تغذیه با شیرمادر و نقش آن در رشد و بقای کودک

والوالدات یرضعن اولادهن حولین کاملین
مادران باید دو سال کامل فرزندان خود را شیر دهند. (سوره بقره آیه 232).
ظرف چند دهه گذشته اطلاعات و آگاهی های علمی جدید و گسترده ای درباره تغذیه با شیر مادر منتشر شده است و بدین جهت سازمان ملل متحد در نوامبر 1989 به عنوان حقوق بشر اعلام نمود که همه مادران باید بتوانند فرزندانشان را از شیر خود تغذیه کنند تا بدین طریق همه کودکان از شیر مادر خود بهره بگیرند. تغذیه با شیر مادر برای حفظ و بالا بردن سلامت کودکان و مادران مهم است و رعایت نکات ذیل در موفقیت شیردهی مادران موثر باشد:
1- آگاهی کارکنان بهداشتی از نقش و اهمیت تغذیه با شیر مادر.
2- آموزش به مادران باردار نسبت به مزایا و روش تغذیه کودک با شیر مادر.
3- کمک به مادر برای شروع تغذیه با شیر مادرش تا نیم ساعت بعد از تولد.
4- آموزش به مادران در امر شیردهی مکرر و نقش مهم مکیدن در افزایش شیر و تداوم شیردهی.
5- آموزش در جهت تغذیه نوزاد با شیر مادر تا پایان 4 تا 6 ماهگی و خودداری از دادن هرگونه مایعات و غذای کمکی در این مدت.
6- اجرای طرح هم اتاقی مادر و نوزاد.
7- خودداری از دادن پستانک و شیشه به شیرخواران.
8- حمایت و تشویق مادران در طی دوران شیردهی.
مطالعات مختلف بیانگر این نکته است که تغذیه با شیرمادر در رشد و کاهش مرگ و میر و معلولیت آنها و ارضای نیازهای عاطفی مادر و فرزند و صرفه جویی های اقتصادی نقش غیر قابل انکاری دارد.
با توجه به این مطالب که در نوزادان و شیرخواران دستگاه ایمن سازی هنوز تکامل لازم را پیدا نکرده است فقط یک راه مطمئن برای حفظ آنها در مقابل میکروبها و عوامل بیماری زا وجود دارد. که آن هم تغذیه با شیر مادر است. زیرا شیر مادر دارای انواع و اقسام عناصر ضدعفونی کننده است و شیرخواران را در مقابل بسیاری از بیماری های عفونی مثل عفونت گوش میانی و مننژیت و ... و از همه مهمتر بیماری های اسهالی و عفونت های حاد تنفسی که رقم بالایی از مرگ و میرها را شامل می شود و توسط برنامه ایمن سازی همگانی از آنها پیشگیری نمی شود نقش محافظتی ایفا می نماید.
با توجه به اینکه عناصر ضدعفونی کننده و محافظتی آغوز خیلی بیشتر از شیر مادر است "اصطلاحاً آغوز را اولین دوز واکسیناسیون می گویند. تغذیه انحصاری با شیر مادر بدون استفاده از آب یا مواد غذایی دیگر امکان ابتلا به عفونت های حاد تنفسی را تا 5 برابر و احتمال مرگ ناشی از این بیماری ها را تا 4 برابر و همچنین احتمال مرگ و میر ناشی از اسهال را تا 25 برابر کاهش می دهد. پس شیرمادر نه تنها در پیشگیری از بیماری ها بلکه در درمان نیز مؤثر است. یکی دیگر از اهمیت های شیر مادر ایجاد فاصله گذاری بین حاملگی هاست بطوری که اگر مادران از بدو تولد تا 6 ماهگی کودک خود را با شیرخود تغذیه کنند و از هیچ مواد دیگری مثل آب- چای و .... استفاده نکنند و هر وقت کودک تمایل داشت به او شیر بدهند و در این مدت عادت ماهیانه نشوند تغذیه با شیر مادر می تواند تا 98 درصد از بارداری ها جلوگیری کند.
شیر مادران دارای هضم آسان و بهترین کیفیت غذایی است. همچنین احتمال بروز حساسیت را کاهش می دهد و کمتر موجب چاقی می شود. شیرمادر چنانچه در پستانهای مادر بماند فاسد نمی شود. شیر مادر بهترین غذا برای نوزادان نارس و کم وزن است. مشکلات ناشی از روئیدن و پوسیدگی دندانها در کودکانی که از شیر مادر تغذیه می شود بمراتب کمتر است. تغذیه با شیر مادر در جلوگیری و کاهش پاره ای از بیماری های احتمالی در سنین بلوغ بسیار است. تغذیه با شیر مادر منجر به ایجاد رابطه عاطفی بین مادر و فرزند می شود. کودکانی که از شیر مادر تغذیه می کنند از تکامل بینایی - صحبت کردن و راه رفتن بهتری برخوردار می شوند. و این قبیل کودکان در آینده از تعادل روانی مناسب تری برخوردارند. مکیدن پستان بعد از تولد توسط نوزاد موجب انقباض رحم و در نتیجه کاهش خونریزی و کم خونی مادر می شود. مادرانی که فرزندانشان را با شیر خود تغذیه می کنند کمتر دچار سرطان پستان و تخمدان می شوند. اولین تغذیه با شیر مادر و هم اتاقی مادر و نوزاد (Rooming in ) بسیاری از روش های جاری در زایشگاه ها و بخش های زایمان بیمارستان ها نظیر جدایی مادر و نوزاد، تغذیه با بطری، آب قند و شیر خشک، شیردهی منظم و طبق برنامه، مصرف داروهای بیهوشی و آرام بخش برای مادر در مواقع زایمان و ... با شروع موفقیت آمیز تغذیه با شیر مادر تداخل می کنند. با مطالعات متعددی نشان داده اند که تماس فوری مادر و نوزاد و تغذیه با شیر مادر بلافاصله بعد از تولد، ترجیحاً در اتاق زایمان به برقراری و استحکام روابط عاطفی روانی (Bonding) بین آنها کمک کرده و نیز موجبات شروع موفق تغذیه با شیر مادر و تداوم آن به مدت طولانی تر را فراهم می کند.
نوزادان، ظرف نیم تا یک ساعت اول بعد از تولد، بسیار هوشیار و حساس بوده و اکثراً مایل به تغذیه هستند. چنانچه نوزاد با موادی غیر از شیر مادر تغذیه شود احتمال شروع موفق و تداوم تغذیه او با شیر مادر کمتر می شود و هرچه تعداد دفعات تغذیه مصنوعی بیشتر باشد موفقیت شیردهی مادر کمتر خواهد بود. نوزادان با ذخیره کافی مایعات و گلیکوژن کافی متولد می شوند و تغذیه با کلستروم و پس از آن با شیر رسیده (Mature Milk) تمام نیازهای تغذیه ای نوزاد را برطرف می کند. بنابراین هم اتاقی مادر و نوزاد (Rooming in) بلافاصله بعد از تولد اهمیت زیادی دارد. مادرانی که سزارین شده اند معمولاً 6-4 ساعت بعد از سزارین یا به محض آنکه مادر به هوش آمد می توانند نوزاد خود را شیر دهند. اولین تغذیه این نوزادان باید با شیر مادر باشد، بنابراین می توان نوزادان سالم و به هنگام (Full term) تا به هوش آمدن مادر نیاز به تغذیه با سایر مایعات ندارند.
به هر حال ضروری نیست که نوزاد را برای تغذیه، مجبور کرد بلکه باید مادر را تشویق نمود تا در همان زمانی که احساس می کند نوزاد آمادگی دارد به او شیر بدهد. در اولین شیر دهی، مادر نیاز به کمک و دستیاری کارکنان بهداشتی دارد. از آنجایی که بعضی روشها مثل ریختن قطره در چشم های نوزاد می تواند در رفتار نوزاد برای تغذیه با شیر مادر تداخل کند، لذا این فعالیت ها می تواند با تأخیر و پس از تماس اولیه مادر و نوزاد انجام شود.
منبع: تغذیه با شیر مادر: دکتر علیرضا مرندی.
منبع: نشریه پیام پزشک، ویژه هفته جهانی شیر مادر. .