سیره نبوی

یکی از ویژگی­های پیامبران از نظرگاه قرآن، امر به معروف و نهی از منکر گفتاری و رفتاری است.

آنان برای رسیدن به هدف مقدس خود که همانا رساندن جامعه به یکتاپرستی و توحید در تمام ابعاد و جوانب زندگی است؛ به شناساندن معروف؛ یعنی هر آنچه مردم را به خداوند نزدیک می­سازد و نیز منکر؛ یعنی عاملی که انسان را از حرکت به سوی خدا باز می­دارد، می­پرداختند.

کار شناسایی و دعوت در زمانی خاص محدود نمی­گشت، بلکه کاری مداوم بود که پی­گیری و خستگی­ناپذیری از خصوصیات بارز آن به شمار می­رفت. تمسخر و استهزا، آزار و اذیت، سختی و مشکلات کار و نه هیچ عامل دیگری آنان را باز نمی­داشت. پیامبر خاتم9 حتی پیش از بعثت و آن زمان که در دوران جوانی به سر می­برد نسبت به منکر ظلم و ستم بر مظلومان احساس مسؤولیت می­کرد و تا جای توان برای ستاندن حقوق از دست رفته­ی بندگان خدا تلاش می­نمود.

پیمان حِلف الفُضول نمونه­ای از این کارکردهاست. بنیان­گذاران این پیمان کسانی بودند که نامشان از ماده­ی فضل مشتق بود و بنابر نقل مورخ شهیر عمادالدین ابن کثیر عبارت بودند از: فضل­بن فضاله، فضل­بن الحارث و فضل­بن وداعة. از آن پس نیز برخی افراد قریش با یکدیگر پیمان بستند که از حقوق ستمدیدگان دفاع نمایند و چون از این جهت با پیمان حلف الفضول مشترک بودند، پیمان آن­ها نیز چنین نام گرفت. پیامبر اکرم (ص) نیز که درسن جوانی بود در این میثاق شرکت داشت.

ماجرا به این شرح است:

حدود بیست سال پیش از آغاز بعثت رسول گرامی اسلام (ص)، مردی در ماه ذی القعده وارد مکه شد و متاعی در دست داشت. عاص­بن وائل که از جمله افراد سرشناس مکه بود، آن را خرید، اما از تحویل عوض مورد توافق سرباز زد. مشاجره و بگومگو بین آن دو بالا گرفت. در این هنگام چشم فروشنده به برخی افراد قریش که نزدیک کعبه نشسته بودند، افتاد. از فرصت پیش آمده بهره جست و با ناله­ی بلند و سرودن چند بیت شعر، منظور خود را به صورت احساسی بیان نمود و دل­های آن­ها را تکان داد. زبیربن عبدالمطلب با عده­ای دیگر برخاستند و با یکدیگر سوگند وحدت یاد نمودند که تا توان دارند از حقوق مظلومان دفاع کرده و اولین اقدام خود را از آن­جا آغاز کنند؛ بدین منظور به سوی عاص­بن وائل آمده و متاع ستم دیده را از او ستانده و به مالکش برگرداندند. رسول گرامی اسلام (ص) نیز در این پیمان شرکت داشت و بعدها خود در عظمت این پیمان فرمود: ما أحِبّ إنّ لی به حُمرالنّعم([1])؛ حاضر نیستم این پیمان را با شتران سرخ­مو (که ارزشمندترین اموال عرب به شمار می­آمد) عوض کنم.