ذکر صلوات و فضیلت آن

رحمت الهی

بدان که صلات در اصل زبان عربی دعا است نزد اکثر علما؛ چنانچه گویند فلان کس بر فلان کس صلات فرستاد و مراد آن باشد که جهت او دعا کرد و بدین معنی است، آنچه حق تعالی فرمود: «خُذْ مِنْ اَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکِّیهِمْ بِها وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلواتَکَ سَکَنٌ لَهُمْ؛» یعنی فراگیر از مال های ایشان صدقه که پاک گردانی ایشان را بدان صدقه و مال ایشان را افزون سازی و دعا کن بر ایشان که دعای تو موجب سکون و آرام ایشان است.

و صلوات را هرگاه نسبت به حضرت حق تعالی کنند، در آنجا مناسب نیست که گویند به معنی دعا است، زیرا که دعا چیزی از کسی خواستن است و همه کس از حق تعالی چیزی می خواهند و او بی نیاز است از خواستن چیزی.

علما گفته اند که مراد از صلوات خدای تعالی بر بنده، رحمت او است بر بنده، رحمتی تمام که ناشی از لطف و فضل باشد، همچون لطف و فضل کسی که جهت کسی دعا کند و آن کمال رحمت است و از اینجا فرق ظاهر می گردد، میان آنکه گویند: خدایا! صلوات بر فلان فرست یا گویند: خدایا! بر او رحمت کن.

صلوات انبیا

از این فرق است که طایفه ای از علما، صلوات را مخصوص به انبیا داشته اند؛ زیرا که کمال رحمت که از صلات فهم می گردد، مستحقان آن انبیااند و آل ایشان به تبعیّت و دلیل ایشان آن است که چون نام حضرت حق جلّ و علا و انبیا و فرشتگان یاد کنند، مستحب است که در وصف ایشان یا ثنایی یا دعایی کنند، چنانچه در مرسلات و مکاتیب که می نویسند، مناسب است که بر کسی که بدو کتابت نویسند، ثنایی یا دعایی یاد کنند، اولی و اقرب به ادب آن است که مراتب ثنا و دعای آنان که اسم ایشان مذکور می گردد، محفوظ باشد.

صلوات ملائکه بر بنده

امّا صلوات ملائکه بر بنده؛ علما گفته اند که مراد از آن استغفار است؛ دلیل ایشان آن است که حق تعالی در قرآن می فرماید در باب ملائکه: «و المَلائکَةُ یُسبِّحونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فی الأرضِ اَلا إنَّ اللّه َ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیم» و ظاهر آن است که استغفار نوعی از دعا است؛ لیکن چون این دعا را حق تعالی بیان فرموده که استغفار است، حمل صلات و دعای ملائکه را بر استغفار کرده اند و امّا صلات مؤمنان، علما گفته اند: مراد از آن دعا است و ظاهرا مراد دعایی باشد متضمّن نوعی از کمال ثنا و تعظیم که ممتاز از سایر دعاها باشد.

اکثر علما برآنند که صلوات بر حضرت پیغمبر واجب است و محلّ آن نماز است و وقت آن، تشهّد آخر و دلیل آنکه آیت، دلالت بر امر به صلات کرد و اصل امر از برای وجوب است؛ پس واجب باشد و احادیث صحیح آن را به نماز مخصوص ساخت و محلّ آن را تشهّد اخیر گردانید، پس در تشهّد آخر واجب باشد و بعضی از علما برآنند که در مدت عمر بر هر مؤمنی واجب است که یک نوبت صلات بر حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله فرستد، بنابر آنکه در آیت وارد شده و... .

حقیقت صلوات

محققان گفته اند که حقیقت صلوات و فایده آن، توسّل جستن است به حق تعالی و تقرّب بدان حضرت به واسطه کسی که او را جهت مناسبتی با بنده باشد، از حقیقت بر آن و مناسبتی با حضرت حق تعالی داشته باشد به واسطه تجرّد تا به جهت تجرّد استفاضه نماید و به جهت تعلّق، افافه فرماید و فیض الهی به واسطه این دو جهت به بند مرسد؛ پس بی وسیله کسی چنین فیضی نمی توان یافت و بر این قیاس، آل کرام آن حضرت واسطه اند میان امّت و آن حضرت؛ زیرا که ایشان مجاری فیض پیغمبرند و به واسطه ایشان... با آن حضرت پیدا می توان کرد، پس واجب است صلوات بر ایشان فرستادن.

فضیلت صلوات

امّا فضیلت صلوات بر حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله آن را حد و حصری نیست و اتفاق علما است که بعد از ادای فرایض قرائت قرآن، هیچ فضیلت طاعت، به صلوات حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله نمی رسد و احادیث صحاح در این معنی بسیار وارد شده، از آن جمله آنکه اُبّی بن کعب انصاری روایت کند که از حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله سئوال کردم که از اوقات خود چه مقدار صرف در صلوات تو کنم؟ آن حضرت فرمود: هر چند زیادت کنی، خیر تو در آن باشد. گفت: گفتم، ثلثی از اوقات صرف کنم، همان فرمود و همچنین زیادت می کردم تا آن زمان که گفتم: همه اوقات صرف کنم در صلوات تو کنم؛ فرمود: آن بهتر باشد تو را یا چنانچه فرمود.

از آن جمله آنکه حضرت پیغمبر فرمود: هر که یک نوبت بر من صلوات فرستید، حضرت حق سبحانه و تعالی ده نوبت بر او صلوات فرستد و از اینجا معلوم می شود که هیچ عمل، فضیلت صلوات بر آن حضرت نیست؛ زیرا که اعلی مراتب بنده آن است که خداوند از او راضی گردد و اعلی مراتب رضا آن است که بر او صلوات فرستند، چون یک صلات را ده صلوات الهی جزا باشد، هیچ عمل از صلوات بر حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله فاضل تر نباشد.