کتاب حاضر چنانکه از نام آن برمی آید، فهرست کلیه مجله ها و روزنامه هایی است که به زبان فارسی یا زبانهای دیگر در ایران منتشر می شود، با این حال در این راهنما بولتنهای داخلی سفارتخانه ها و برخی مؤسسات وارد نشده ولی در عوض بولتنها و خبرنامه هایی که علاوه بر اخبار داخلی دارای مقالات تحقیقاتی هستند در راهنما ذکر شده اند و به قول مسؤول و پدیدآورنده راهنما «منظور محتوای نشریه است نه نام آن».
راهنمای مجله ها و روزنامه های ایران از دیر باز منتشر می شود گاهی با دو عنوان جدا و هر یک از عناوین راهنمای مجله ها و راهنمای روزنامه ها بصورت مستقل و گاه هر دو عنوان در یک مجلد و اخیرا دو سه سالی است (از 1379 به بعد) بصورت دو جلدی انتشار می یابد.
راهنما پیوسته در سه بخش: یک مقدمه ثابت در حدود هجده صفحه با تغییر قلم در چاپ 1381 در شانزده صفحه و متن اصلی کتاب فهرست مجله ها و روزنامه به ترتیب الفبائی و بالاخره بخش پایانی شامل نمایه ها به ترتیب:
1. نمایه مجله ها و روزنامه های شهرستانها
2. نمایه موضوعی (فقط راهنمای مجله ها)
3. نمایه کسان و مؤسسات و سازمانهای ناشر
4. نمایه مجله های خارجی و دو زبانه
راهنمای مجله ها و روزنامه های ایران که هر سال از طرف کتابخانه ملی منتشر می شود در حقیقت اثری ثابت و هر ساله ویرایش جدیدی از آن نشر می یابد. بدین صورت که نام نشریه هائی که به دلایل مالی و سیاسی و... منتشر نمی شوند حذف و در عوض عناوین نشریات جدید المنتشره در آن درج می شود.
کتابخانه ملی هر از چند فهرست درهم کردی هم از راهنمای مجله ها و روزنامه های ایران منتشر می کند که در نوع خود قابل تقدیر است.
برای انتشار سالانه راهنما، پدیدآورندگان اثر همیشه با مشکلاتی مواجه بوده از قبیل عنوان دقیق نشریه چرا که :
بسیاری از مجلات نام خاص ندارند و از کلمات عام مثل «نشریات خبری»، «نشریه علمی»، «ماهنامه دانشگاه» و غیره استفاده می کنند و بسیاری دیگر کلماتی مانند: مجله، فصلنامه، نشریه، خبرنامه، هفته نامه، نامه، کتاب، ماهنامه، مهنامه و نظایر آن را به اول مجله اضافه می کنند. در این صورت معلوم نیست «مجله زمین شناسی» عنوان است یا «زمین شناسی»(1).
ناگفته نماند پدید آورندگان با گذاشتن ارجاع به شکل های مختلف بر این مشکل فائق آمده اند، اما این همه مشکلات نیست.
چنانکه متذکر شدیم، راهنمای مجله ها و روزنامه های ایران هر ساله ویرایش جدیدی نسبت به سال قبل خود است چنانکه در ویرایش حاضر از 160 مجله و 84 روزنامه منتشره در سال 80 که انتشارشان متوقف شده اثری نیست و در عوض 15 عنوان مجله و 33 عنوان روزنامه جدید که به خیل جراید پیوستند در این راهنما معرفی شده اند.
برخی آمارهای ارائه شده در این راهنما بسیار جالب توجه اند مثلاً بالاترین تیراژ 450 هزار است که به رشد نوآموز اختصاص دارد، پس از آن رشد دانش آموز با 400 هزار تیراژ و رشد کودک با 300 هزار نسخه.
همچنین در سال 1380 تعداد 17 عنوان مجله برای زنان، 17 عنوان موضوع کامپیوتر و 17 عنوان درباره ورزش و 37 عنوان برای کودکان و نوجوانان از آمارهای ارائه شده مفید در این راهنماست.
همچنین در این راهنما با قدیمی ترین مجله که از قدیم الایام در ایران انتشار یافته و می یابد از مجله صف یاد شده که در گذشته با عنوان مهنامه ارتش از سال 1300 تاکنون منتشر شده است. و ایضا از اطلاعات هفتگی (1320)، کیهان از (1321)، آفات و بیماریهای گیاهی (1325) از جمله مجلات نسبتا قدیم است که تا به حال منتشر می شوند.
قدیمی ترین روزنامه اطلاعات است که از 1305 تاکنون بدون وقفه منتشر شده و سپس کیهان (1321)، آلیک به زبان ارمنی از سال (1310)، خراسان (1328)، بیداری دوره اول (1302)، دوره دوم (1320) و دوره سوم (1375) از جمله روزنامه های قدیمی هستند که هنوز هم منتشر می شوند.
در آمار دیگر ارائه شده از نشریه می خوانیم:
از کل مجلات 230 عنوان از طرف سازمانهای دولتی و 120 عنوان از سوی دانشگاههای سراسر ایران، حوزه علمیه قم 13 عنوان و بانکها 10 عنوان.
با توجه به عنوانهای معرفی شده در این راهنما که مجموعا 1007 عنوان مجله و 419 عنوان روزنامه در می یابیم که فعالان و دست اندرکاران مطبوعات و مخاطبین آنها چه کسانی هستند.
با همه دقت و وسواسی که پدیدآورندگان در تدوین راهنما بکار می برند و سعیشان بر آن است که آمار و ارقام و حتی معرفی نشریات در این راهنما بی عیب و نقص باشد، با وجود این نقاص فراوانی به چشم می خورد همچون آینه میراث که فاصله انتشار از ماهانه به فصلنامه باید اصلاح شود نام سردبیر و مدیر مسئول یک نفر قید شده که این طور نیست و حتی نام مدیر مسئول از: اکبر ایرانی به اکبر ایرانی قمی باید اصلاح شود. حال در مورد حق اشتراک و بهای یک شماره و تیراژ مجله سخنی گفته نمی شود چرا که امکان دارد بطور حتم چنین است که برگه های ارسالی از طرف کتابخانه ملی ناقص پر شده باشند و یا بر اثر بی دقتی تغییر بهای اشتراک از 2000 ریال به 32000 ریال و بهای تک شماره از 5000 ریال به 8000 ریال اصلاح نشده باشد.
تحفه آنکه این اطلاعات ناقص شامل فصلنامه کتاب نشریه رسمی کتابخانه ملی است نیز می شود و از تغییرات سردبیر و مدیر مسؤول نشریه هنوز خبری نیست.
با این حال باید خسته نباشید بر پدیدآورندگان راهنمای مجله ها و روزنامه های ایران در کتابخانه ملی گفت چرا که با همه مشغله اداری کتابداری و همه کمبودها و کاستی های اداری هنوز پی گیر انتشار آن هستند.
سفینه
مجله تحقیقی در زمینه زبان ادبیات و فرهنگ فارسی:
جلد اول، ش1، سال 1382.
نخستین شماره مجله سفینه به همت استادان گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده خاورشناسی دانشگاه پنجاب در لاهور منتشر شد.
گروه زبان و ادبیات دانشکده خاورشناسی دانشگاه پنجاب، یکی از مراکز قدیم و مهم تدریس و تحقیق زبان، ادب و فرهنگ فارسی است، این گروه در 1249 ش / 1870 همزمان با تأسیس دانشکده خاورشناسی در تدریس و تحقیق فعالیت خود را شروع کرد و در این مدت آثار متونی همچون: وامق و عذرا، مطلع السعدین، مخزن الغرائب، کلیات جویای تبریزی، سراج منیر، عبرت نامه، مدارالافاضل، کارنامه، تنبیه الخالفین را به همت استادان بزرگوار تصحیح و منتشر کرده است.
و حال با انتشار مجله سفینه گامی دیگر در بررسی مسائل زبان، ادبیات و فرهنگ برداشته اند، سفینه نشریه ای است به زبان فارسی که در آن به زبانهای اردو و انگلیسی نیز مقالاتی چاپ می شود.
نخستین شماره سفینه با 16 مقاله (15 مقاله به فارسی و یک مقاله به اردو) منتشر شده و آینه میراث انتشار آن را به مدیریت نشریه، سردبیر و شورای مشاوران آن تبریک گفته و با آرزوی توفیق روز افزون امیدوار است که هر شماره نشریه پربارتر از قبل انتشار یابد. عناوین برخی از مقالات نخستن شماره آن چنین است :
ایران دوستی اقبال / سیدمحمد اکرم اکرام
تاریخ های ادبیات فارسی منطقه ای شبه قاره / محمد شریف
سه رساله در نقد ادبی / نجم الرشید.
سهم فارسی در تشکیل زبان اردو / محمد صدیق خان شبلی
مثنوی چیست و مولوی کیست؟ / رضا مصطفوی سبزواری
محبوبیت سعدی در پاکستان / مهر نور محمدخان
مقام امیر خسرو دهلوی در شعر فارسی / نسرین اختر
مناظرات ابوالبرکات منیرلاهوری / سیدمحمد فرید
نگاهی به دائرة المعارف های اسلامی ایرانی / عارف نوشاهی
ورود زبان فارسی به سند و بررسی تأثیر سعدی در آنجا / محمد اقبال ثاقب
هنر سعدی و حافظ در طیف جاذبه مضامین و موسیقی شعر فرخی / عباس کی منش
هنرنمایی شاعران ایران و آسیای میانه در شبه قاره در دوره خلجیان و تغلق شاهیان / محمدسلیم مظهر
قند پارسی
عنوان نشریه ای است که مرکز تحقیقات فارسی رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در دهلی نو منتشر می کند. قند پارسی فصلنامه ای است که مدیر مسؤول و سردبیری آن برعهده مدیر مرکز تحقیقات فارسی است و استادان برجسته ای چون: پرفسور نذیر احمد، پرفسور سید امیرحسن عابدی و پرفسور عبدالودود اظهر دهلوی مشاوران فصلنامه هستند. عنوان فصلنامه برگرفته از این شعر فارسی است:
| شکر شکن شوند همه طوطیان هند |
زین قند پارسی که به بنگاله می رود |
و تاکنون توانسته اند 19 شماره از نشریه را منتشر کند (آخرین شماره 19 پائیز 1381) عناوین مقالات سه شماره آخر به شرحِ ذیل است:
شماره 17 بهار 1381
اشاره ای به قعله آگره در دستنوشته های پارسی در سده یازدهم میلادی / نذیر احمد؛ ترجمه خانم نگار موهبت.
یک نسخه خطی پر ارزش از کلیات عبید زاکانی / سیدامیر حسن عابدی.
نفوذ زبان و ادبیات فارسی بر زبان دکنی / محمد اسلم خان.
مؤسسه های علمی و پژوهشی حیدرآباد / سیّده بشیر النساء بیگم.
معرفی نسخه خطی کنزالبلاغه (محفوظ در موزه سالار جنگ هندوستان) / یحیی طالبیان.
مروری گذرا بر کتاب لهجات سکندرشاهی اثر عمر سماء یحیی الکابلی در قرن پانزدهم میلادی / سیده بلقیس فاطمه حسینی.
ملتان نخستین مرکز فارسی در شبه قاره / رفیع کاظمی.
تأثیر اسلام بر تمدن هند / نجمه هبة الله؛ ترجمه پرویز نیّری.
اهمیت ادبی و تاریخی تواریخ آصف جاهی / زیب النساء حیدر.
عوامل مهم نفوذ و گسترش زبان فارسی در شبه قاره / علی محمد مؤذنی.
افکار عارفانه داراشکوه در پرتو آثارش / شوکت نهال انصاری.
پیوند زبان فارسی با -هند در آیینه زمان / فاطمه مدرسی.
نسخه ناسخه و عبدالطیف / کورش منصوری.
ارزش و اهمیت ادبی و فرهنگی تاریخ شاکرخانی / جمیل الرّحمن.
تاریخ و تحول روزنامه نویسی فارسی در هند / غلام بنی احمد.
شماره 18 تابستان 1381
خواجه عمیدالدین ابونصر اسعدابزری فالی و قصیده اشکنوانیه او / نذیر احمد.
گلچین ارزشمند و تاکنون ناشناخته ادب پارسی در کتابخانه ها و موزه های هند / امیر حسن عابدی، ترجمه نگار موهبت.
شعرای دربار تیموریان هند / نبی هادی؛ ترجمه سیداختر حسین.
تبادلات فکری میان صوفیان ایران و هند / شریف حسین قاسمی؛ ترجمه پرویز نیّری.
فهرست نویسی در افغانستان / شاه علی اکبر شهرستانی.
پَدْماوَت / محمدیونس جعفری.
میرغلام علی آزاد بلگرامی و مآخذ خزانه عامره / سیّده بلقیس فاطمه حسینی
سلسله فرمانروایان ترک نژاد آسیای میانه در هند و بررسی ارتباطات کشور هند و ازبکستان در درازنای تاریخ / قمر غفّار.
اسطوره های هند و ایرانی / ابوالقاسم اسماعیل پور.
طریق التحقیق و حکیم سنایی غزنوی / سرور همایون.
میرزا عبدالقادر بیدل و ماجرای یکی از توانگران بنگال / احسن الظّفر.
فخر بنگاله مولوی عبدالغفور نسّاخ در مقام شاعر فارسی / محمدامین عامر.
احوال و آثار شاه محمد افضل اله آبادی / اختر مهدی.
مناقب مرتضوی / کورش منصوری.
بیان عقاید حکما از فلاسفه و آلهیین و اقوال این فرقه دانش قرین (فصلی از کتاب عظیم مظاهر الادیان) / به تصحیح اکبر ثبوت.
آشنائی با تذکره حسینی تألیف میرحسین دوست حسینی سنبهلی / سیدکلیم اصغر.
شماره 19 پائیز 1381
قاضی رکن الدین یحیی بن مجدالدین اسماعیل بن نیکروز ممدوح سعدی شیرازی / نذیر احمد.
یک نسخه خطی پر ارزش از دیوان حافظ در مرکز تحقیقات فارسی دهلی نو / سیدامیر حسن عابدی.
حکیم خاقانی شروانی / به قلم مولانا ابوالکلام آزاد، ترجمه شعیب اعظمی.
مخزن الاسرار سلطانی معروف به رقعات بیگمات / زیب النساء حیدر.
انجب: شاعر فارسی از اندلس در هند / شریف حسین قاسمی.
معرفی مختصری از مولانا محمد صلاح خموش / زبیر احمد قمر.
دو کتاب از کتابخانه جهانگیر شاه / مختار الدین احمد؛ ترجمه سیدحسن عباس.
فلسفه دینی ملاصدرا شیرازی / اقتدار حسین صدّیقی؛ ترجمه علی رضا کاربخش.
سهم حضرت نظام الدین اولیا در گسترش ادبیات فارسی / نرگس جهان.
سیر دل از نظر بیدل / سیداحسن الظفر.
پیام مشرق در جواب دیوان غربی گوته / محمد عابدحسین.
معرفی اسرار المجدّدین / رفیع الدین احمد کاظمی.
احوال و آثار محمد محسن / شمیم الحق صدّیقی.
پیشینه دستور نویسی برای زبان فارسی / محمد مهیار.
منشی نول کشور و روزنامه نگاری / خان محمد عامر.
احوال عصامی و خصوصیات فتوح السّلاطین / راجندر کمار.
بررسی زبان، خط و شعر ایرانی میانه / زین العبا.
احوال و آثار جهان آرابیگم / عزیز الرّحمان.
نفوذ ضرب المثل های فارسی در زبان اردو / سیده خورشید فاطمه حسینی.
گویش شناسی
ضمیمه نامه فرهنگستان، ج اول، شماره 1، تیر 1382.
نخستین شماره گویش شناسی به مدیر مسؤولی دکتر غلامعلی حداد عادل و سردبیری دکتر حسن رضائی باغ بیدی، با درجه علمی پژوهشی، وزارت علوم، تحقیقات فناوری با مقالات ذیل منتشر شد.
توصیف دستگاه واجی گویش سیستانی / عباسعلی آهنگر.
شیرازی باستان / حسن رضایی باغ بیدی.
چند نکته دستوری در گویش تالشی / محرم رضایتی کیشه خاله.
خرما در فرهنگ مردم خشت و دلوار / عبدالنّبی سلامی.
نامه مشروطه
پیش شماره اول / مرداد 1382.
عنوان خبرنامه کمیته پژوهشی (دانشگاه تهران) ستاد بزرگداشت یکصدمین سالگرد مشروطیت است که به مدیر مسؤولی غلامرضا ظریفیان و سردبیری غلامحسین زرگری نژاد به تاریخ مرداد ماه 1382 منتشر شده است.
در سرمقاله نشریه آمده:
با توجه به اهمیت این رخداد بزرگ مهم [= انقلاب مشروطه]، هیأت محترم دولت برنامه ای را تصویب نمود که بر اساس آن بزرگداشت یکصدمین سالگرد نهضت مشروطیت ایران در قالب انجام فعالیت های پژوهشی و برگزاری همایش به اجرا درآید. در حقیقت این بزرگداشت فرصت مغتنمی است که در خلال آن اندیشه های پیشگامان نهضت مشروطیت بازخوانی گردد و تأثیر عمقیق این نهضت در تحولات تاریخ معاصر ایران بررسی شود. به منظور اطلاع رسانی فعالیت های ستاد بزرگداشت، خبرنامه ای تهیه شده است که هر دو ماه یکبار منتشر و در اختیار علاقه مندان و نهادهای علمی، پژوهشی و اجرائی که به نوعی با موضوع مشروطیت مرتبط هستند قرار می گیرد. همچنین برای آشنایی مخاطبان نشریه با مهم ترین حوادث شخصیت ها، نشریات و منابع و متون مشروطیت در هر شماره مطالب و مقالاتی منتشر خواهد شد. امید است که این شماره نامه مشروطه که در واقع پیش شماره نشریه محسوب می گردد طلیعه نیکویی برای تداوم راهی که آغاز کرده ایم باشد.
نشریه آینه میراث مکتوب، آرزوی توفیق روز افزون برای اعضای محترم ستاد بزرگداشت و دست اندر کاران نامه مشروطه دارند که خودگامی بزرگ در شناخت و بزرگداشت یکی ازمهم ترین وقایع ارزنده تاریخ معاصر ایران است.
مطالب پیش شماره حاضر به شرح ذیل است:
فرمان های مشروطیت / سید مقدادترابی.
نگاهی به رساله اللئالی المربوطه فی وجوب المشروطه (برگرفته از کتاب رسایل مشروطیت تصحیح دکتر زرگری نژاد).
زندگی نامه کتاب شناسی آخوند خراسانی / عبدالکریم محمدی.
مشروطیت ایران دراستانبول؛ معرفی کتاب ایرانیان استانبول / ع روحبخشان.
پیش شماره دوم، مهر 1382.
خانه مشروطیّت، یادگاری گرانقدر از انقلاب مشروطه ایران / دکتر ناصر تکمیل همایون.
شیخ و شوخی (رساله) / دکتر محمد علی اکبری.
قزوین در انقلاب مشروطیت / رضاجهان محمدی.
پارک امین الدوله / حامد کاظم زاده.
اهمیت اصولی آخوند خراسانی / حسین خندق آبادی.
مشاهدات و تحلیل اجتماعی و سیاسی تاریخ انقلاب مشروطه ایران / صادق حیدری نیا.
1. راهنمای مجله ها و روزنامه های ایران، مقدمه، ص ده.
