیق می کند زیرا معرفت شناسی در این موقعیت جدید می کوشد این مسئله را روشن کند که ارتباط شاهد با نظریه چگونه است، و یک نظریه مربوط به طبیعت از چه راه هایی می تواند از همه شواهد در دسترس فراتر رود.

کسانی به کواین اعتراض کرده اند که اعتقاد به اینکه معرفت شناسی بخشی از علم است نادرست می باشد زیرا استفاده از علم برای بنا کردن مشروعیت علم یا ردّ شکاکیت استفاده دوری است. پاسخ کواین این است که آرزوی تأسیس اساس کل علم را باید کنار بگذاریم. او در اینجا به شیوه دکارتی پناه می برد و می گوید تا زمانی که دلایل علمی خوبی برای شک درباره مشروعیت علم نداشته باشیم، به حفظ دیدگاه علمی خود درباب جهان از برای درک مشروعیت غیرقابل تردید آن مجاز هستیم. عده ای دیگر او را به ارتکاب مغالطه ای طبیعت گرایانه متهم کرده و گفته اند که معرفت شناسی دستوری با فهم شاخص های هدایت پژوهش های ما سروکار دارد، اما روان شناسی فقط این را می تواند به ما بیاموزد که چگونه از باورهایمان دفاع کنیم. پاسخ کواین این است که به محض اینکه تمایل دکارتی خود به تأسیس اساس کل علم را کنار بگذاریم، معرفت شناسی دستوری علم کاربردی می شود، به این معنی که ما می توانیم فهم علمی خود از خویشتن و از اطراف مان را در بحث مربوط به یافتن بهترین راه های پاسخ به پرسش های معین به کار ببندیم.

قیمت بک لینک و رپورتاژ
نظرات خوانندگان نظر شما در مورد این مطلب؟
اولین فردی باشید که در مورد این مطلب نظر می دهید
ارسال نظر
پیشخوان