مسافر آفتاب(رحلت حضرت معصومه علیهاالسلام )

در آسمان تاریخ، ستاره ای تابیدن گرفت که زائران حرم شریفش، هر صبح و شام جرعه نوش انوار مقدسش می گردند و در جوار او مِهر و وفا را از دامن سخاوتش برمی گزینند

گوهرکویر

در آسمان تاریخ، ستاره ای تابیدن گرفت که زائران حرم شریفش، هر صبح و شام جرعه نوش انوار مقدسش می گردند و در جوار او مِهر و وفا را از دامن سخاوتش برمی گزینند. آری، او مه پاره ای از وجود تابناک باب الحوائج، موسی بن جعفر علیه السلام است؛ معصومه ای که نه فقط پیروان دین، پاسدار حرمت اویند، که بیگانگان نیز در آستان حضرتش زانوی ادب می نهند. او پرورش یافته مکتبی است که در آن، مهربانی موج می زند و عشق دیوانی است که زیباترین غزلش، سروده های عاشقانه خواهری است در فراقِ رویِ تابانِ برادر که غربت را گزید تا محمل نشین کویِ رضا گردد؛ ولی تقدیر، او را به آشیانه عاشقان کشانید تا زمینی نهان در دل کویر، هم چو خورشید بتابد و رو به قبله طوس نمازِ عشق گزارْد.

شکوفه امامت

حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام در اول ذیقعده سال 173ق در مدینه منوّره به دنیا آمد؛ در خانه ای که پدر، هفتمین اختر تابان آسمان امامت و نهمین خورشید فروزان عصمت بود که به فرموده پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله خداوند در شأنش فرمود: «موسی بن جعفر، بنده و دوست من و برگزیده من است». مادر ایشان نیز نجمه خاتون، از زنان پاک و والامقام عصر خود به شمار می آمد. از جمله مقامات والای نجمه خاتون این است که لیاقت یافت تا امام معصومی از او متولد گردد و بعد از تولد حضرت رضا علیه السلام به ایشان لقب طاهره دادند. در عبادت و پرهیزکاری این بانو آمده است که: نجمه خاتون به قدری به عبادت و مناجات و ذکر خدا علاقه داشت که در آن مدّتی که به حضرت رضا علیه السلام شیر می داد به بستگانش گفت: «مرا با یافتن دایه کمک کنید؛ زیرااز هنگام پرستاری و شیر دادن به این نوزاد، از اذکار و عبادت های همیشه ام کاسته شده است».

در حریم خورشید

حضرت معصومه علیهاالسلام در همان خردسالی، رشد، شناخت و علم بالایی داشت و سخن امام کاظم علیه السلام درشأن دختر والامقامشان حضرت معصومه علیهاالسلام ، ما را بیشتر با مقام والای آن بانوی بزرگوار آشنا می کند. روایت شده که روزی جمعی از پیروان حضرت موسی بن جعفر علیه السلام به مدینه وارد شدند تا مسایل از آن حضرت بپرسند، ولی وقتی به منزل امام رسیدند، خبردار شدند که ایشان در سفرند. بنابراین پرسش های خود را مکتوب به اهل بیت امام سپردند؛ ولی در نهایت تعجب دیدند حضرت معصومه که کودکی خردسالی بیش نبود، جواب پرسش هاشان را در کاغذی نوشته است. در هنگام بازگشت از مدینه، امام کاظم علیه السلام را در راه ملاقات کردند و ماجرا را به عرض آن حضرت رساندند. امام پس از مطالعه پاسخ های حضرت معصومه علیهاالسلام به نشان تمجید از دختر والا مقاشان سه بار فرمودند: «فداها أبوها؛ پدرش به فدایش باد».

در مکتب برادر

هنگامی که امام کاظم علیه السلام در سال 179 ق به دستور هارون الرشید عباسی زندانی شد، حضرت معصومه علیهاالسلام که کودک خردسالی بیش نبود، به فراق جانسوز پدر گرفتار گردید و پس از گذشت چهار سال دوری از پدر، خبر شهادت آن حضرت را برای آن بانوی بزرگوار آوردند. از این رو، ایشان از همان ابتدای دستگیری پدر، تحت سرپرستی برادرش حضرت رضا علیه السلام قرار گرفت و تا سال 200 ق، تحت تعلیمات و رهنمودهای برادری هم چون حضرت رضا علیه السلام بالنده گردید و به مقامات بسیار عالی از کمالات علمی، عرفانی و اخلاقی رسید. از این رو، حضرت رضا علیه السلام با این که نام آن بانو، فاطمه بود، او را معصومه خواند و با این لقب، مقام علمی و طهارت نفس ایشان را آشکار ساخت و با صراحت فرمود: «هر کس معصومه را در قم زیارت کند، مانند کسی است که مرا زیارت کرده است».

ناموس کبری

در بلندی مقام و مرتبه والای حضرت معصومه علیهاالسلام همین بس که ایشان مورد احترام و تقدیس امامان معصوم و پیشوایان آسمانی بوده است. از جمله مناقب و شرافت های افتخارآمیز آن بزرگوار، زیارتنامه ای مخصوص از طرف امامان معصوم می باشد که همراه با دستوری خاص در کیفیت زیارت ایشان آمده است.

پنجره ای رو به بهشت

یکی از واژه های مقدّس و آشنا در قاموس دین «زیارت» است که از آداب دین شمرده می شود. از رسول خدا صلی الله علیه و آله در این باره روایت است که: «هر کس من یا یکی از فرزندانم را زیارت کند، روز قیامت به دیدارش خواهم رفت و او را از ترس های آن روز نجات خواهم داد...». زیارت فاطمه معصومه علیهاالسلام نیز از این قاعده مستثنا نیست. از این روست که در زیارتنامه ایشان، آن بانوی والامقام را با نام دختر رسولِ خدا می خوانیم. هم چنین روایات متعدد امامان معصوم که برای زائر این بانوی بزرگوار وعده بهشت داده شده، خود چراغی است فروزان برای روشنایی راه زائران کوی آن حضرت. امام صادق علیه السلام فرمود: «زیارت حضرت معصومه، برابر با بهشت است».

تربت پاک

زیارت حضرت معصومه علیهاالسلام اختصاصی به شیعه ندارد؛ بلکه براساس آثار بعضی از گذشتگان مانند شیخ عبدالجلیل قزوینی رازی، اهل سنت و دانشمندان آنان نیز به زیارت بانوی بهشتیان می رفتند. او می نویسد: «اهل قم به زیارت فاطمه بنت مطهره موسی بن جعفر می روند، و ملوک و اُمرا و علمای حنفی و شافعی نیز به زیارت آن تربت تقرّب می نمایند». عشق و علاقه قلبی و عمیق دلدادگان اهل بیت پیامبر علیهم السلام به زیارت کریمه خاندان وحی حضرت معصومه علیهاالسلام چنان است که علمای بزرگ و طراز اول را نیز به تواضع و فروتنی به مقام والای آن بانو وا می دارد. آن جمله می توان به حالات استاد اخلاق و عرفان، میرزا جوادآقا ملکی تبریزی اشاره کرد که برای رفتن به زیارت حضرت معصومه علیهاالسلام بسیار جدّیّت داشت و همه روزه به حرم مطهر مشرف می شد.

آخرین وداع

پس از آن که امین در سال 198ق به دست سپاه برادر خود مأمون کشته شد، مأمون در خراسان به عنوان هفتمین خلیفه عباسی بر مسند خلافت نشست، ولی ارکان حکومتش از جهاتی متزلزل بود. وی برای استحکام حکومت خود، تصمیم گرفت حضرت رضا علیه السلام را از مدینه به خراسان بیاورد. از این رو با اصرار و پافشاری بسیار بر ولایتعهدی، امام رضا علیه السلام را ناگزیر کرد که به سوی خراسان حرکت کند. امام نیز در هنگام خروج از مدینه، افراد خانواده و بستگانش، از جمله حضرت معصومه علیهاالسلام را به حضور طلبید و به آن ها فرمود: «هم اکنون برای من گریه کنید تا صدای گریه شما را بشنوم؛ زیرا من دیگر از سفر برنمی گردم». با حرکت امام رضا علیه السلام از مدینه به خراسان، حضرت معصومه علیهاالسلام به فراق دیگری که از جهاتی جانسوزتر از فراقِ پدرش بود، مبتلا گردید و یگانه مونس و معلّمش را از دست داد. در واقع می توان این سخن امام رضا علیه السلام را آخرین وداع ایشان با خواهرش حضرت معصومه علیهاالسلام دانست که همانند وداع آخرینِ امام حسین علیه السلام در روز عاشورا با خواهرش زینب کبری علیهاالسلام بود.

به سوی یار

در سال 201ق، یک سال پس از سفر تبعید گونه امام رضا علیه السلام به خراسان، حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام همراه عدّه ای از برادران و برادرزادگان خود، به قصد دیدار برادر و تجدید عهد با امام زمان خویش راهی دیار غربت شد. وقتی به شهر ساوه رسیدند، عده ای از مخالفان اهل بیت با مأموران حکومتی همراهی نموده و با همراهان حضرت به نبرد و جنگ پرداختند که تمام مردان کاروان به شهادت رسیدند و حضرت در مواجهه با این حادثه غم انگیز مریض و دردمند شد. در این زمان، اهالی قم به همراه عده ای به ریاست موسی بن خزرج به دیدار حضرت معصومه علیهاالسلام شتافتند. وقتی بدان جا رسیدند، جنازه شهدا را دفن کرده حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام را با کمال احترام و ادب وارد شهر قم کردند. حضرت در مدت چند روزه اقامت خود در قم، در منزل موسی بن خزرج مسکن گزید و بعد از شانزده یا هفده روز، از سرای فانی به دیار باقی شتافت.

در سوگِ خواهر

خبر شهادت حضرت معصومه برای حضرت رضا علیه السلام بسیار جانسوز و طاقت فرسا بود. از این رو، حضرت رضا علیه السلام در هر فرصتی از حضرت معصومه علیهاالسلام یاد می کرد. از جمله در تاریخ آمده است: سعد اشعری قمی در خراسان به محضر امام رضا علیه السلام رسید. حضرت به او فرمود: ای سعد! آیا در نزد شما از ما خاندان قبری هست؟ عرض کرد: قربانت شوم مرقد فاطمه دختر موسی بن جعفر را می گویی؟ فرمودند: آری، هر کس مرقد معصومه علیهاالسلام را در حالی که به حق و شأن او معرفت دارد زیارت کند، بهشت از برای اوست.

شفیعه روز جز

شکّی نیست که داشتن حق شفاعت و رسیدن به این مقام عظیم، شایستگی لازم را می طلبد؛ چرا که خداوند شفاعت کسانی را می پذیرد که مورد اذن او باشند. این اذن هم به کسانی داده می شود که به مرتبه عالی از قرب الاهی رسیده باشند. از جمله کسانی که به شفیعه بودنش در روایات و آثار دینی تصریح شده، فاطمه معصومه علیهاالسلام است و در زیارت آن حضرت هم می خوانیم: «ای فاطمه معصومه! برای من نزد خدا درباره بهشت شفاعت کن».

دیار ابرار

جایگاه ممتاز و بی نظیر قم از نظر مذهبی و روحانی انکارناپذیراست؛ چرا که این شهر از آغاز موجودیّت تا امروز، در طول سیزده قرن پایتخت کشور دانش و فضیلت و سرچشمه جوشان حکمت و معرفت بوده است. خدمات برجسته و ارزنده دانشمندان قم در راه احیای آیین تشیّع و نشر معارف دینی و فرهنگ پربار اسلامی به حدّی بود که تاج کرامت ابدی دینی بر تارِک شریف آنان نهاده شده که: «اگر اهل قم نبودند، دین ضایع می شد».

از این رو، اهل قم همیشه مورد عنایات ویژه امامان معصوم بودند و سخنان ارزشمندی را در بیان عظمت قم و اهل آن فرمودند که به برخی از آن ها اشاره می کنیم:

امام صادق علیه السلام فرمودند: «هنگامی که همه ئ شهرها را فتنه ها فرا گرفت، برشما باد به قم و اطراف قم که بلاها از قم و اطراف آن دفع شده است».

حضرت علی علیه السلام فرمودند: «سلام خدا بر اهل قم، که اهل رکوع و سجده و خشوع و نماز و روزه و فقیه و دانشمندند».

برکات فاطمه معصومه علیهاالسلام

تشریف فرمایی حضرت معصومه علیهاالسلام به قم، منشأ خیرات و برکات گوناگون و ماندنی برای قم شده است. پس از رحلت آن حضرت، دوستداران خاندان وحی از مشرق و مغرب جهان برای زیارت آن بانوی یگانه به قم می آیند و همین خود ارتباط بین قم و دیگر شهرهای اسلامی را فراهم آورده است. از دیگر برکات بی نظیر فاطمه معصومه برای شهر قم، تشکیل حوزه علمیه این شهر است که از دیرباز تاکنون، محل رفت و آمد علما و دانشمندان علوم مختلف اسلامی گردیده و به برکت آن، بزرگانی چون حضرت امام خمینی رحمه الله در آن پرورانده شده اند.

حدیث نور

درفرهنگ اسلامی محدثان و راویان راستین،همواره حرمت و منزلت ویژه ای داشته اند و در حفظ و حراست از و ارزش های دینی و رشد و تعالی فرهنگ غنی اسلامی، نقش چشم گیری ایفا نموده اند. یکی از والاترین عناوینی که نشان دهنده بلندی مرتبه علمی و آشنایی کریمه اهل بیت، حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام با معارف بلند اسلام است، محدثه بودن آن حضرت می باشد و بزرگان علم حدیث، احادیث و روایات رسیده از آن حضرت را در کتاب های خود نقل نموده اند. از جمله احادیثی که از آن بانو بیان گردیده، حدیث غدیر و حدیث دوستی آل محمد صلی الله علیه و آله است که ایشان با چند واسطه از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می فرماید: «بدانید هر کس که با محبّت آل محمد صلی الله علیه و آله بمیرد، شهید از دنیا رفته است».

نور دیده زهرا علیهاالسلام

این بارگاه قدس که از عرش برتر است	آرامگاه دختر موسی بن جعفر است
پاکیزه گوهر صدف عصمتِ بتول	یعنی که نور دیده زهرای اطهر است
والاتبار، خواهرِ سلطانِ دین، رضا	فخر زنانِ عالم و خاتون محشر است
عزّت نگر که حرمت طواف حریمِ او	با حرمت طواف امامان برابر است
جنات عدن اگرطلبی زین حرم درآی	کاین آستان عرش نشان، هشتمین در است
این جا نماز را به خشوع و ادب گزار	کاین فرشِ زیر پای تو را، جبریل پر است

محمد علی مجاهدی

حریم خدا

ای خاک پاک قم چه لطیف و معطری	خاکی ولی ز ذوق و صفا بند گوهری
گوهر کجا و شأن تو نبْوَد عجیب اگر	گویم ز قدر و منزلت ازعرش برتری
بس باشد این مقام تو را ای زمین قم	مدفن برای دختر موسی بن جعفری
یا فاطمه، حریم خدا، بضعه بتول	محبوبه مکّرمه حیّ داوری
هستی تو دخت موسی و اخت رضا یقین	گردون ندیده هم چو پدر هم برادری

سید جعفر احتشام

برگ نظرخواهی

مرکز پژوهش های اسلامی

همکار ارجمند

تحقیقات مرکز پژوهش های اسلامی، با ساختار و ترکیب جدید جهت استفاده برنامه ریزان و برنامه سازان تهیه می شود. بیان نیازها و اعلام رضایت بهره برداران گرامی و همچنین نظرهای سازنده و تجربه های ارزشمند آنان زمینه ارتقای کمی و کیفی جزوات را فراهم می سازد. لذا، مستدعی است پس از مطالعه و ارزیابی کامل، سؤالات زیر را پاسخ دهید و به این مرکز ارسال فرمایید (تکمیل و ارسال پاسخنامه به منزله اعلام وصول و درخواست نشریه آتی خواهد بود) به اهتمام جناب عالی در ارسال سریع پاسخ ها ارج می نهیم و از خداوند متعال توفیق روزافزون شما و همکارانتان را مسئلت می نماییم.

با سپاس

اداره کل پژوهش مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما

ردیفعناوین سوالاتسطوح پاسخ

خیلی خوبخوبمتوسطضعیفخیلی ضعیف

1شکل و ساختار ماهنامه تا چه حدی مناسب است؟

2حجم مطلب و موضوعات آن نسبت به اهداف آن چگونه است؟

3ماهنامه تا چه حد از اتقان و قوت مطالب برخوردار است؟

4تازگی مطالب و مفید بودن ماهنامه را چگونه می بینید؟

5ادبیات و ویرایش متن ماهنامه در چه سطحی است؟

6میزان بهره وری از این ماهنامه را چگونه ارزیابی می کنید؟

7بیشتر استفاده را از کدام مقاله ماهنامه داشته اید؟

8به غیر از شما چه اشخاص دیگری از این ماهنامه استفاده می نمایند؟