یادداشت مدیر مسؤول / اینترنت و میراث

زمان در این زمانه سریعتر از هر زمان دیگری بر نسل امروز ما می گذرد. آنان که این را حس کرده اند با من هم سخن اند. سرعت گسترش فناوری علوم و رونق جنبش نرم افزاری جدید، نسل امروز را حیران و مبهوت کرده است. اگر روزگاری صاحب بن عبّاد آن وزیر ایرانی فرهنگ پرور در سفرهای خود سی شتر بار کتاب همراه می داشت و کتابخانه سیّار خود را از این سو به آن سو می کشاند و زمانی هم که از تألیف الاغانی ابوالفرج اصفهانی با خبر شد، دیگر انیس کُنج تنهایی او اغانی بود،

«متنبّی»

ولی هرگز حتی تا چند سال پیش هم کسی تصور نمی کرد که دانش بشر بدان حد برسد که چند برابر بیشتر از آن سی شتر بار کتاب، در یکی دو لوح فشرده (CD) اندوخته شود و با جستجوی سریع هر کلمه و عبارتی که انسان اراده کند، پیش چشم خود ببیند.

اخیرا در جایی خواندم که بزودی نسخه چهارم لوح فشرده معجم فقهی مدرسه آیة اللّه گلپایگانی با محتوای 4200 عنوان کتاب به بازار عرضه می شود، به شادمانی و حیرتم افزوده شد؛ یعنی در دو سه لوح فشرده کتابخانه آثار شیعی قابل استفاده و جستجوی وسیع با امکانات جالب!

حق دارند پیرانه سرانی که عمری دود چراغ خورده اند، انگشت افسوس و حسرت به لب گیرند و نغمه یا لَیتَ الشبابُ یَعودُ یَوما سر دهند. موسسة التراث (turath.org) در اردن تقریبا تمامی آثار کلاسیک و تراثی عربی اهل سنت را در چندین لوح فشرده موضوعی مثل المکتبة الالفیه، مکتبة الصرف و النحو، مکتبة الادب العربی، مکتبة التاریخ، مکتبة الفقه و الاصول و... عرضه کرده است.

این حیرت روزافزون، بشر را در نحوه بهره گیری از این فناوری پیشرفته عاجز کرده است. اگر سازمان ملل تصویب می کند، کسانی که از سال 2000 به بعد استفاده از رایانه و اینترنت را فرا نگیرند، بی سواد خوانده می شوند، گزافه نیست. اکنون شبکه جهانی اینترنت همان دهکده جهانی کذایی پیشگفته «مک لوهان» است. این شبکه این امکان را به آحاد بشر داده که هر کس و هر مؤسسه، هرگونه دانش و آگاهی خود را در خانه یا محل کارش در اختیار دیگران قرار دهد، به هر قصدی که مدّ نظر ارائه کنندگان آن است، اهالی فرهنگ نیز از این موهبت زمینی که البته خالق مطلق، چنین استعدادی را در بشر تعبیه کرده، بی نصیب نیستند. اولاً دانستن چگونگی استفاده از رایانه و لعب با کلیدهای آن و ورود به اینترنت بر هر محقق و پژوهشگری از اوجب واجبات است. خصوصا که فرزند / فرزندانی هم در خانه داشته باشد که در این صورت شگردهای دیگری هم باید فرا گیرد که خود داستان دیگری است.

آشنایی با برخی پایگاههای مفید علمی که بنده استفاده کرده ام و کلکی در کارشان نیست و پولکی هم نیستند، کُمکی می کند که از آن بی سوادی مصوّب سازمان ملل کَمَکی خارج شویم! می دانیم که پایه نخست هر پژوهشی «جستجو» است. برای این منظور پیشنهاد می کنم صفحه اصلی رایانه خود را روی پایگاه: ww.google.com تنظیم کنید، تا هر وقت خواستید وارد اینترنت شوید، نخست این صفحه ظاهر شود. طبعا داخل خانه خالی، هر کلمه کلیدی و کلید واژه مهمی که در نظر دارید به فارسی یا عربی یا انگلیسی وارد می کنید و سپس دق البابی روی خانه جستجو می کنید و سایتهای درخواستی شما با یک چشم بر هم زدن یا «قَبلَ أن تَقومَ مِن مَکانِکَ» ظاهر می شود.

مهمترین پایگاهی که اغلب متون عربی مهم در آن به صورت رایگان (on line) قابل استفاده است، پایگاه الورّاق به نشانی: www.al-waraq.com می باشد که مقرّ آن در امارات متحده عربی است. البته پایگاههای بسیاری هم هستند که مقالات و کتابهای عربی تخصصی را به طور رایگان در اختیار کاربران قرار می دهند که ذکر آنها از حوصله این عُجاله خارج است و اگر تلقی نشود که ما هم وسط دعوا نرخی تعیین کرده ایم، می گویم که در حال حاضر ما هم کتاب راهنمای تصحیح متون تألیف جویا جهانبخش را برای محققانی که بخواهند با شیوه های تصحیح متون آشنا شوند، به طور رایگان در پایگاه اینترنتی مرکز نشر میراث مکتوب به نشانی: www.mirasmaktoob.com قابل حفظ (save) و انتقال (download) به رایانه شخصی شما قرار داده ایم. و مژده می دهیم که تاسال آینده فهرستواره متون چاپی از آغاز تا پایان سال 82 (فارسی و عربی) نزدیک به ده هزار عنوان کتاب و رساله معرفی شده با تمام امکانات جستجو به صورت رایگان و (on line) برای استفاده محققان در پایگاه مرکز قرار خواهیم داد. و صد البته هر پیشنهادی که به رونق علمی این پایگاه کمک کند استقبال می کنیم.

پایگاه مفید دیگری که همه با نام آن آشنا هستیم، ایرانیکاست به نشانی: www.iranica.com کافی است بخش «مداخل» را انتخاب کنید و با وارد کردن کلید واژه مورد نظر خود، مقاله مطلوب را به رایانه شخصی خود منتقل کنید. تصور می کنم در حال حاضر دایرة المعارف بریتانیکا و دایرة المعارف اسلام از طریق اینترنت به فروش می رسند و استفاده رایگان (on line) از آن ممکن نباشد. از دیگر پایگاههایی که می توان استفاده کرد، پایگاه اینترنتی اتحاد الکتاب العرب (The Arab Writters Union) اتحادیه نویسندگان عرب در دمشق است به نشانی: «www.awu.dam.org» که از انبوه مقالات مجلات و کتابهای آن می توان استفاده کرد.

اگر بخواهید از عنوان یا موضوع پایان نامه های دانشجویی مطلع شوید و جستجو کنید که آیا در فلان موضوع پایان نامه ای تألیف شده، خوب است سری به سایت مرکز اطلاعات و مدارک علمی کشور به نشانی: www.irandoc.ac.ir بزنید.

و اگر دنبال کتابی می گردید، اول به پایگاه مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی وارد شوید که چندین کتابخانه دیگر هم به کمک شما می آید، لذا این پایگاه را هم امتحان کنید: www.cgie.org.ir

همچنین مرکز اطلاع رسانی کتاب (مؤسسه پارسا) هم به معرفی مقالات مندرج در مطبوعات در دو سه سال اخیر و نیز کتابهای چاپ شده در زمینه علوم اسلامی می پردازد، به نشانی: www.Islamicdatabank.com الغرض اگر خوانندگان عزیز هم از امثال این پایگاهها اطلاعی دارند از طریق نامه یا e-mail به آدرس مرکز info@mirasmaktoob.com به ما اطلاع دهند. البته پیش از همه، موتور جستجوی گوگل (google) را اولین مشاور خود قرار دهید، سپس به دیگر پایگاهها مراجعه کنید. برای آشنا شدن با برخی پایگاههای مفید علمی و مرتبط با برنامه ها و اهداف این مرکز، به بخش (link) پایگاهها مرتبط سایت میراث مکتوب مراجعه فرمایید.

حال این سؤال مطرح می شود: آیا با وجود این فنّاوری پیشرفته باز هم نیاز به چاپ کتاب هست؟ شما می توانید در پاسخ به این سؤال ما را راهنمایی کنید. نظر بنده در یک کلام این است که کتاب برای مطالعه لازم و مفید است، ولی این ابزار جدید برای جستجوی سریع و سهل و آسان؛ و هر دو مکمل هم هستند و یک پژوهشگر به هر دو نیاز دارد. صفحات لوح فشرده را تورق مطلوب نتوان کرد ولی صفحات کتاب را می توان سریع برانداز نمود و محتوای کتاب را بدست آورد، فهارس را دید، روی جلد را خواند و...

به امید اینکه روزی فرا رسد که متن تمام متون مهم شیعی هم مثل آنچه که معجم فقهی مدرسه آیة الله العظمی گلپایگانی (ره) تدوین کرده و بزودی نسخه چهارمین آن با 4200 کتاب وارد بازار می شود، مانند پایگاه الوراق، به صورت رایگان (on line) قابل استفاده باشد و نیز مقالات مطبوعات علمی پژوهشی هم به اهتمام مرکزی ارائه شود، چنانکه این مرکز فصلنامه آینه میراث خود را تا پایان سال به طور رایگان از طریق اینترنت برای محققان و متن پژوهان ارائه خواهد کرد.

در هر صورت روز آمد کردن ابزاری تراث وظیفه ما است، چنانکه ضرورت احیاء تراث و انتشار آنها، هم امری است اجتناب ناپذیر برای نسلهای امروز و فردا.