تا انتهای قرب (معراج پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله)

اشاره

از مسایلی که در صدر اسلام و برای شخص پیامبر صلی الله علیه و آله روی داد، حادثه شگفت انگیز معراج بود که از معجزات آن حضرت به شمار می آید. در آیه هفدهم سوره مبارکه اسراء، به سیر شبانه نبی اکرم صلی الله علیه و آله از مسجد الحرام به مسجد الاقصی که مقدمه عروج آن حضرت بود، اشاره گردیده است. اسراء یعنی سیر از مکه به بیت المقدس در شب به تصریح قرآن بوده، و عروج آن حضرت از بیت المقدس به آسمان، مدلول روایات بی شماری از شیعه و اهل سنت است.

معراج انسان کامل

عروج آدمی، پرواز او به سوی مبدأ و منشأ وجود است. معراج انسان کامل، دیدار خداوند و رسیدن به باری تعالی است. اوج و صعود جسم و جان است از پهنه خلقت و سیر آفاق و انفس به عرش خداوندی و این امر شگفت از که بر آید و چه وجودی عهده دار این بار گران است و چه روحی متحمل این حرکت عظیم؟ او پیامبر گرامی اسلام است که در حراء مبعوث رسالتی شد که آدمیان را با ندای توحید راهنمایی کند و برای انجام این رسالت عظیم، باید از خلق به سوی حق برود؛ یعنی معراج.

الگویی برای ملکوتی شدن

نبوت و رسالت، موهبتی خاص است که نمی توان آن را به ارث برد یا به دست آورد. البته راه وَلِیّ اللّه شدن تا قیامت باز است. راه ولایت، همان بندگی است و بهترین فرصت برای به دست آوردن آن، نماز شب و سحرخیزی است. اقتدای به پیغمبر، هم در اصل عبادات و مناسک است و هم در کیفیت آن؛ نه اینکه فقط در ظواهر احکام باشد. او در سیر باطنی نیز الگوست. خداوند می فرماید که پیامبر، انسانی ملکوتی است، راهش را بپیمایید تا ملکوتی گردید.

تفاوت ملاقات ه

خداوند در قرآن از سه پیامبر یاد کرده که برای ملاقات پروردگار رفتند. حضرت موسی علیه السلام به ملاقات رفت و به او گفتند: بر بساط قرب ما با پای برهنه باید آمد؛ ولی پیامبر ما را سوار بر براق به آسمان بردند. وقتی حضرت موسی علیه السلام پس از نبوت بار دیگر بنا شد طرف صحبت خداوند قرار گیرد، چهل شب شستشویش دادند تا لیاقت و آمادگی کسب کند؛ اما پیامبر ما بدون انتظار، همان شبی که جبرئیل بر او نازل شد، وی را به ملاقات برد و تمام این امتیازات در پرتو کمال بندگی آن حضرت صلی الله علیه و آله بود.

معراج، معجزه ای دیگر

از معجزه های علمی و عملی حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله مسئله معراج است که قرآن کریم و روایات از آن با عظمت یاد می کنند. معراج امری است که در سایه بندگی به دست می آید و خدای بزرگ، راه رسیدن به این مقام والا را بندگی انسان خالص می داند. آنچه برای رسول اکرم صلی الله علیه و آله در معراج مشهود شد، برای سالکان این کوی هم به مقدار سیر و سلوکشان مشهود می شود و هر کسی می تواند این راه را بپیماید. البته تفاوت نه تنها در اصل و فرع بودن آن است، بلکه در درجه شهود، مقدار شهود، کیفیت شهود و... خواهد بود. در روایتی از امام صادق علیه السلام ا زقول پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله آمده است که: «وقتی مراحل را طی کرده، از آسمان ها گذشتم و به «بیت المعمور» و نزدیک «سدرة المنتهی» رسیدم، بعضی از اصحاب همراهی ام می کردند».

معراج، تجلی توانایی خداوند

معراج پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله مصداق توانایی کامل خداوند است. آن خدایی که آدم را از گل آفرید، عصای موسی را به اژدها تبدیل و فرعون را در نیل غرق کرد، عیسی را از مادری پاک به وجود آورد، ناقه صالح را از میان سنگ خارا آشکار ساخت و نوح را از توفان بلا نجات داد، محمد صلی الله علیه و آله را هم به معراج و دیدار خویش فراخواند. معراج، درک اصل لقاءاللّه و نشانه آشکار «اناللّه و انا الیه راجعون» است. پیامبر صلی الله علیه و آله در معراج به منزلی رسید که بازگشتش به زمین فقط به سبب رسالتش بود و اگر تنها عشق در میان می آمد، رجوع او به زمین محال می نمود. اما باید محمد صلی الله علیه و آله ، آن انسان کاملِ به معراج رسیده، با رسالتی عظیم از حق به سوی خلق بازگردد تا آن فضیلت های عروج یافته را به آدمیان بیاموزد.

بندگی؛ قابلیتی لازم برای عروج

از آیه نخست سوره مبارکه اسراء بر می آید که آنچه قابلیّت این سفر الهی را برای پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فراهم آورد، مقام بندگی آن حضرت بود. این منتهای سیر بشر است که پیامبر در معراج پیمود و مرکبی هم به جز بندگی پروردگار برای بالا رفتن به مقام قرب او نبود. پس بنگریم که ما چگونه ایم؟ ما که طالب سعادتیم، چند درجه آن را پیموده ایم؟ بنده حق بودن، مدال افتخاری است که به آسانی به گردن کسی نمی آویزند.

معراجی برای م

نکته اخلاقی و تربیتی که در واقعه معراج به چشم می خورد، تشریع نمازهای یومیّه است. پیامبردر شب معراج، به مرحله ای از قرب و عروج می رسد که انعکاس نور مقدّس او برای پیروانش در زمین، قابلیّت آن ها برای قیام نزد خداوند است. پیامبر با معراج خویش، معراجی هم برای ما آورد که نماز است. گفته اند: معراج پیامبر سه منزل داشت؛ از حرم به مسجد الاقصی، از مسجد الاقصی به سدرة المنتهی، و از آن جا به قابَ قوسَین اَوْاَدنی. نماز هم سه منزل دارد؛ قیام، رکوع و سجود، که سجود نهایت نزدیکی به خداوند است.

معراج در شب

واقعه سترگ معراج، در ظرف شب صورت گرفته است. بر این اساس است که اگر بنا باشد سالکی از عالم طبیعت به بالا صعود نماید، مناسب ترین زمان آن، شب خواهد بود. از این رو معراج در شب روی داد و قرآن نیز در شب نازل گردید. هر تکاملی اگر چه در روز و شب میسّر است، ولی تحقق آن در شب راحت تر به نظر می رسد و چنین است که گفته اند: شب مردان خدا، روز جهان افروز است.

هدف از معراج پیامبر صلی الله علیه و آله

هدف از معراج این نبوده که پیامبر صلی الله علیه و آله به دیدار خدا در آسمان ها بشتابد، آن چنانکه ساده لوحان پنداشته اند و متأسفانه بعضی از دانشمندان غربی به دلیل ناآگاهی یا دگرگون ساختن چهره اسلام در نظر دیگران، آن را نقل کرده اند. در واقع هدف این بود که روح بزرگ پیامبر صلی الله علیه و آله با مشاهده اسرار عظمت خدا در سرتاسر جهان هستی، به ویژه در عالم بالا که مجموعه ای است از نشانه های عظمت او، درک و دید تازه ای برای هدایت و رهبری انسان ها بیابد.

معراج، محرّک اندیشه بشر

گاهی در زندگی بعضی انسان ها حوادثی رخ می دهد که برای شخص آن ها افتخارآفرین و برای دیگران مایه شگفتی است، ولی بعدها اهمیتش فروکش کرده و به تدریج عظمت خود را از دست می دهد. اما برخی حوادث، آن چنان پرمایه اند که خود را به شریان حیات می رسانند و رشته دوام خویشتن را با رشته ابدیّت پیوند می دهند و بر اثر آن، نه تنها دستخوش تغییر عصرها ونسل ها نمی شوند، بلکه هر چه زمان بگذرد، شفاف تر می گردند. حال با قاطعیت می توان گفت که رویداد معراج پیشوای بزرگ اسلام صلی الله علیه و آله ، از نوع آن رخدادهای نافذ و پرمایه ای است که در طول تاریخ پرفراز و نشیب زندگی بشر، هیچ رویداد پراهمیتی نتوانسته است مقام والای آن را به دست آورد.

معراج در ادیان دیگر

اعتقاد به معراج، اختصاص به آیین اسلام و مسلمانان ندارد، بلکه در ادیان دیگر نیز پذیرفته شده است. از جمله در مورد حضرت عیسی علیه السلام ، در انجیل مُرقس باب 6، انجیل لوقا باب 24 و انجیل یوحنّا باب 21 آمده است که او پس از آنکه به صلیب آویخته شد و به قتل رسید و دفن شد، از قبر برخاست و چهل روز در میان مردم زندگی کرد، آن گاه به آسمان ها صعود نمود و به معراج همیشگی رفت. در ضمن از بعضی روایات اسلامی نیز استفاده می شود که بعضی از پیامبران پیشین نیز دارای معراج بوده اند.