برجسته ترین نکات از نظر حضرتعالی در خصوص مقام و شخصیت امام زمان (عج) چیست؟
یکی از ویژگی های خاص حضرت بقیت الله الاعظم (روحی له الفداه) که از مختصات و ویژگی های ایشان است و در دیگر ائمه نبوده این است که ایشان تجلی اسم غیب الغیوب الهی است، چون هیچ کدام از ائمه، تجلی اسم غیب الغیوب الهی نبودند.
از دیگر ویژگی های ایشان این است که تنها کسی که مأمور تشکیل حکومت جهانی است، حضرت ولیعصر(ع)است؛ ائمه دیگر ما برای تشکیل حکومت جهانی مأموریت نداشتند.
امام زمان (ع)مأموریت هایی دارند که این مأموریت ها به عهده ائمه دیگر نبوده است؛ برای مثال وقتی حضرت قیام می کنند، به امر جدید و قضای جدید و حکم جدید است؛ یعنی ویژگی های خاصی برای حضرت وجود دارد. از جمله ویژگی های خاص حضرت، عمر طولانی ایشان است؛ هم چنین در بعضی از روایات، به شأن و جایگاه بلند امام نسبت به بقیه ائمه (علیهم السلام) اشاره شده است.
وظایف شیعه در عصر غیبت چیست؟ و ما چگونه می توانیم مقدمات حضور و ظهور را فراهم کنیم؟
اگر ما به عهدهایی که با امام زمان (ع) داریم، عمل کنیم، طبیعتا در فرج آن حضرت تعجیل می شود. هر حکومت دینی که حکومت امام زمان نیز از آن مستثنی نیست، بر دو رکن رکین استوار است؛ نخست زمینه های مردمی ودیگری نیروهای توانمند و کارساز.
بنابراین، ابتدا باید زمینه های مردمی و تشنگی برای حکومت آن حضرت وجود داشته باشد؛ به خصوص با توجه به این که حضرت حرکتی جهانی دارد و حکومتی جهانی بر پا خواهد کرد؛ پس این عطش و نیاز باید جهانی باشد و کار منتظران، به خصوص حکومت دینی در ایران این است که زمینه ساز حکومت جهانی آن حضرت باشند و این عطش و عشق به حکومت حضرت را برای همه مردم ایجاد کنند.
رکن دیگر آن وجود یاران وافراد توانمند است؛ افرادی چون مالک اشتر یا افرادی چون امام راحل، سردارانی چون همت، صیاد شیرازی، باکری، زین الدین و... که هر کدام آنها یک امت هستند.
ما اگر بخواهیم فرج امام زمان را نزدیک تر کنیم، باید همه توان خود را به این دو رکن معطوف کنیم؛ یعنی زمینه سازی در سطح توده مردم و پرورش و تربیت یاران توانمند و قوی. در سطح توده مردم وظیفه ما این است که همه مردم را به سطحی برسانیم که به تعهدات و پیمان هایی که با امام زمان (ع) دارند، عمل کنند. یکی از این پیمان ها این است که «اکثروا الدعا بتعجیل الفرج فان ذلک فرجکم»؛ دعا خود زمینه ساز و نشانه عطش و طلب است و فقط لقلقه زبان نیست بلکه برخواسته از معرفت و عشقی درونی است. دعا عامل زمینه ساز بسیار مهمی است؛ به طوری که در روایت هم آمده است: به دلیل دعاهایی که بنی اسرائیل داشتند، حضرت موسی زودتر متولد شدند. سپس می فرمایند: اگر شما هم بخواهید و طلب کنید، امر فرج جلو می افتد؛ در غیر این صورت در همان جایگاه و زمان خود صورت خواهد گرفت .
بنابراین دعا یکی از شروط بسیار اساسی است. اجتناب از گناهان یکی از شروط اساسی دیگر است؛ به طوری که امام زمان (ع)در توقیعی که برای شیخ مفید فرستادند چنین می فرماید: «و لو ان اشیاعنا وفقهم الله بطاعته من اجتماع من القلوب فی الوفاء بالعهد علیهم لما تأخر عنهم الیمن بلقائنا و لتعجلت لهم السعادة بمشاهدتنا»؛ اگر شیعیان ما که خداوند آنها را به طاعت و بندگی خویش موفق بدارد، در وفای به عهد و پیمانی که به عهده دارند، همدل و متحد می شدند، سعادت دیدار و فرج ما به تأخیر نمی افتاد و این توفیق زودتر نصیب آنها می شد. این توقیع در جلد دوم (صفحه 418)احتجاج طبرسی موجود است. روایت دیگر هم آمده است که از زمینه های ظهور حضرت ولیعصر (ع)، دوری و اجتناب از گناهان و آراستگی به اخلاق نیکو است. امام صادق (ع) می فرمایند؛ «من سره ان یکون من اصحاب القائم فلینتظر و لیعمل بالورع و محاسن الاخلاق و هو منتظر»؛ کسی که دوست دارد از یاران قائم باشد، باید منتظر ظهور باشدو در همان حال از گناهان اجتناب ورزیده، به اخلاق نیکو آراسته باشد این روایت در کتاب غیبت نعمانی (صفحه 20)و در بحار الانوار (ج 52 صفحه 140) آمده است.
از جمله عهد و پیمان هایی که ما با آن حضرت داریم این است که «لاتنسنا ذکره»نباید یاد آن حضرت را فراموش کنیم و در راه حضرت و اهداف و آرمان های ایشان از جان و مال و هر چه که داریم، دریغ نورزیم. در زیارت حضرت صاحب الامر در انتهای مفاتیح الجنان چنین آمده است؛ «و هو عهدی الیک و میثافی لدیک». از قسمت های انتهایی این فراز این است «فابذل نفسی و مالی و ولدی و اهلی و جمیع ما خولنی ربی بین یدیک و تصرف بین امرک و نهیک». عهد و پیمان ما با حضرت این است که جان، مال، فزندان، خویشان و آنچه پرودگارم به من داده، در راه تو و در راه آرمان های بلند تو صرف می کنم.
ما باید منتظر حضرت باشیم؛ این انتظار خود زمینه ساز ظهور حضرت است؛ «افضل الاعمال امتی انتظار الفرج من الله» برترین اعمال امت من انتظار فرج از جانب خداست. در منتخب الاثر از سنن ابی داود آمده است: «یخرج الناس من المشرق و یوطئون للمهدی سلطانه»؛ گروهی از مشرق زمین - که همین ایران است - به پا می خیزند و زمینه ساز حکومت امام زمان (ع)می شوند.
پیشنهاد می کنم که به قسمت هایی از دعای عهد توجه کنند. این دعا در حقیقت عهد و پیمان های ما با امام زمان است. در فرازی از دعای عهد چنین آمده است: «اللهم اجعلنی من انصاره و اعوانه»؛ و نصرت و یاری حضرت و اعانت و یاوری حضرت؛ «والذابین عنه»؛ دفاع و حمایت از امام؛ «و المسارعین الیه فی قضاء حوائجه»؛ سرعت به سوی او و بر آوردن حاجاتش؛ «والمتثلین لاوامره»؛ اطاعت از فرامین و دستورهایش؛ «والمحامین عنه»؛ با حمایت از امام؛ «و السابقین الی ارادته»؛ سبقت به خواست و اراده او؛ «و المستشهدین بین یدیه»؛ شهادت در پیشگاه او.
اینها و بسیاری مانند این، عهدهایی است که با امام زمان داریم؛ اگر ما به این عهدها عمل کنیم، می توانیم خود را منتظر او بدانیم، چون کسی که در انتظار ظهور مصلح است، خود باید صالح باشد. وقتی خود صالح بودیم و این صلاح را در سطح جامعه پیاده کردیم - یعین مصلح شدیم - با توجه به توقیعی که آن حضرت به شیخ مفید دارند.
در عصر حاضر سخن گفتن درباره مهدویت چه ضرورتی دارد؟ و آیا می توان ازمقوله ای با نام دکترین مهدویت سخن گفت؟
چنان که می دانیم از دیدگاه شیعه ما در همه عصرها به امام نیازمندیم؛ «لولا الحجة لساخت الارض باهلها» ما به امام زنده، حاضر، ناظر و تلاش گری اعتقاد داریم که واسطه فیض است؛ «بوجوده تثبت الارض و السماء و بیمنه رزق الوری».ما معتقدیم که امام هم اکنون زنده و حاضر در میان ماست.
به اعتقاد من، اگر با نگاهی کلان و عمیق به مسئله مهدویت بنگریم، می توانیم با اطمینان ادعا کنیم که امروزه هیچ مسئله ای به اهمیت و ضرورت مسئله مهدویت نیست. شاید بتوان حدود 25 دلیل برای اهمیت طرح مسئله مهدویت در عصر حاضر مطرح کرد. من این دلایل را به صورت بسیار سریع و فهرست وار برای شما بیان می کنم.
برای مقدمه باید به عرض برسانم که هر انقلاب یا هر جامعه ای، عوامل رشد یا عوامل انحطاط و رکود مختلفی دارد.طرح مسئله مهدویت و فرهنگ انتظار، از مهم ترین عوامل رشد و پویای یک جامعه است؛ از این نظر، جا دارد به این مقوله نگاه ویژه ای داشته باشیم و برای آن سرمایه گذاری جدی ای داشته باشیم؛ چرا که یکی از توانمندترین عوامل رشد جامعه است.
حال دلایلی که موجب می شود مهدویت از توانمندترین عوامل رشد جامعه باشد، عبارت است از:
1. ریشه عمیق در باور و اعتقاد مردم و عشق ورزی به آن.
2. پشتوانه فکری و برخورداری از موانع قوی و عمیق.
3. سفارش و تأکید فراوان بر این مسئله حیاتی؛ ادعیه فراوان و هزاران روایت دیگر در این باب وجود دارد. درباره هیچ کدام از موضوعات دینی و آموزه های آن تا این اندازه روایت وجود ندارد و به هیچ یک از آنها به این اندازه سفارش نشده است؛ حتی در مورد نماز هم این اندازه سفارش نشده است؛ این مسئله نشان می دهد که مسئله مهدویت مسئله واقعا مهمی است؛ درباره حضرت حجت (ع)، فرهنگ انتظار و مباحث متعدد مربوط به آن، از علائم، آثار و شرایط ظهور گرفته تا غیبت و فلسفه آن و انتظار و اهمیت آن و بسیاری مسائل دیگر، هزاران روایت نقل شده است.
4. بنیان و اساس نظریه ولایت فقیه؛ اگر به این مسئله به صورت درست نپردازیم، طبیعتا مسئله ولایت فقیه، پشتوانه های خود را از دست خواهد داد.
5. تاریخی، کهن، ریشه دار.
6. هماهنگی با فطرت انسان.
7. احساس برانگیز و شور آفرین؛ به دلیل ترسیم آینده زیبا و دمیدن روح امید در انسان ها.
8. رویکردی جدی و قوی به آینده؛ هیچ کدام از آموزه های دینی ما چنین رویکرد قوی ای نسبت به آینده ندارد؛ حتی اگر بخواهیم مسئله امام حسین (ع)که در گذشته واقع شده، رویکری به آینده داشته باشد، تنها موضوعی که رویکردی جدی به آینده دارد، مسئله مهدویت است. درباره اهمیت مسئله مهدویت باید به عرض برسانم که در همایش شیعه شناسی ای که در سال 1365 در تل آویو برگزار شد و حدود 300 نفر از شیعه شناسان برجسته جهان در آن شرکت داشتند، در مورد این مسئله بحث می کردند که عناصر کلیدی تفکر شیعی کدام است؛ پس از سه روز بحث و بررسی به این نتیجه رسیدند که در تفکر شیعی دو عنصر محوری وجود دارد که بسیار حائز اهمیت است؛ نخست مسئله شهادت و کربلا که آنها آن را نگاه سرخ نام گذاری کردند؛ یعنی نگاه به شهادت، کربلا و امام حسین (علیه السلام) و یارانش و سپس نگاه سبز؛ یعنی نگاه به آینده موعود و مهدویت؛ آنها معتقدند که شیعه با تفکر شهادت طلبانه خود قیام می کند و با توجه به آینده روشنی که پیش رو دارد، به انقلاب خود استمرار می بخشد.
9. همنوایی با ادیان و مذاهب و همسویی با عطش جهانی برای ظهور منجی الهی و مصلح کل.
10. وجود امام و رهبری زنده، تلاش کننده، مهربان، فریادرس و پاسخ گو؛ هانری کربن می نویسد: تنها مذهبی که ارتباط خود با آسمان را قطع نکرده و این توان را دارد که ادامه داشته باشد و حیات خود را حفظ کند، شیعه است؛ چنان که می دانید یهودیان با رحلت حضرت موسی(ع)، مسیحی ها - به زعم خود - با رحلت یا به آسمان رفتن حضرت عیسی علیه السلام و برادران اهل سنت با رحلت رسول اکرم(ص) باب ارتباط میان آسمان و زمین را قطع کردند؛ در حالی که تنها تفکر شیعی با اعتقاد به امامت این باب را باز نگه داشته است.
توجه با این نکته که امام و رهبر داریم که زنده و تلاش کننده است؛ و بسیار مهربان، بر خلاف آنچه امروزه بعضی سعی می کنند که او را خشن نشان دهند؛ در صورتی که این گونه نیست و حضرت تجلی رحمت واسعه الهی است؛ «السلام علیک ایها الرحمة الواسعة وعدا غیر مکذوب» که در زیارت آل یاسین آمده است.
11. نقش ایرانیان؛ با توجه به روایات متعددی که در این باب داریم، ایرانیان در انقاب جهانی حضرت مهدی(عج) و یاری آن حضرت نقش کلیدی دارند؛ به همین دلیل ما باید دکترین مهدویت را بسیار پر رنگ تر مطرح کنیم.
12. تحقق انقلاب اسلامی ایران، به عنوان ظهور صغرا و پیش مقدمه ظهور کبرای امام زمان.
13. حضور وکلا و نایبانی وارسته و پر نفوذ.
14. ناامیدی و سرگردانی جامعه جهانی به دلیل شکست مکاتب و ایسم های مختلف از یک طرف، و گسترش جنگ، فریب، ظلم و زیاده طلبی، به خصوص از سوی آمریکای جهان خوار و اسرائیل متجاوز از طرفی دیگر.
15. جهانی بودن؛ چون مهدویت یک تئوری و دکترین جهانی است و همین جهانی بودن خود موجب اهمیت این مسئله و پیوند و وحدت همه مردم دنیا حول این محور است.
16. طرح نظریه هایی در باب پایان تاریخ و جهانی سازی؛ چنان که می دانید در مورد پایان تاریخ و جهانی سازی، تئوری ها و نظریه هایی از جانب تافلو، هانتینگتون، فوکویاما و... مطرح است؛ تنها نظریه ای که رقیب این نظریه ها است، و با رویکردی نو به این مسئله بر مبانی، اهداف، روش ها و راهکارهایی خاص تکیه دارد، دکترین مهدویت است.
17. ترسیم تصویری زیبا، واقعی، قابل دفاع و قابل وصول از آینده انسان و جهان و پایان تاریخ؛ ممکن است دیگران تئوری ها و نظریه هایی در این باب مطرح کنند، ولی معلوم نیست که این نظریه ها تا چه اندازه درست، واقعی و قابل وصول است؛ در حالی که آنچه ما مطرح می کنیم، بسیار زیبا و قابل وصول است و مهم تر اینکه با مبانی محکم می توان از آن دفاع کرد.
18. هماهنگی با سنت حاکم بر تاریخ؛ چون دکترین مهدویت پایان جهان را پایانی سراسر زیبا تصویر می کند و این سنتی در حوزه تاریخ است که مورد قبول ما است؛ به تعبیر آیه قرآن؛ «وعد الله الذین آمنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الارض کما استخلف الذین من قبلکم»؛ اصولاً این یک وعده الهی است.
19. ریشه در فرهنگ ایرانی؛ این مسئله در فرهنگ ایرانی بسیار جا افتاده و نه تنها فرهنگ دینی که فرهنگ ایرانی ما است.
20. توانایی در بسیج توده ها؛ شاید کمتر مسئله و موضوعی این توان و قابلیت را داشته باشد که بتواند جوان های ما و همه افراد جامعه ما را این گونه بسیج کند.
21. وجود یاورانی عاشق، بیدار، بسیجی و شهادت طلب.
چون خاورمیان در کانون حوادث است، جا دارد که دکترین مهدویت را بسیار عمیق تر از این مورد توجه و بررسی قرار دهیم. چون افرادی که در این وادی هستند، یعنی یاوران مهدی(ع)، همه شهادت طلب، بسیجی، هوشیار و بیدار هستند.
22. الگو بودن دولت مهدوی و پذیرش به عنوان هدف راهبری نظام در عرصه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی؛ جا دارد این قسمت را بیشتر مورد نظر قرار دهیم. به اعتقاد ما اهداف حکومت امام مهدی (ع) می تواند همان اهداف حکومت دینی و جمهوری اسلامی باشد. اهداف اعتقادی حضرت چیست؟ اهداف تربیتی و اخلاقی حضرت چیست؟ اهداف سیاسی و اجتماعی حضرت کدام است؟ هر کدام از این اهداف می تواند به عنوان هدف استراتژیک و راهبردی حکومت های دینی در عصر غیبت کبرای حضرت قرار گیرد تا ما از این وضع موجود به سوی وضع مطلوب حرکت کنیم؟ یعنی جایگاه کنونی خود را بشناسیم و بدانیم که به کجا می رویم؛ یعنی از وضع موجود به وضع مطلوب طی طریق کنیم.
به راستی اگر این مسئله برای مسئولین نظام ما جا می افتاد، به راحتی مسئله مهدویت را فراموش نمی کردند. به خصوص امروزه که ما شاهدیم درباره این مسئله توقفی بیست و چند ساله شده است، چون هر کس که مسائل مهدویت را مطرح می کرد، با انگ و برچسب «انجمن حجتیه» مواجه می شد و این خود موجب رکود بیست و چند ساله در طرح مسائل و دکترین مهدویت شد؛ نکته مهم این است که در عصری که عصر شتاب، سبقت، سرعت و حرکت نام گرفته است، اگر 25 سال مسئله ای راکد بماند، چه عواقب خطرناکی برای پیروانش در پی خواهد داشت؛ از این رو شما می بینید که امروزه طرح مسائل انحرافی افزایش یافته است؛ به صورتی که ملاقات گرایی رواج یافته است و آن حضرت به صورتی در دسترس است که هر کسی می تواند خیلی راحت او را ببیند. عده ای منزلت آن حضرت را- نعوذ بالله - به اندازه یک بقال پایین می آورند. این مسائل، متأسفانه از پیامدهای همان توقف و رکود بیست و چند ساله است.
باز هم تأکید می کنم که دولت امام مهدی (ع) و اهداف فرهنگی، سیاسی و اجتماعی آن حضرت باید به عنوان الگوی حکومت جمهوری اسلامی قرار گیرد و ما باید به آن سمت حرکت کنیم.
23. تسریع در ظهور آن حضرت که ظهور همه زیبایی ها است؛ «اکثروا الدعا بتعجیل الفرج فان ذلک فرجکم»؛ پس برای این که در ظهور حضرت تعجیل شود ما باید به دکترین مهدویت به صورت عمیق تر و جدی تر بپردازیم.
به هر تقدیر، اینها مواردی است که ضرورت طرح دکترین مهدویت در عصر حاضر را بیشتر می کند؛ علاوه بر این، بر اساس دلایل اعتقادی ما که «لولا الحجة لساخت الارض بأهلها» یا «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة» و... ما باید دکترین مهدویت را بسیار پُررنگ تر مطرح کنیم. حضرت یوسف بر اساس خواب عزیر مصر، دو برنامه 7 ساله را تدوین می کند؛ یعنی عزیز مصر بر اساس یک خواب به تکاپو می افتد و با کمک حضرت یوسف (ع) مردم را از قحطی و نگرانی نجات می دهد. حال ما با این همه روایاتی که در باب مهدویت داریم و با دلایل متعددی که ایجاب می کند، دکترین مهدویت را پررنگ مطرح کنیم، آیا نمی توانیم با این همه روایات که شاید رقم آن به 7 یا 8 هزار برسد و با توجه به اینکه دولت و حکومت امام مهدی (عج) دولت و حکومت مطلوب ما است و اهداف استراتژیک ما را تأمین می کند آیا نباید به برنامه ریزی بپردازیم و به این مسئله به صورت راهبردی و کلان بنگریم.
به نظر من، ما در این باب قصور و کوتاهی زیادی کردیم؛ یعنی به راستی در باب دکترین مهدویت که یکی از مهم ترین، مؤثرترین و عمیق ترین مسائل اعتقادی ما است و حتی به روزترین و کارآمدترین مسئله ما است کوتاهی زیادی کردیم. از این رو، این مسئله به بسیج همگانی نخبگان حوزه و دانشگاه نیاز دارد تا با همکاری هم از این رکود بیست و چند ساله درآییم و بدانیم که جان امروز تشنه مهدویت است و هیچ مسئله ای در میان مسائل ما از مسئله مهدویت تأثیرگذارتر نیست. برای سخنرانی به جاهای مختلفی سفر کردم. به مسئولین برگزار کننده، در میان مسائل اعتقادی هیچ مسئله ای به این اندازه توان و پتانسیل بسیج مردم را ندارد. بسیاری گمان نمی کردند که دعای ندبه مهدیه تهران شکل بگیرد و اینگونه از آن استقبال شود.