معرفی تازه های کتاب

دایرة المعارف از جمله کتاب های مرجع است که در آن آگاهی های برگزیده ای از همه رشته های دانش بشری یا رشته ای خاص از این دانش به صورت مقاله هایی کم و بیش کوتاه و فشرده فراهم آمده است

Normal 0 false false false EN-US X-NONE AR-SA MicrosoftInternetExplorer4

دایرة المعارف از جمله کتاب های مرجع است که در آن آگاهی های برگزیده ای از همه رشته های دانش بشری یا رشته ای خاص از این دانش به صورت مقاله هایی کم و بیش کوتاه و فشرده فراهم آمده است. البته در تداول عامه چهار لفظ دانشنامه، فرهنگنامه، فرهنگ و دایرة المعارف مترادف به کار رفته است که ابتدا به تعریف دقیق این واژه ها و تفاوت های آنها و سپس به سیر تاریخی دایرة المعارف و دایرة المعارف نویسی در جهان اسلام و ایران می پردازیم.

فرهنگ:

واژه فرهنگ یا فرهنج به معانی "نیکویی، تربیت، وقار، شکوهمندی، علم و معرفت، علم فقه و شریعت و همچنین به عنوان کتابی که محتوی لغت باشد "⁽¹⁾بکار رفته است و "اسمی است مرکب از پیشوند فر یا فرا، (Fra) که سانسکریت آن، (Pra) و لاتینی آن، ( Pro) و "هنگ" که ریشه باستانی آن ثنج، (sanj) یا ثنگهه، (sangha) است، در زبان اوستایی به معنی کشیدن و فرهیختن و بیرون کشیدن و ادب گرفتن آمده است. "⁽²⁾این واژه در فارسی باستان معنی ادب و پرورش را می دهد و در فارسی نو به معنی تعلیم و تربیت، عقل و دانش خوب و نیک و کتاب لغت و در مفهوم عام و کلی که گستره ای وسیع دارد و تمام شؤون زندگی را در بر می گیرد به کار رفته است.

در فارسی نو از این واژه ترکیب های متعددی مانند فرهنگنامه، فرهنگستان، فرهنگ آموز ساخته اند. اما در اینجا مراد از فرهنگ همان معنی "کتابی که محتوی لغت است" می باشد و از این نظر برابر کلمه، (Dictionary) در زبان انگلیسی و، ( Dictionnaire) در فرانسه می باشد که طرح ساختی و محتوای آن تفاوت های اساسی با دایرة المعارف دارد.

فرهنگنامه:

فرهنگنامه کتابی است که در آن دانش و فرهنگ باشد.⁽³⁾فرهنگنامه را معادل دایرة المعارف در عربی، (Encyclopedia) و، ( Encyclopedie) در فرانسه دانسته اند و آن کتابی است که در آن آگاهی های برگزیده ای از همه رشته ها یا رشته ای خاص از دانش بشری بصورت مقالاتی، حسب موضوع کوتاه و بلند فراهم آمده است و مراجعه کننده به آن می تواند پاسخ پرسش خود را در زمینه مورد نظر بآسانی بیابد.

دانشنامه:

دانشنامه را نامه ای حاوی دانش و علم و نامه ای که در آن از دانش سخن رفته باشد تعریف کرده اند⁽⁴⁾و با واژه فرهنگنامه مترادف است .

وارن پریس سر ویراستار دایرة المعارف "بریتانیکای جدید" دو تعریف برای دانشنامه دارد و می گوید: "دانشنامه چیزی کمی بالاتر از کتاب مرجع است که چیزهایی را که وجود دارند بتوان در آن دید. " و در تعریف دیگر می گوید: "دانشنامه کاری است فرهنگی درون حلقه ای از تعلیم که کمابیش نزدیک است به آنچه آموزش و پرورش آزاد تصور می شود."⁽⁵⁾در واقع دانشنامه ها ملخص های دانش بشری است که در یک مجموعه گردآوری شده و برای عموم فرهیختگان قابل درک و فهم است.

دیدرو دانشنامه پردازان را کسانی می داند که نقش خود را ایفا می کنند تا کارهای سده های گذشته و حال برای سده های آینده بی فایده نماند و اخلاف ما بتوانند در نتیجه کسب معلومات بیشتر با تقواتر و نیکبخت تر شوند.⁽⁶⁾البته واژه دانشنامه در فرهنگ فارسی پیشینه ای تاریخی دارد مانند "دانشنامه علایی" و "دانشنامه شاهی".

دایرة المعارف: دایرة المعارف اسم مرکب عربی است که آن را کتابی مشتمل بر مجموعه ای از معارف بشری، فرهنگ و علوم تعریف کرده اند به عبارت دیگر ملخصی است قابل فهم از رشته های مختلف دانش. به نظر پریس، دایرة المعارف ها خلاصه ای از دانشند که گردآورندگان دایرة المعارف ها آنها را مهم می شمرند و مایلند آنها را در یک جا گرد آورند و هر عصری بر گزیدگانی را بدین کار می گمارد تا دانش پراکنده بی شکل و بی نظم را شکل و نظم بخشند.⁽⁷⁾بنابراین دایرة المعارف را می توان چنین تعریف کرد: " دایرة المعارف ملخصی از اطلاعات و آگاهی های دقیق، موثق و روز آمد در همه رشته های معارف بشری یا رشته ای خاص است که بر پایه دانش و زبان خوانندگان آن و توسط متخصصان و زبدگان رشته های مختلف جمع آوری و بر حسب نظام خاصی مرتب شده است، در زمره کتاب های مرجع قرار دارد و خواننده می تواند بآسانی پاسخ بعضی از سؤالات خود را در زمینه مورد نظر بیابد."

در فارسی معاصر هر سه واژه فرهنگنامه، دانشنامه و دایرة المعارف به یک مفهوم به کار می رود که با فرهنگ تفاوت فاحشی دارند. فرهنگ، واژه یا لغت نامه منبعی است دقیق، موثق و معتبر درباره کلمات یا اصطلاحات تمام یا بخشی از زبان و یا رشته ای خاص از معارف بشری، مانند واژه نامه فیزیک که بر اساس نظم خاصی بطور معمول الفبایی مرتب می شود و بجز اطلاعات معنایی واژگان آگاهی های دیگری مانند املا، هجامندی، تلفظ، ریشه شناسی، اشتقاق، مترادف ها و گاهی مواقع تصاویری از شی ء که دال بر واژه است ارائه می دهد. فرهنگ ها بر حسب نوع ممکن است حاوی همه یا برخی از این اطلاعات باشند مانند فرهنگ فارسی معین یا فرهنگ انگلیسی آکسفورد; بنابر این می توان گفت که گستره آگاهی ها و اطلاعات دایرة المعارف درباره همه زمینه های دانش بشری است اما گستره آگاهی ها و اطلاعات فرهنگ درباره واژه است. اگر چه ممکن است هم فرهنگ ها و هم دایرة المعارف ها بر حسب نظام الفبایی تنظیم شوند اما نه تنها از نظر گستره آگاهی ها بلکه از نظر طرح ساختی نیز کاملا متفاوتند; برای مثال اگر به مدخل "مذهب" در فرهنگ لغت نگاه کنیم، اطلاعات معنایی، دستوری، تلفظی و... را می یابیم اما اگر به ذیل همین مدخل در دایرة المعارف نگاه کنیم اطلاعات زیادی درباره تاریخ، اصول عقاید، اعمال مذهبی و... به دست خواهیم آورد. البته طبقه بندی ره شناختی فرهنگ ها و دایرة المعارف ها نیز فرق می کند.

سیر تاریخی دانشنامه دایرة المعارف نویسی در عالم اسلام

پیشینه دانشنامه نویسی نوین در ایران و جهان چندان طولانی نیست. هنگامی که اولین دایرة المعارف ها در قرن پنجم میلادی توسط مارسیانوس کاپلا منتشر شد هنوز حوزه علوم و فنون آنقدر محدود می نمود که تمام دانش بشری در یک جلد فراهم آمد. در قرن هفتم کتاب " فقه اللغة" ایزیدور دانشمند اندلسی به منزله دایرة المعارف محسوب می شد.

اما وقتی نخستین دانشنامه ها از آغاز قرن شانزدهم انتشار یافت سیر تحولات و تغییرات اساسی چنان شتابان شکل گرفت که جبران کاستیهای گذشته نیز میسر شد. اما آنچه در عالم اسلامی به عنوان دانشنامه یا دایرة المعارف معروف است کتابهای مفید و جامعی از مهم ترین شخصیت های علمی، فلسفی است که هریک به گونه ای سعی در اطلاع رسانی داشتند. اغلب این مجموعه ها توسط یک یا چند شخصیت فرهنگی تهیه و تدوین شده اند و شاید این نکته ممیزه اساسی دانشنامه های پیشین با دایرة المعارف های امروزی است که بصورت جمعی آماده و منتشر می شوند.

"دانشنامه علایی" ابن سینا،"احصاء العلوم " فارابی، "مفاتیح العلوم" خوارزمی، "نزهت نامه" علایی و "جامع العلوم" فخرالدین رازی در زمره این گروه از دانشنامه ها هستند.

دانشنامه جهان اسلام

دانشنامه جهان اسلام دایرة المعارفی است درباره شریعت مقدس اسلام و تاریخ و تمدن و فرهنگ ملل مسلمان از آغاز اسلام تا زمان حاضر. مقالات این دانشنامه که به ترتیب حروف الفبایی تنظیم شده است حوزه وسیعی از علوم و معارف را در بر می گیرد: اصطلاحات علوم قرآنی و حدیث و فقه و کلام و عرفان و فلسفه و ادبیات و هنر، سیره انبیاء و اولیاء و ائمه «علیهم السلام » شرح حال و آرای مفسران، محدثان، فقها، متکلمان، فلاسفه، حکما، علما، عرفا، مورخان، شاعران و هنرمندان عالم اسلام، تاریخ سیاسی اسلام و سرگذشت خلفا و سلاطین و وزرا و خاندان های حاکم، جغرافیای کشورها و بلاد اسلامی، وصف ابنیه و آثار تاریخی - مذهبی، شرح اعیاد، ایام دینی، ابزارها، پوشاک ها، خوراک ها، گیاهان، داروهای خاص جهان اسلام.

این دانشنامه بالغ بر چهل مجلد خواهد شد که تاکنون سه جلد آن با صدها مقاله به کوشش بنیاد دایرة المعارف اسلامی با ریاست مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای به چاپ رسیده است .

مقصود اصلی از این بنیاد که براساس نیاز فرهنگی جامعه به دایرة المعارف اسلامی از سوی مقام معظم رهبری در اواخر سال 1362 با حضور گروهی از دانشمندان، صاحب نظران و اساتید با نگرشی اسلامی و روشی علمی تاسیس شده ; تالیف دانشنامه جهان اسلام است.

کلیه اطلاعات درباره شیوه نگارش دانشنامه جهان اسلام در کتابی به نام شیوه نامه دانشنامه جهان اسلام شامل چهارده فصل تهیه و بطور جداگانه منتشر شده است که علاقمندان برای دریافت اطلاعات بیشتر در این زمینه می توانند به این کتاب مراجعه کنند.