فشار خون؛ یا قاتل بی سر و صدا (۹)

Normal 0 false false false EN-US X-NONE AR-SA MicrosoftInternetExplorer4

عضو کالج بین المللی جرّاحان

علائم فشار خون

مانند بسیاری از بیماری های دیگر، فشار خون علائمی از خود نشان نمی دهد تا اینکه به تدریج و به آرامی اعضای گوناگون بدن را آزرده کند و آن اعضا درست کار نکنند.

بسیاری از مردم، سالها با داشتن فشار خون بالا زندگی می کنند بدون اینکه متوجه هر گونه علائمی باشند. در این افراد، تنها راه دانستن پرفشار خونی، اندازه گرفتن فشار خون است. تقریبا یک سوم کسانی که فشار خون دارند از آن ناآگاهند و در نتیجه درمان نمی شوند تا به مرحله خطر برسد.

معمولی ترین نشانه پرفشار خونی سردرد است (معمولاً در پشت سر، به ویژه موقعی که بامداد از خواب بیدار می شوید) و نیز سرگیجه و یا احساس منگی. سردردها بیشتر سبک هستند و نادیده گرفته می شوند. وقتی که فشار خون شدید باشد، ممکن است با علائمی همراه باشد. نشانه ها موقعی بیشتر دیده می شوند که فشار خون در حدّ بحرانی یعنی 120می نی موم210ماکزیموم باشد. علائم این بحران عبارتند از: سردرد، دوبینی، خون دماغ، تندی ضربان قلب، صدا کردن گوش ها یا به اصطلاح زنگ زدن آنها، تکان های کوچک ماهیچه ها، تهوّع، قیّ و گاهی ممکن است آشفتگی روانی نیز وجود داشته باشد.

درمان فشار خون

فشار خون، بیماری مزمن پیشرونده ای است؛ بنابراین ضروری است که به طور منظّم اندازه گیری شود. در هربار مراجعه به پزشک، به هر علّتی، باید فشار خون شما سنجیده شود ولو اینکه تحت درمان فشار خون هم نباشید. اگر خودتان دستگاه فشار خون سنج داشته باشید، می توانید فشار خون خود را بسنجید. همان گونه که پزشک، فشار خون را اندازه گیری می کند، باید از گوشی طبّی نیز استفاده شود.

اگر فشار خون شما زیاد باشد، پزشک دارو می نویسد و اگر به طور متوسّط زیاد باشد دارو نمی دهد، بلکه توصیه هایی برای تغییر در وضع زندگی می نماید و در بسیاری از موارد انجام این سفارش ها کافی و کارساز است. اگر فشار خون شما زیاد و دارو هم تجویز شده باشد، باز هم تغییر در وضع زندگی بسیار سودمند خواهد بود. مانند ورزش، رژیم غذایی، شامل میوه و سبزی و غذای کم نمک. با تغییر در وضع زندگی، شاید مقدار دارو را کم کرد.

منظور از تغییر در وضع زندگی چیست؟

منظور این است که با برداشتن گامی چند، از فشار خون جلوگیری کرد و در صورت وجود پرفشار خونی، میزان آن را پایین آورد. این گونه تغییر در زندگی، به طور خلاصه به شرح زیر است:

1. سبزی و میوه، زیاد بخورید:

رژیم غذایی که دارای مقدار کافی میوه و سبزی باشد، می تواند از فشار خون پیش گیری نماید. چون چنین رژیمی دارای مقداری فیبر (الیاف)، پتاسیم، منیزیوم و کلسیم است که بدن را در برابر فشار خون نگاه می دارد. اگر دندان کافی برای خوردن سبزی ندارید می توانید سبزی را بکوبید یا رنده کنید و بخورید.

2. غذاهای پتاسیم دار:

غذاهایی که دارای پتاسیم زیاد هستند، از فشار خون و سکته مغزی جلوگیری می کنند. این غذاها عبارتند از مرکبّات به طور کلّی، موز، کشمش خواه تازه و خواه خشک کرده-، انجیر، سیب زمینی پخته، ماست کم چربی و سپوس (به ویژه سبوس گندم).

3. از نمک بپرهیزید:

اگر می خواهید زندگی خوش آیند و نمکین داشته باشید نمک غذا را کم کنید؛ به ویژه اگر فشار خون بالا دارید. نمکدان را از سفره بردارید؛ یعنی سرسفره به غذا نمک نپاشید. به خیار هم لازم نیست نمک بپاشید.

در مورد فشار خون طبیعی، در مسأله نمک، دیدگاه ها متفاوت است ولی در همه حال هرچه نمک غذا کمتر، بهتر. چه، در این صورت از افزایش فشار خون شما به مقدار زیاد جلوگیری خواهد شد. برخی از افراد به نمک، بسیار حسّاسند، آنچنانکه با قطع نمک، سود فراوان می برند و اگر فشار خون زیاد باشد، کم می شود. مطالعه های تازه نشان می دهد که کاستن نمک غذا، به ویژه برای کسانی که بیش از 60 سال دارند، بسیار سودمند است.

4. اگر وزن شما زیاد است آن را کم کنید:

هرچه شما سنگین وزن تر باشید، قلب شما ناچار باید خون را محکم تر تلمبه بزند (پمپاژ کند) تا خون را به همه اندام ها برساند. گاهی کم کردن وزن بدن و رسانیدن آن به حدّ طبیعی، به تنهایی از فشار خون جلوگیری و حتی آن را درمان می کند. کم کردن وزن زیادی بدن، اثر نیکو بر فشار خون دارد ولو اینکه وزن بدن به حدّ طبیعی هم نرسد. این امر به ویژه برای کسانی که چربی زیاد دور کمر و شکم دارند (یعنی به شکل سیب هستند، بالا و پایین لاغر و وسط چاق، مانند خمره) بیش از افراد دیگر که چربی را در ران ها و کپل دارند، در معرض خطرند. ارتباط بین فشار خون و چاقی در جوانان و افراد میان سال بیشتر نمایان است.

وزن را چگونه می توان کم کرد؟

برای کم کردن وزن بدن باید رژیم غذایی توأم با ورزش باشد. غذا را باید کمتر از مقدار لازم صرف نمود و پیش از سیری باید دست از غذا کشید. اینک در این مورد چند نکته توصیه می شود:

الف. کم کردن موا غذایی:

به یاد داشته باشید وقتی که مقدار غذا را کم می کنید؛ یعنی رژیم غذایی می گیرید، باید مواد اصلی غذا مانند ویتامین ها، مواد معدنی و پروتئین به بدن شما برسد. باید غذاهای پرکالری و پرانرژی مانند شیرینی ها (خواه مواد درست شده از شکر و خواه خرما و کشمش و غیره)، چربی ها (خواه روغن حیوانی و خواه روغن نباتی) را کم نمود. از مواد غذایی ضروری مانند پروتئین ها مانند گوشت و تخم مرغ نکاست.

ب. کم کردن وزن بدن باید تدریجی باشد:

نباید هر هفته بیش از نیم کیلو و حدّاکثر یک کیلوگرم وزن کم کرد. باید بردبار بود. برای این کار کافی است روزانه 500 کالری کم نمود. چون کالری غذای روزانه شخص بالغ تقریبا 3500 است پس کافی است که حدود 7/1 کالری از غذای روزانه کم کرد.

پ. با پزشک مشورت نمایید:

اگر در نظر دارید بیش از ده کیلوگرم وزن کم کنید، اگر ناراحتی دیگری دارید و اگر دارو مصرف می کنید با پزشک در میان بگذارید تا وی مطابق بدن و ناراحتی شما برنامه ریزی کند.

ج. ورزش:

از یاد نبرید که ورزش را رأس رژیم لاغری است که باید مناسب توان بدن خود انجام دهید. اگر وزن زیادی هم داشته باشید، ورزش می تواند فشار خون شما را تنظیم نماید. ورزش در هوای آزاد مانند دو آرام، شبیه هروله کردن که نوعی دویدن با خیز کم است، تند راه رفتن و دوچرخه سواری. هر هفته دست کم پنج روز و هر روز سی دقیقه باید ورزش کرد.

چرا ورزش از افزایش فشار خون جلوگیری می کند؟

هنوز به درستی روشن نیست که ورزش چگونه از فشار خون جلوگیری می نماید. یک نظریّه پذیرفتنی این است که ورزش، میلیون ها سرخ رگ بدن را گشاد می کند و در نتیجه مقاومت در برابر گردش خون کم می شود. در عین حال ورزش، قلب را توانمند می کند که به گونه مؤثر خون را پمپاژ نماید که این خود از بار قلب می کاهد.

د. مشروبات الکلی:

خوردن مشروب الکلی، به ویژه اگر زیاد باشد، فشار خون را بالا می برد.

ه. سیگار را ترک کنید:

دخانیات، به ویژه در کسانی که فشار خون دارند، خطر حمله قلبی را افزایش می دهد.

و. برقراری آرامش فکری و روحی:

در یک اتاق خلوت، در حال نشسته یا خوابیده، آرام نفس بکشید و در هر دم و بازدم، کلمه ای را تکرار کنید. چه بهتر که این کلام نام و یا حرف مقدّسی باشد. بدین ترتیب آرامش کامل برقرار می گردد. اگر فکرتان متوجه چیز دیگر شد، دوباره برگردید همان کلمه را تکرار نمایید.

دارو

اگر با تغییر وضع زندگی و تدبیرهای یادشده، فشار خون شما پایین نیامد و یا فشار خون شما بسیار بالا باشد، شاید پزشک دارو تجویز کند. در عین حال اگر عارضه دیگری دارید که بر قلب و رگهای شما اثر ناگوار می گذارد، ممکن است پزشک به گونه مؤثر و سریع اقدام به درمان فشار خون نماید.

فراموش نکنید با وجود اینکه داروی فشار خون می خورید، اگر در وضع زندگی همان گونه که یادآوری شد تغییر بدهید، دارو مؤثرتر خواهد بود. بنابراین ورزش، رژیم غذایی کم نمک، خوردن میوه و سبزیجات، سودمند و مقدار داروی مصرفی نیز کمتر خواهد شد.

هنگامی که برای درمان فشار خون، دارو لازم باشد، گزینش دارو، بسته به سنّ، نژاد، زمینه ارثی، بود و یا نبود ناراحتی کلیه و دیگر اعضای بدن، با در نظر گرفتن آثار جانبی داروست. یک دارو برای همه مناسب نیست و برای هر کس باید دوای معیّن داده شود. یعنی اینکه هر دارو در همه افراد اثر یکسان ندارد. بسته به کیفیّت مزاجی هر فرد و احتمال عوارض جانبی ناخواسته، داروی لازم داده می شود.

در فشار خون درجه 1 و 2، پزشک معمولاً با یک دارو و در موارد فشار خون شدید با دو و یا سه دارو آغاز می کند. اگر با تدابیر نخستین، نتیجه مطلوب به دست نیاید، شاید پزشک مقدار دارو را زیاد بکند و یا داروی شما فشار خون دیگری بدهد. اگر فشار خون، بسیار بالا باشد و به مرز خطر برسد، شاید بیمار را در بیمارستان بستری بکند و با داروی تزریقی داخل وریدی، فشار خون را پایین بیاورد و آن را تنظیم نماید.

بد نیست یادآوری کنم زمانی بود که پزشکان بر این باور بودند که درمان فشار خون افراد بالای 60 سال بی ثمر است و شاید زیان آور هم باشد. این باور بر این دیدگاه استوار بود که رگهای سالمندان، سفت است و اگر فشار خون بالا باشد بر این سفتی رگها غلبه می کند و خون را به اندام ها می رساند. حتی برخی از پزشکان می ترسیدند فشار خون سالمندان را پایین بیاورند چراکه می پنداشتند که ممکن است باعث سکته مغزی و یا نارسایی کلیه بشود. ولی اکنون آزمایش های گوناگون نشان داده است که افراد بالای 60 سال نیز از درمان فشار خون، سود زیاد می برند. اگر درمان درست انجام شود، احتمال کمتری هست که آنان دچار نارسایی قلبی، سکته قلبی و یا مغزی شوند.

اثر ویتامین E در کاهش خطر بیماری های قلب و عروق

خوردن روزانه مقدار 100 تا 400 واحد بین المللی قرص ویتامین E (یک یا دو قرص در روز) ممکن است از خطر بیماری «کرونر» قلب جلوگیری نماید و در نتیجه از خطر مرگ در اثر بیماری های قلب و عروق بکاهد. بر این باوریم که چون ویتامین E ضدّاکسید کننده است؛ بنابراین از سفتی سرخ رگها جلوگیری و در نتیجه بیماری قلب و عروق را کم می کند.