ابرار، ش 4615، 23/8/83
سؤال اصلی نویسنده این بود که آیا می توان از امکان و اِعمال آزادی سیاسی در اندیشه امام علی علیه السلام گفت وگو کرد و ساز و کارها و مصادیقی در اندیشه و رفتار امام علی علیه السلام در این باره یافت؟ در پی این پرسش دو نظریه مطرح شد. در نظریه نخست که معتقد بود بحث از آزادی سیاسی، بحثی جدید در متون و اندیشه های اصیل اسلامی است که در دوران امام سابقه نداشت. بنابراین، آزادی سیاسی در اندیشه و عمل امام علی علیه السلام ممنوع بوده و ساز و کار و مصداقی از آزادی سیاسی در اندیشه آن حضرت و به طور کلی اندیشه ها و نوشته های کهن و اصیل اسلامی نمی توان یافت این نظریه در ضمن بحث های انجام شده باطل شد.
بر طبق نظر دوم، امکان و اِعمال آزادی سیاسی در اندیشه و رفتار امام علی علیه السلام به اثبات رسید و برخی ساز و کارها و مصادیق آزادی سیاسی در ضمن بحث ها ارائه شد. وی معتقد است تنها صورت و شکل آزادی سیاسی اندکی تغییر یافته ولی محتوا و مضمون، تغییری نکرده است. در این نظریه، مسئله بیعت مردم با حاکم، هم سطح و همسان با مسئله رأی و انتخابات در عصر حاضر است و تفسیری آزادی گرایانه از آن می شود.
آزادی سیاسی، خواه به معنای آزادی فعالیت مخالفان در محدوده قانون و خواه به معنای نقش و تأثیرگذاری مردم در حکومت و خواه به معنای رابطه متقابل فرد و دولت تفسیر و تعریف شود. در هر صورت در اندیشه امام علی علیه السلام می توان محتوا و مصادیق این تعاریف را پیدا نمود.
در دوره پنج ساله حکومت امام علی علیه السلام مخالفان ایشان مجاز به فعالیت بودند و به ابراز رأی و نظر و عقاید می پرداختند. حتی ایشان خود، مردم را به نقد حکومت و حاکمان و بیان کاستی ها و انحرافات تحریک و تشویق می کردند و حاکمان را به پذیرش انتقادهای منتقدین و تأمین امنیت آنان توصیه می نمودند. انتقاد در ذهن آن حضرت امری نکوهیده و ناپسند شمرده نمی شود بلکه راه و روشی است که به وسیله آن، جامعه سامان خواهد یافت که خیر و صلاح رعیت و والی در انتقادگری و انتقادپذیری است.
در اندیشه امام علیه السلام ، مردم حق تعیین سرنوشت خویش و توانایی پذیرش هر نوع حکومت و شخص حاکمی را که به حکومت وی گردن نهند، دارند. در این نگاه اگر چه امامت و جانشینی حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم یک امر تعیینی و الاهی است، اما پذیرش خلافت و حکومت آن حضرت، تحمیلی نیست و مردم در رد یا پذیرش حاکمیت امام آزاد هستند. که اقبال و اصرار و توجه مردم برای پذیرش حکومت حضرت علی بعد از 25 سال خانه نشینی نمونه آن است.