«بخش تورقی در آثار در این شماره به لحاظ مناسبت زمانی و همچنین ارزش و اهمیت رویدادهای خرداد ماه به بررسی و معرفی آثار جدید منتشر شده پیرامون رویداد عظیم 15 خرداد 1342 می پردازد. قصد ما در تهیه و ارائه این بخش ایجاد تمرکز ذهنی در محققان عزیز و فراهم آوردن اطلاعات مفید پیرامون کتاب های مرتبط با موضوع اصلی ماهنامه در این شماره می باشد. هر چند در کنار این مبحث به معرفی مطبوعات و فصلنامه ها نیز پرداخته ایم. قسمت ویژه این بخش اختصاص به معرفی یکی از آثار برجسته و متمایز در حوزه تاریخ انقلاب اسلامی دارد. در بخش های قبلی این شماره با نظرات آقای سیدحمید روحانی آشنا شدید. در کنار ارائه مصاحبه ایشان از یک سو و ارتباط موضوعی کتاب با سرفصل های این شماره، بر آن شدیم تا با دقت بیشتر و در بخشی جداگانه به معرفی این اثر بپردازیم.
امیدواریم معرفی هر چند گذرای ما از چنین آثار گرانقدری در حوزه بررسی و مطالعه تاریخ انقلاب اسلامی، یارای شما محققان ارجمند باشد.
حافظان تاریخ انقلاب
معرفی کتاب نهضت امام خمینی
تاریخ معاصر جهان شاهد بروز انقلاب های بسیاری، با مرام و مسلک های فکری متعددی بوده است که در یک بررسی هر چند زودگذر و کلی می توان به وجود تفاوت های بسیاری در زمینه نگارش تاریخی آنها پی برد.
بخشی از این کاستی ها مربوط به سرعت وقوع انقلاب ها، مادیگرایی انقلابیون، عدم توجه رهبران انقلاب ها به ثبت دقیق وقایع و موارد دیگری از این دست می باشد. سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که آیا انقلاب عظیم اسلامی ایران نیز دچار چنین اختلافاتی در بیان تاریخ آن بوده است؟ در پاسخ به این سوال است که نام کتاب ارزشمند «نهضت امام خمینی و نویسنده آن سیدحمید روحانی مطرح می شود. بدون شک مقایسه انقلاب اسلامی با سایر انقلاب های جهان کاری ناقص و ناصحیح می باشد چرا که انقلاب اسلامی ایران و حرکت مردمی و اصیل آن به رهبری حضرت امام خمینی(ره) که ریشه در باورهای عمیق دینی و مذهبی مردم این سرزمین دارد موردی استثنایی و نادر در سراسر جهان و در بین انقلاب های معاصر می باشد. بر همین اساس وقتی دو ابرقدرت شرق و غرب نتوانستند انقلاب اسلامی ایران به رهبری حضرت امام(ره) را تحت تاثیر و سلطه خود درآورند، تلاش نمودند تا عناصر مزدور و وابسته خود را به درون این جریان عظیم اسلامی نفوذ داده و حرکت آن را در جهت مطامع خود تغییر دهند. پس از آنکه با هوشیاری رهبر عظیم این انقلاب این حرکت نیز به شکست انجامید، آنانی که نسبت به این انقلاب بغض و حسد می ورزیدند درصدد تحریف تاریخ پاک و مقدس نهضت امام خمینی(ره) برآمدند تا ضمن قلب واقعیت ها به نفع خود نسل های بعدی انقلاب را از حقیقت آن دور نمایند. در اینجا بود که مردان بزرگ قدم در عرصه مبارزه نهادند و با به دست گرفتن قلم در برابر این توطئه بزرگ به مقابله پرداختند. در صف مقدم این مردان، کسانی حضور داشتند که بیش از دیگران در متن انقلاب بوده و ارتباط نزدیک و تنگاتنگی با رهبر بزرگ این انقلاب حضرت امام خمینی(ره) داشتند. در این زمینه باید از کتاب ارزشمند «نهضت امام خمینی» نام ببریم. نویسنده این اثر سیدحمید روحانی از کسانی بوده اند که از همان سال های اولیه خیزش مردم، دغدغه حفظ تاریخ آن را داشته و خود نیز در متن این حرکت حضور داشتند، به طوری که در مقدمه جلد نخست این کتاب در سال 1356 چنین ذکر می کنند: «آنچه مرا بر آن داشت که علی رغم محدودیت های همه جانبه و در دست نداشتن مدرک و اسناد کافی، دست به کار نگارش بررسی و تحلیلی از «نهضت امام خمینی» شوم، رویارویی با همین جوّ مسمومی است که از طرف بعضی عناصر به اصطلاح مبارز، به منظور جلوگیری از هر گونه قلم زدن برای شناساندن راه و اندیشه قائد بزرگ اسلامی ایجاد گردیده است» از آنجا که نویسنده از سال های آغازین دهه پنجاه قصد تالیف این اثر را داشته و درصدد آغاز کار بوده، در برهه های مختلف نسبت به جمع آوری و آرشیو کردن اسناد و مدارک اقدام می نموده است. اما ناگهان و به دلیلی که جای ذکر آن نیست اسناد و آرشیو نویسنده از بین می رود. در پی این اتفاق هر چند مدتی ایشان از ثبت تاریخ نهضت مبارزه، دلسرد می شوند اما با شروع اقدامات مرموزانه و مذبوحانه عده ای در تحریف حرکت و نهضت حضرت امام(ره) خصوصا پس از واقعه عظیم 15 خرداد مجددا نویسنده برای جلوگیری از این اقدامات و با وجود کمی ها و کاستی ها و عدم دسترسی به اسناد و مدارک کافی و دور از وطن (نجف اشرف) شروع به تالیف این اثر می نمایند و این تلاش ها سرانجام منجر به چاپ اولین جلد این مجموعه در سال 1356 در لبنان می گردد. نکته بسیار جالب توجه این است که تقریبا 32 نخستین جلد این مجموعه بزرگ به رؤیت حضرت امام خمینی(ره) می رسد و ایشان نظرات خود را در مورد آن قسمت اعمال می فرمایند. این تاریخ نامه نخستین بار با عنوان «بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی» منتشر گردید که ماحصل تلاش آقای سیدحمید روحانی در بین سال های 1351 تا 1355 در نجف اشرف می باشد. (نخستین چاپ این مجموعه هفت ماه به طول کشید و سرانجام در آذرماه سال 1356 در چاپخانه عتیانی بیروت منتشر گردید). با انتشار این کتاب نقطه عطفی در تاریخ نگاری انقلاب اسلامی به وقوع پیوست و دست بسیاری از مغرضان و معاندان در تحریف تاریخ نهضت امام خمینی (ره) کوتاه گردید لذا همانطور که نویسنده در مقدمه کتاب آورده اند حملات شدیدی و غیرمنصفانه ای از سوی سرسپردگان و مخالفان ظاهری و باطنی (منافقین) نسبت به انتشار آن صورت گرفت اما حضرت امام(ره) ضمن تایید این اقدام باعث دلگرمی مولف برای تداوم این حرکت گردیدند. این در حالی بود که چاپ و پخش این اثر با استقبال شایان ملت مسلمان ایران خصوصا دانشجویان ایرانی ساکن امریکا روبرو شد به طوری که بی درنگ اقدام به چاپ دوباره آن نمودند. آقای روحانی ضمن ذکر وقایع فوق در مقدمه اثر خود آورده اند: «البته این دفتر برای برخی از عناصر، گروه ها، باندها و سازمان ها ناخوشایند، نگران کننده، تلخ و ناگوار بود. مهره ها و چهره هایی که توطئه سکوت بر ضد امام را دنبال می کردند و بر آن بودند که نام و یاد امام را از صفحه تاریخ بزدایند و راه او را بی رهرو سازند، از انتشار این دفتر سخت برآشفتند و به خشم آمدند.» مخالفان نهضت اسلامی، سعی کردند با ایجاد ذهنیت منفی در حضرت امام(ره) با انتشار این اثر گرانقدر مقابله نمایند. در همین راستا ضمن برقراری ارتباطات و مکاتبات متعدد از حضرت امام(ره) درخواست توقف انتشار آن را نمودند. پاسخ حضرت امام(ره) بسیار واضح و آشکار بود ایشان ادعاها و انتقادهای نادرست را رد کرده و اظهار داشتند: «ممکن است این کتاب اشتباهاتی داشته باشد اما زحمت زیادی روی آن کشیده شده و کتاب مفیدی است.» با حمایت قاطع امام(ره) نطفه این حرکت عظیم بسته شد و با زحمات آقای سیدحمید روحانی تاریخ مستند نهضت انقلاب و امام خمینی به صورت اثری گرانقدر در دسترس مردم، محققان، اندیشمندان و رهپویان انقلاب الهی و اسلامی ایران قرار گرفته و ضمن معرفی تاریخ حقیقی و راستین نهضت امام(ره) به صورت سدّ نفوذناپذیری در برابر اقدامات مذبوحانه تحریف کنندگان و مغرضان درآمد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در حالی که مجددا موجی جدیدی از تحریفات و شبهات از سوی منافقین و معاندین شکل می گرفت جلدهای بعدی این اثر (جلد دوم و سوم) نیز تهیه و به چاپ رسید. از نکات بسیار مهم و جالب توجه در جلد دوم و سوم نامه و پیام تاریخی حضرت امام(ره) به مولف این اثر می باشد. حضرت امام خطاب به ایشان می فرمایند: «شما به عنوان یک مورخ باید توجه داشته باشید که عهده دار چه کار عظیمی شده اید. از شما می خواهم هر چه می توانید سعی و تلاش نمایید تا هدف قیام مردم را مشخص نمایید چرا که همیشه مورخین، اهداف انقلاب ها را در مسلخ اغراض خود یا اربابانشان ذبح می کنند..... شما باید به روشنی ترسیم کنید که درسال 41، سال شروع انقلاب اسلامی و مبارزه روحانیت در مرگ آباد تحجر و تقدس مابی چه ظلم ها بر عده ای روحانی پاک باخته رفت...» حضرت امام در پایان مرقومه خویش چنین می فرمایند: «خداوند به شما که مورد علاقه من هستید و خود از ستم کشیده های این انقلابید توفیق بندگی بدهد تا بتوانید با در نظر گرفتن او جلّ و علاّ واقعیت ها را برای نسل آینده ثبت کنید. من به شما دعا می کنم.»
شیوه نگارش این مجموعه برحسب ذکر نقاط عطف و وقایع برجسته به صورتی است که ضمن اشاره به رویدادهای اصلی، رویدادهای فرعی و حاشیه ای مربوط به آن واقعه نیز ذکر می گردد. به عنوان مثال در قسمت «امام خمینی در آسمان علم و فضیلت» روند تدریس و تالیفات حضرت امام در 6 بخش جزئی ذکر شده است سرفصل های جلد نخست این مجموعه عبارتند از:
انقلاب سفید رفرمی از کاخ سفید جریان تصویب نامه انجمن های ایالتی و ولایتی نهضت ضدانقلاب سفید فاجعه خونین فیضیه نهضت خمینی و عاشورای حسینی دستگیری امام و قیام اسلامی 15 خرداد امام و پشتیبانی مردم تداوم نهضت امام آزادی از زندان و پیامدهای آن سالگرد 15 خرداد و استواری راه عاشوراییان احیای رژیم کاپیتولاسیون و تبعید امام جنبش های مسلحانه در ایران قم کانون خروش و خیزش جلد اول این مجموعه شامل 1610 صفحه بیانگر این مطلب است که نویسنده سعی دارد تا حد امکان تمام وقایع مرتبط را به شکل مبسوط ذکر نماید. حدود 400 صفحه از جلد نخست در بردارنده اسناد و مدارک لازم مربوط به مطالب این قسمت می باشد. این اسناد شامل، اسناد محرمانه ساواک، نامه های اداری، عکس و تصویر، نامه های امام و مراجع دیگر، اطلاعیه های گروه ها و دسته ها... است که همگی در تایید و تقویت مباحث اصلی ارائه شده در این جلد می باشد.
جلد دوم این مجموعه در 1245 صفحه به وقایع پس از واقعه 15 خرداد به ویژه دوران تبعید حضرت امام تا آغاز دهه پنجاه می پردازد.در این جلد نیز حدود 300 صفحه اسناد و مدارک مربوط به مباحث ارائه گردیده است. سرفصل های این جلد عبارتند از نهضت در تبعید واکنش های درون مرزی بازتاب جهانی تبعید امام شاه در اندیشه تغییر تبعیدگاه امام امام خمینی در تبعیدگاه عراق آغاز رسالت در نجف جنگ شش روزه و بازتاب آن واکنش انتقام جویانه شاه جشن تاجگذاری و پیامدهای آن شهادت جهان پهلوان تختی حوزه دانشگاه زندان سنگرهای مقاومت کشمکش های ابرقدرت ها در خلیج فارس بازتاب آتش زدن مسجدالاقصی مبارزات دانشجویی رهبری از تبعیدگاه کنسرسیوم سرمایه گذاری در ایران توطئه جهانی به منظور پیشگیری از مرجعیت جهانی امام سعیدی از حرکت تا شهادت اوج مبارزه و مقاومت و موج کشتار و سرکوبی
در جلد سوم علاوه بر ذکر وقایع تاریخی روند انقلاب به مسایل تئوریک و تحلیلی بیشتر پرداخته شده است. در این جلد بررسی جریان روشنفکری و گروه ها و شخصیت های مرتبط با آن نیز مورد بحث قرار می گیرد. در قسمت دیگری از این جلد به تفصیل به گروه های سیاسی و مسلحانه ای که جدای از نهضت امام خمینی به مبارزه با رژیم شاه می پرداختند و دارای ایدئولوژی های مادی و التقاطی بودند پرداخته شده است. مطالب این جلد به انضمام اسناد و مدارک در 1369 صفحه در این سرفصل ها ارائه گردیده است: نهضت های امام و نقش روشنفکران ریشه اندیشه اسلام منهای روحانیت خیزش های قهرآمیز امام و رسالت جهانی توطئه اسلام زدایی فهرست اسناد.
در پایان می توان گفت که مجموعه کتاب های «نهضت امام خمینی» به قلم حجة الاسلام و المسلمین سیدحمید روحانی را می توان کتابی مرجع و ماخذ در تاریخ نگاری انقلاب و نهضت امام خمینی دانست. کتابی که از هیچ بخش تاریخ انقلاب فروگذار نکرده است و تا حد امکان تلاش دارد تاریخ انقلاب را همان گونه که بوده است به نسل های آینده نشان دهد. در کنار دعوت از علاقه مندان و محققان برای استفاده هر چه بیشتر از این مجموعه گرانبها و مستند در بررسی های تاریخی خود از ایران معاصر خصوصا برهه 15 خرداد 1342 تا 22 بهمن 1357، و به پاسداشت تمامی تلاش های نگاهبانان تاریخ مقدس انقلاب اسلامی، از جانب همه محققان و اهل قم در حوزه تاریخ معاصر به ویژه ماهنامه زمان از زحمات بی دریغ نویسنده این اثر آقای سیدحمید روحانی تقدیر و تشکر می نماییم.
شناسنامه کتاب: نویسنه: سیدحمید روحانی ناشر: چاپ و نشر عروج (وابسته به موسسه تنظیم و نشر آثار امام(ره) چاپ نخست: 1356 بیروت چاپ پانزدهم: بهار 1381 تهران
قیام 15 خرداد به روایت اسناد
عنوان فوق نام مجموعه ای است 5 جلدی، بسیار مفید و سودمند جهت بررسی ابعاد مختلف واقعه بزرگ و محوری پانزدهم خرداد ماه سال 1342. این مجموعه در بردارنده اسناد و گزارش هایی از سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) در رژیم پهلوی می باشد که در محدوده زمانی سال 1336 تا 1343 تنظیم شده است. نام ساواک که پس از تاسیس و به ویژه در دهه 50 شمسی عامل موثر در تصمیم گیری های سران رژیم پهلوی به شمار می رفت، در اغلب کتاب های تاریخی و سیاسی آمده و بررسی دقیق رفتار حکومت ستمگر پهلوی بدون بررسی اسناد به جا مانده از آن ممکن نخواهد بود. همچنین شناسایی عناصر عمده تشکیل دهنده قیام 15 خرداد و واگویی تاریخ این دوره بسیار مهم و حساس از تاریخ معاصر ایران با بررسی و ارائه متن اسناد موجود در سازمان اطلاعات و امنیت رژیم پهلوی پربارتر خواهد بود بنابراین در هر تحقیق موشکافانه از قیام 15 خرداد ارائه اسناد مکتوب در تایید نظریات مطرح شده باعث افزایش غنای علمی تحقیق می باشد. جلد نخست این مجموعه با عنوان «زمینه ها» به بررسی اسناد سال های 1336 تا پایان سال 1341 می پردازد. در این جلد سعی شده با بررسی و ذکر حوادث و جریانات عمده سال های قبل از 1342 و ارائه اسناد مرتبط با آنهاعوامل شکل گیری قیام 15 خرداد ذکر و جریان منتبح به این حادثه عظیم عنوان گردد. در جلد دوم با تمرکز بیشتر حول محور واقعه 15 خرداد، عوامل نهایی در محدوده زمانی نزدیک به آن مورد بررسی قرار می گیرد. این محدوده شامل روزهای بین 1/1/1342 تا 15/3/1342 می باشد. ابتدای ارائه اسناد در جلد دوم، با اخبار مربوط به حمله نیروها و کماندوهای نظامی رژیم پهلوی به مدرسه فیضیه آغاز می شود و به همین سبب عنوان فرعی این جلد «فیضیه» نام گرفته است، در پایان اسناد این جلد مدارک مربوط به غروب روز 15 خرداد و اولین بازتاب های بازداشت و دستگیری حضرت امام(ره) ارائه گردیده است. جلد سوم مجموعه قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک، شامل سندهای موجود بین روزهای 16/3/1342 (فردای بازداشت امام خمینی(ره) تا 11/5/1342 (آخرین روز بازداشت امام خمینی(ره) می باشد، به همین جهت برای عنوان این جلد نام «زندان» برگزیده شده است. با مطالعه اسناد ارائه شده در این جلد درمی یابیم که چهره حضرت امام(ره) به خوبی در بین مردم شناخته شده و دیگر مراجع عظام نیز رهبری ایشان را تایید می کردند. جلد چهارم با عنوان «حصر» شامل سندهای ساواک از 12/5/1342 از فردای آزادی امام از زندان و شروع حصر حضرت امام(ره) تا 15/1/1343 ورود اما به قم و رفع حصر ایشان می باشد. در این دوره حضرت امام(ره) در تهران اقامت اجباری داشتند و در عین محدودیت به رهبری نهضت اسلامی ادامه میدادند. سندهای جلد پنجم نیز در ادامه روند طبیعی واقعه 15 خرداد مربوط به اسناد ساواک از 16/1/1343 تا 13/8/1343 یعنی مدت اقامت امام(ره) در قم پیش از تبعید ایشان در 13 آبان ماه سال 1343 می باشد. مجموعه کتاب های قیام 15 خرداد به روایت اسناد ساواک حاصل تلاش مرکز بررسی اسناد تاریخی طی سال های 1378 تا 1381 می باشد. در این مجموعه ضمن دسته بندی اسناد سعی شده با حروفچینی متن سند و پی نوشت های آن از دشواری های استفاده از آنها کاسته شود. همچنین در کنار مورد فوق، برای سهولت استفده محققین و خوانندگان از اسناد، ترتیبات ذیل ملحوظ شده است. 1 ارائه اسناد براساس تاریخ صدور آنها، 2 در کنار ارائه هر سند به فراخور موضوع و برحسب نیاز برای روشن شدن بیشتر موضوع و شناسایی بهتر فرد یا موضوعی که سند مربوط به آن است توضیحاتی در قالب پاورقی آمده است، 3 برای آشنایی و حضور ذهن بیشتر خوانندگان، عنوان های مهمترین رویدادهای هر بخش در ابتدای هر بخش به صورت تقویم و گاهنگار ذکر شده است. 4 غلط های املایی و تایپی موجود در اصل سند، رفع و سعی شده اسناد تا حد امکان واضح و مفهوم گردد.
نهضت امام خمینی و مطبوعات رژیم شاه (1341 1357)
نویسنده این اثر آقای طهمورث قاسمی می باشد انتشار این کتاب توسط مرکز انقلاب اسلامی در شمارگان 2000 جلد و در 166 صفحه به انجام رسیده است.
نویسنده درصدد است چگونگی مواجهه مطبوعات با نهضت امام خمینی را طی سال های 1341 1357 با رویکردی تاریخی نشان دهد و روند تغییر برخورد مطبوعات را نسبت به انقلاب اسلامی بررسی نماید. بر همین اساس در مقدمه این اثر می خوانیم: «در سال های پس از کودتای 28 مرداد به ویژه در پی تحکیم پایه های دیکتاتوری شاه گسترش فعالیت های ساواک، انسداد کامل فضای سیاسی و ایجاد جو سرکوب وضعیت اختناق تشدید شد. با حذف کامل مطبوعات مستقل، نشریات دولتی فضای مساعدی یافتند تا به مثابه ابزار فرهنگی و اطلاع رسانی حکومت شاه به تبلیغ برنامه های غربگرایانه شاه همت گماشته، تقبیح، تنبیه، و تخریب مخالفان را در دستورکار خود قرار دهند. بدیهی است با آغاز نهضت امام خمینی، مطبوعات رژیم نیز از همین زاویه به تحلیل آن پرداخته، از هیچ تلاشی برای تضعیف، تخفیف و تحریف آن فروگذار نکردند. آنها با طرح اتهامات واهی و انتشار اخبار بی پایه با این نهضت اسلامی و اصیل به مقابله برخاستند، اما پس از نزدیک به دو دهه تلاش در پی فراگیر شدن نهضت انقلابی ملت ایران، مغلوب آن گشته، به تدریج در مسیر همنوایی با انقلاب اسلامی گام برداشتند.»
تلقی نگارنده از نهضت امام خمینی(ره) در این کتاب، حرکتی است که به رهبری امام خمینی(ره) از مهر ماه 1341 در پی اعتراض به لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی آغاز شد و بی وقفه تا پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357 ادامه یافت. بدیهی است تا زمانی که این نهضت به عمق و غنای لازم دست نیافته بود و امکان سازماندهی هواداران خود را برای یک منازعه تمام عیار انقلابی، و رویارویی کامل علیه رژیم طاغوتی کسب نکرده بود، مطبوعات دوره پهلوی این تلاش ها را به عنوان حرکتی ارتجاعی، واپسگرا و مخالف تمدن تعبیر می کردند. اما از زمانی که نیروی انقلاب، آشکارا موجودیت و هستی نظام حاکم را زیر سوال برد و آثار توانمندی و چیرگی خود را بر نظم مستقر آشکار گردانید، مطبوعات نیز به تدریج تغییر موضع داده، به صف انقلاب پیوستند. به همین جهت بخش های پایانی این اثر از بیان حالت واکنش خصمانه یا منفعلانه مطبوعات علیه نهضت امام(ره) خارج شده، بیشتر به نقش آفرینی آنها در فرایند انقلاب معطوف گشته است.
با توجه به این مقدمات، این کتاب در چهار فصل و یک نتیجه گیری سازماندهی شده است. در فصل اول، بستر شکل گیری مطبوعات و همچنین وضعیت آنها در دوران پهلوی اول و دوم به صورت کوتاه و مختصر آورده شده است. در فصل دوم نحوه برخورد مطبوعات با امام(ره) و نهضت ایشان و همچنین نگاه مطبوعات به واقعه 15 خرداد و نیز کاپیتولاسیون و تبعید امام(ره) از دید طیف موافق و مخالف تبیین می گردد. در فصل سوم ویژگی های مطبوعات دهه پنجاه و مواضع آنها در قبال قیام 19 دی و پیامدهای آن از جمله قیام 29 بهمن مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. در فصل چهارم تغییر روش مطبوعات و همراهی آنها با نهضت امام خمینی(ره) مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت نتیجه گیری ارائه می شود.
متین
فصلنامه متین، پژوهشنامه پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی در حوزه بررسی آثار امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی می باشد. فصلنامه متین در جهت انجام و ارائه پژوهش ها و مقالات بنیادی و کاربردی در زمینه آراء و اندیشه های امام خمینی(ره) و اقدام در جهت گردآوری اسناد و مدارک و منابع علمی داخلی و خارجی در این زمینه و ارائه مقالاتی در زمینه فقه، عرفان اسلامی، اندیشه سیاسی در اسلام، تاریخ انقلاب اسلامی و جامعه شناسی انقلاب می باشد. در آخرین شماره این فصلنامه مربوط به زمستان سال 1381 (شماره هفدهم) به این مقالات برمی خوریم، غنا (سیدمحمد موسوی بحنوردی)، تنظیم خانواده و تهدید نسل (سیدحسن خمینی)، فلسفه عقل الهام یافته (ادوارد بلارد)، تاریخ و علوم اجتمایع (هانس دایبر)، مبانی نظریه اتحاد عاقل و معقول (بیوک علیزاده)، بررسی توانایی های گفتمان اصلاح طلبانه شیعی در ایران (یحیی فوزی)، نظریه تدا اسکاچپول و انقلاب اسلامی ایران (عباس کشاورز شکری)، کثرت دینی از دیدگاه ابن عربی (ویلیام چیتیک)، رحلة التوصیف (رحمة البورقیه) در بخش دیدگاه شماره اخیر این فصلنامه متن سخنرانی رئیس جمهور آقای خاتمی در دانشگاه شفچنکوی اوکراین که در مهر ماه سال گذشته ایراد شده است دیده می شود. در پایان چکیده مقالات این شماره به زبان انگلیسی در دسترس خوانندگان حوزه آثار امام(ره) و انقلاب اسلامی قرار گرفته است.
انتشار فصلنامه مطهر
مطهر نشریه ای که به تازگی از سوی موسسه فرهنگی استاد شهید مطهری و به مدیر مسوولی دکتر علی مطهری منتشر شده، فصلنامه تحلیلی، پژوهشی در زمینه مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی، اجتماعی و سیاسی که اگر چه بخش اعظم آن مربوط به اندیشه های استاد مطهری است؛ اما شامل بیان و نقد اندیشه های دیگر متفکران مسلمان نیز می باشد. این فصلنامه از بخش های معرفی آثار استاد، خاطرات، پاسخ به پرسش ها، نظرات و مقالات خوانندگان، مقالات علمی و تخصصی درباره اندیشه های استاد مطهری و غیره تشکیل می شود. انتشار این فصلنامه در واقع پاسخی است به توصیه های مکرر امام خمینی(ره) و امید است که با عملکرد خود موجبات رضایت آن عزیز سفر کرده را فراهم نماید. پیش شماره این فصلنامه که به تازگی به چاپ رسیده، موضوعات و مطالب زیر را برای خوانندگان مشتاق آثار استاد مطهری به ارمغان آورده است: وحدت حوزه و دانشگاه، شرح مختصری از زندگی شهید آیت الله مطهری، معرفی آثار جدید، ارزش عقل از نظر قرآن، بررسی و نقد اجمالی یک کتاب، آزادی اندیشه و حدود و ثغور آن، زیباشناسی دین و رفتارهای فردی، برخی نتایج نظریه اصالت وجود، خودباختگی فرهنگی و...
اصلاحات امریکایی و قیام پانزده خرداد
این کتاب توسط آقای عباس خلجی نگاشته شده و کار چاپ و انتشار آن در مرکز اسناد انقلاب اسلامی با شمارگان 2000 نسخه صورت پذیرفته است. عنوان اصلی این کتاب اصلاحات امریکایی 1339 1342 و قیام 15 خرداد می باشد و مطالب ارائه شده در قالب 333 صفحه حول محور تاثیر انجام اصلاحات امریکایی در بروز قیام 15 خرداد می باشد.
پس از کودتای 28 مرداد 1332 و استقرار دوباره رژیم شاه، به مرور حکومت مطلقه و استبدادی تحکیم و تثبیت شد. اما در سال 1339، همزمان با تحولاتی که در صحنه سیاست بین المللی روی داد، شاه ناچار به تجدیدنظر و ایجاد اصلاحات در سیاست های رژیم خود گردید. در ایران همگام با دیگر کشورهای وابسته جهان سوم، این اصلاحات در قالب فضای باز سیاسی، اصلاحات ارضی، لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی و انقلاب سفید در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، حقوقی و اجتماعی به اجرا درآمد. اوج این اصلاحات با عنوان «انقلاب سفید» یا «انقلاب شاه و مردم» که به طور فراگیر تمام جنبه های زندگی سیاسی، اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی جامعه سنتی ایران را در برمی گرفت، تجلی یافت. این برنامه اصلاحی با عنوان لوایح ششگانه به رفراندوم گذاشته شد. اما با اولین گام های اصلاحات از بالا که با شرایط داخلی ایران سازگاری نداشت، موج بی ثباتی، ناآرامی و اعتراض عمومی مردم به رهبری نیروهای مذهبی آغاز شد و در نهایت منجر به قیام 15 خرداد 1342 در شهرهای بزرگ کشور، به ویژه تهران، اصفهان، شیراز و تبریز گردید.
در این کتاب، اصلاحات دوره ای 1339 1342، به عنوان متغیر مستقل و قیام 15 خرداد به عنوان متغیروابسته مورد مطالعه قرار گرفته و رابطه آن دو و به عبارت بهتر، میزان تاثیر متغیر مستقل بر متغیر وابسته سنجیده شده است. در این سنجش تاثیر مثبت و مستقیم اصلاحات بر وقوع قیام 15 خرداد به اثبات رسیده است.
بر همین اساس ابعاد مختلف اصلاحات سه ساله رژیم شاه، منجر به اعترضا نیروهای سیاسی مذهبی به رهبری امام خمینی(ره) شد. هنگامی که رژیم شاه، برای کنترل اوضاع و سرکوب مخالفین، رهبر نهضت را دستگیر و زندانی کرد، قیام 15 خرداد 1342به وقوع پیوست.
در این کتاب در خلال سه قسمت جداگانه، به اصلاحات دوره 1339 1342 و قیام 15 خرداد، و رابطه آن دو، در طی 14 فصل و 6 بخش، در قالب فرضیه بالا پرداخته شده است.
نقش بازار در قیام 15 خرداد
عنوان کتابی است از رحیم روحبخش که در مرکز اسناد انقلاب اسلامی در سال 1381 و با شمارگان 3000 جلد و در 426 صفحه به چاپ رسیده است و همانطور که نام کتاب گویای آن است، درصدد بررسی نقش و حضور اصناف و بازاریان در قیام مردمی 15 خرداد ماه 1342 می باشد.
منابع تاریخی به وضوح، نقش بازاریان متدین در برابر سیاست های ضدملی و ضدمذهبی دولت ها در دوره معاصر را نشان داده اند. اتحاد علما و بازاریان در جنبش ضداستعماری واقعه رژی یا تحریم تنباکو، از نظر بسیاری از مورخین مقدمه و فراهم آورنده جنبش مشروطه بود. در جریان مبارزه علیه استبداد محمدعلی شاه و برقراری مشروطه بار دیگر اتحاد بازاریان و علما، نقش قاطعی در عقب نشینی حکومت قاجار ایفا کرد.
نویسنده کتاب درصدد پرکردن خلا اخبار مستند نسبت به حضور «بازاریان» در قیام 15 خرداد است. که این امر با آماده سازی و تدوین اسناد ساواک میسر می شود؛ اسنادی که به تبیین شیوه های مبارزاتی بازاریان همچون اعتصاب و تعطیلی بازار، تظاهرات، تحصن ها، ارائه کمک های مالی به مبارزان و خانواده های زندانیان سیاسی و... می پردازد و تاثیری مهم در روشن کردن جایگاه هر گروه از بازاریان، نظیر اصناف، تجار بزرگ و متوسط، میدان داران و کاسبان جزء در قیام 15 خرداد دارد. در این کتاب، برای نیل به هدف مذکور و شناخت ریشه ها، ماهیت و اهداف بازاریان از حضور در قیام، تعامل بازار با روحانیت نیز بررسی شده است.
برای نیل به اهداف مذکور، نویسنده کتاب مطالب خود را در 3 بخش کلی ارائه می نماید.
در بخش اول که «بازار در چشم انداز تاریخی ایران» نامیده شده است با تاملی در وجوه تاریخیِ پیوند بازار با روحانیت، سه بحث محوری (پیوند بازار با مذهب، چالش های بازار در تاریخ معاصر ایران و رویکرد نظری وضعیت بازار در آستانه قیام 15 خرداد به عنوان مدخل مطرح می شود.
در بخش دوم با توجه به محوریت «تهران» به عنوان مرکز ثقل قیام و با عنایت به نقش آفرینی بازار تهران در قیام، مباحث در دو محور (سیر تاریخی فعالیت های بازار تهران در قیام 15 خرداد و وقایع عمده قیام در ارتباط با تهران بررسی شده است. بخش سوم پژوهش نیز به بررسی جایگاه بازاریان شهرستان ها در تعامل با روحانیت در قیام اختصاص یافته است در این بخش جایگاه و تاثیر شهرهای بزرگ و به خصوص مراکز استان ها نظیر: اصفهان، تبریز، مشهد، شیراز، رشت، همدان و... و همچنین شهرهایی که دارای بافت سنتی و مذهبی محکم تری بودند نظیر: قم، خمین، قزوین و کاشان، خوی و... براساس اسناد و مدارک بازنگری می شود. در پایان کتاب نیز در بخشی جداگانه و نسبتا مفصل اسناد و گاه شمار وقایع مربوطه ارائه شده است.
