اشاره
در راستای اطلاع رسانی از مراکز و موءسسات فقهی، در این شماره به معرفی مدرسه تخصصی فقه و اصول وابسته به مرکز جهانی علوم اسلامی و بیان اهداف و سیاستهای آن می پردازیم.
پیشاپیش لازم است از مساعدتهای حجة الاسلام والمسلمین آقای کعبی مدیریت محترم این مدرسه که صمیمانه اطلاعات لازم را در اختیار ما گذاشتند و ما را در تهیه این گزارش یاری کردند تشکر کنیم.
مرکز جهانی علوم اسلامی براساس وظیفه خطیر و مسئولیت سنگینی که در تعلیم و تربیت طلاب غیر ایرانی بر عهده گرفته است و با توجه به اهمیت محوری دروس فقه و اصول در حوزه به حول و قوه الهی و با عنایات حضرت بقیة الله الاعظم (عج) رشته تخصصی فقه و اصول را پایه گذاری و در سال 1381 مدرسه تخصصی فقه و اصول را که در حال حاضر در مدرسه مرعشیه مستقر است راه اندازی کرد.
اهداف موءسسه
1. تربیت پژوهشگران کارآمد در زمینه فقه و اصول.
2. تربیت مدرسین و محققین فقه و اصول.
3. گسترش دامنه مباحث استدلالی فقه به موضوعات جدید حقوقی و اقتصادی و سیاسی و اجتماعی.
4. تعمیق و توسعه مباحث اصولی به عنوان روش استنباط احکام فقهی در حوزه های فردی و اجتماعی.
5. کاربردی کردن نظریات فقهی در قالب ارایه نظامات اسلامی در پژوهشهای فقهی با بهره گیری از ظرفیت تحقیقات طلاب و پایان نامه های آنان.
6. معرفی فقه اهل بیت(ع) به عنوان فقه پویا و پاسخگو به نیازهای زمان در گستره بین الملل.
سیاستها
1. گزینش طلاب علاقه مند و متعهد برای تحصیل در این رشته.
2. استفاده از دستاوردهای حوزه و دانشگاه در تحقق و پیشبرد اهداف آموزشی پژوهشی مدرسه.
3. ایجاد زمینه های لازم برای تحصیلات فقهی در گرایش های مختلف از قبیل اقتصاد، حقوق، خانواده، سیاست و... به طور کلی عنایت این مجموعه بر آموزش، پژوهش، تعمیق مطالعات و تربیت نیرویی کار آمد در سطوح عالی علمی و در نهایت رساندن آنان به درجه اجتهاد در فقه و اصول است. یکی از سیاست های راهبردی این موءسسه آن است که فارغ التحصیلان آن بتوانند از عهده پاسخگویی به شبهات روز، ارائه مقالات علمی در مجلات تخصصی جهانی، شرکت در کنفرانس های علمی، تدریس در حوزه های علمیه و دانشگاههای معتبر دنیا برآیند و در نهایت معرف فقه اهل البیت (ع) به عنوان فقه پویا و پاسخگو به نیازهای زمان و ترویج خط فقاهت اهل بیت (ع) در جهان اسلام باشند.
طبیعی است که مدرسه برای نیل به اهداف خود نیاز به تشکیلات منسجم و فعال و افراد توانمند علمی دارد.
ساختار و تشکیلات
الف) شورای آموزشی، تربیتی و پژوهشی
وظایف این شورا عبارتند از:
1. برنامه ریزی جهت ایجاد زمینه های اجرایی مصوباتی که توسط معاونان آموزشی، تربیتی و پژوهشی مرکز جهانی علوم اسلامی ابلاغ می گردد.
2. تدوین سیاستهای آموزشی، تربیتی و پژوهشی مدرسه با توجه به خط مشی مرکز.
3. بررسی و تدوین طرحهای معاونتهای مختلف در مدرسه و ارجاع آنها به شورای آموزشی، تربیتی و پژوهشی و تحصیلات تکمیلی مرکز.
4. اتخاد تصمیمات اجرایی برای هماهنگی و تطابق زمانی تعلیم و تربیت و تحقیق در مدرسه.
ب) شورای علمی مدرسه:
شورای1 علمی سه وظیفه بر عهده دارد:
1. پیشنهاد و تصویب رشته های جدید
2. تصویب سر فصلها
3. تدوین متون
ج) معاونت آموزش
وظیفه اجرای امور آموزشی، ارزیابی عملکرد آموزشی طلاب و اساتید و نظارت بر حسن اجرای برنامه ها و فعالیتهای آموزشی مدرسه بر عهده معاونت آموزش است.
همچنین این معاونت وظیفه برگزاری دوره های آموزش را بر عهده دارد که طی دو دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد صورت می پذیرد.
در دوره کارشناسی فقه و اصول در سال 1383 تعداد 35 نفر طلبه از 17 کشور دنیا شرکت کرده اند. در دوره کارشناسی ارشد فقه و اصول در سال 1383 تعداد 80 نفر طلبه از 16 کشور دنیا شرکت داشته اند و طلاب در این دوره 95 واحد درسی را می گذرانند که 20 واحد آن اصول در حدّ کفایه و حلقه ثالثه و 25 واحد آن فقه در حد مکاسب است و 32 واحد دیگر در گرایشهای تخصصی یازده گانه شامل: فقه الاقتصاد، فقه عبادی، فقه قضایی، فقه خانواده، فقه مقارن، فقه سیاسی، فقه بین الملل، فقه مدیریت، فقه تربیتی، فقه جامعه و تاریخ و مبانی (کلامی و فلسفی) فقه است.
همچنین، طلاب موظفند در پایان دوره کارشناسی ارشد پایان نامه ای متناسب با گرایش تخصصی خود نوشته و به معاونت آموزش ارائه دهند.
روش آموزش در این مدرسه تلفیقی از روش سنتی حوزه و برخی شیوه های جدید دانشگاهی است. به طور کلی در آموزش بر سه محور ذیل تأکید می شود:
الزام به برنامه مباحثه دروس که در نظام سنتی حوزه رایج است.
برای هر درس یک ساعت در کنار تدریس استاد در نظر گرفته شده است که در آن ساعت طلبه در حضور استاد علاوه بر ارائه خلاصه درس روز گذشته، اشکالات خود را از استاد پرسیده و مباحثه تدریس گونه ای نیز در حضور استاد به انجام می رسد. این کار باعث می شود تا درس در ذهن دانش پژوه ملکه گردد و بستر لازم را برای ایجاد قوه استنباط فراهم آورد.
در پایان نیم سال تحصیلی، طلاب مقاله ای در موضوع همان درس ارائه می دهند. نمرات مشاوره و خلاصه دروس و امتحان کتبی و نمره مقاله و فعالیتهای دیگر، مجموعاً نمره طلبه را در یک درس تشکیل می دهد.2
و) معاونت پژوهشی
وظیفه کلی این معاونت بستر سازی برای ایجاد انگیزه های پژوهشی در طلاب، بسط فرهنگ پژوهش در فضای مدرسه، برنامه ریزی جهت انجام فعالیتهای پژوهشی و ارائه پشتیبانی های تحقیقاتی و علمی است. ریز وظایف معاونت پژوهشی عبارتند از:
1. هدایت و سرپرستی فعالیتهای پژوهشی طلاب.
2. بهره گیری از طلاب غیر ایرانی در مخاطب شناسی، مسأله یابی، شبهه شناسی و نیازسنجی تحقیقات، متناسب با کشورهای ایشان.
3. شناسایی استعدادهای درخشان علمی تحقیقاتی و جذب و جهت دهی آنان به سوی فعالیتهای پژوهشی روش مند.
4. فراهم نمودن فضای مناسب برای عرضه مقالات پژوهشگران.
5. راه اندازی کارگاههای روش تحقیق و فن آوری ترجمه برای دانش افزایی تحقیقات.
6. برگزاری همایشها و نشست های علمی هدف مند.
7. اطلاع رسانی تحقیقاتی
معاونت پژوهشی در راستای تحقق این اهداف تا به حال که مدت زیادی از تأسیس مدرسه نمی گذرد اقدام به برگزاری یک نشست علمی و یک همایش کرده است.
نشست علمی با موضوع (حکومت دینی و انتظارات از آن) بوده که در آن به بررسی اهمیت تشکیل حکومت در اسلام و میزان انتظارات مردم از حکومت دینی پرداخته شده و با استقبال خوب طلاب روبه رو شده است.
عنوان همایش نیز خسارت تأخیر تأدیه بوده است که از جمله موضوعات مورد اختلاف جوامع قانون گذاری و حقوقی است، این همایش با حضور صاحب نظران حوزه و دانشگاهی به انجام رسید و طی آن تلاش شده تا مرز «ربا» و «جبران خسارت تأخیر تأدیه» مشخص شود.
همچنین بنابر آن است در اسفند ماه سال جاری همایش دیگری در ادامه همایش خسارت تأخیر تأدیه برگزار گردد.
چشم انداز آینده مدرسه تخصصی فقه و اصول
با عنایت مرکز جهانی علوم اسلامی و اقتضای جهان اسلام و انتظارات مسلمین، مدرسه تخصصی فقه و اصول برنامه ها و مسائل ذیل را در دستور کار خود قرار داده است:
مدرسه در صدد است علاوه بر تقویت رشته تخصصی فقه و اصول و گسترش گرایشهای آن، رشته حقوق را نیز راه اندازی کند.
توسعه کمی و کیفی دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد و راه اندازی دوره دکتری.
راه اندازی گرایشهای 12 گانه دوره کارشناسی ارشد و 25 گانه دوره دکتری در رشته تخصصی فقه و اصول و راه اندازی گرایشهای حقوق.
تعمیق و گسترش پژوهشهای طلاب.
راه اندازی مجله تخصصی فقه و حقوق با نگرش جدید.
بستر سازی مناسب برای طرح مسائل مستحدثه و ارائه راهکارهای تئوریک برای حل آنها.
برقراری ارتباط با مراکز دانشگاهی دنیا و معرفی حقوق و فقه اسلامی به دنیا.
تشکیل سمینارهای علمی و تخصصی فقهی و حقوقی در سطح کشور و مشارکت در سمینارهای علمی بین المللی.
پرورش حقوقدانان نخبه اسلامی.
بستر سازی مناسب برای تحقیقات در زمینه فقه مقارن (اختلافات و اشتراکات).
ترجمه چند سویه کتب و مقالات فقهی و حقوقی به زبانهای متداول.
تربیت فقها و اندیشمندان فقهی متناسب با نیاز کشورهای دیگر.
نمونه هایی از عناوین مقالات و پژوهشهای علمی طلاب در دوره کارشناسی
1. الاستدلال علی حجّیة خبر الواحد بالسیرة
2. الاطلاع علی الدلیل الثانی فی استنباط الاحکام الاسلامیة
3. تبیین برخی مبانی علم منطق در کتاب الحلقة الثانیة
4. تجرّی و انقیاد
5. حکم الخمس فی الهبة
6. حکم خمس در زمان غیبت
7. خلاصه حلقه ثانیه از اوّل تا بحث اطلاق
8. زبدة فقهیة فی السبق و الرمایة
9. السیرة العقلانیة
10. قواعد اصول در لسان شریعت
11. المسائل الخلافیة فی رمی جمرة العقبة یوم النحر
12. موضوع علم اصول
13. نگاهی گذرا به زندگانی شیخ طوسی و کتاب الخلاف
14. وجوب زکات در نقدین و پول های اعتباری
15. حجّیة ظواهر الکتاب بین الاخباریین و الاصولیین
16. ملازمه بین لفظ و معنی
17. تجرّی چیست؟
18. مبانی و منابع اجتهادی در مذاهب اسلامی
19. دلالات فعل المعصوم علی حکم الشرعی
20. اقسام حق
21. بحث کذب در مستند الشیعه
22. برائت از طریق سنت
23. بزهکاری (ناهنجاری اجتماعی)
24. حکومت و ورود
25. دروغ
26. رابطه سببیت در ضمان قهری
27. ضمان قهری (عنصر ضرر)
28. ضمان قهری (عنصر فعل)
29. ضمان منافع مستوفات و غیر مستوفات
30. غناء در مراثی
31. قاعدة قبح عقاب بلا بیان و حق الطاعه
32. کاربردهای واژه امام و مشتقات آن
33. کاهن و کهانت
34. مشقت در شریعت
35. اطلاق و مقدمات حکمت
36. جواز الغیبة المتجاهر بالفسق
37. دیدگاه و گرایشهای علمای علم اصول در شرح و حقیقت علم اجمالی
1. در حال حاضر آقایان مرتضی مقتدایی، محمد مهدی آصفی، علیرضا اعرافی، عباس کعبی، مهدی هادوی، اعضای شورای علمی مدرسه تخصصی فقه و اصول هستند.
2. در پایان همین گزارش تعدادی از عناوین مقالات تهیه شده توسط طلاب در مقطع کارشناسی آورده شده است.